Tema. Xix-ásirdi

6.3. Túrkstanda jadidshilik háreketiniń en jayıwı, jańa usıl mekteplerin shólkemlestiriwdegi Munavvar Qori, Abdulla Avloniy, Abduqodir Shakuriy, Seyfulgabit Majitovlardıń xızmetleri.

Turkstan tarixında milliy bilimlendiriw hám mádeniyat, jámiyetlik-siyasıy tarawda túpkilikli burılıslar jasaǵan, jadidshilik háreketin shólkemlesti-riwshilerdiń biri Munavvar qarı Abdurashidxanov 1878-jılı Tashkenttiń Shayxantawır bólegindegi Darxan awılında ziyalı shańaraǵında tuwıladı. Baslawısh tálimdi úyde, anasınan aladı. Sońınan Tashkent hám Buxara medreselerinde oqıydı.

Munavvar qarı rus-tuzem mekteplerine qarsı óziniń jańa mekteplerin ashıwǵa qarar qıladı. 1901—1904 jıllarda qrımlıq dostı Rasm Keshodtıń járdeminde Tashkentte “usuli savtiya” mektebin ashadı. 1906 jılı bull tarawdaǵı jumıslardı keńeytedi. Óz úyiniń háwlisinde paydalanadı, qosımsha eki ójirede tikeytedi.
Qısqa múddette bull mekteptiń dawrıǵı jayılıp ketedi. Balalar sanı asıp baradı. Inisiniń 2 bólmesinde paydalanadı. Ol jerde 1, 2-klasstı pitkergen balalar oqıwdı Munavvar qarı háwlisinde dawam ettiredi.
1913—14 oqıw jılında mektepte joqarı klasslar ashıladı (5-6-kl.). 4-klasstan rus tili oqıw predmeti sıpatında oqıtıla baslaydı.
Ol óziniń jámiyetlik hám miynet iskerligi dawamında mektep hám balalar tárbiyasına ayrıqsha itibar beredi. Munavvar qarı teatrdı balalardı tárbiyalawdıń tiykarǵı qurallarınan biri dep esaplaydı. 1913-jılı «Turan» háweskerler dógeregin shólkemlestiredi.
Munavvar qari 1909-jılı Ubaydulla Xojaev, Abdulla Avloniy, Tashpolatbek Narbotabekov, Karim Narbekov hám basqalar menen birgelikte tashkentli bir baydıń basshılıǵında “Jamiyati xayriya”nı shólkemlestiredi.
Munavvar qarı qayır saqawat shólkemi baslıǵınıń orınbasarı sıpatında mektep hám medreselerge materiallıq járdemler beredi. Paqır-puqara balalardı mekteplerge alıp kelip oqıtadı, tárbiyalaydı.
Ol tárbiya hám bilimlendiriwdiń jámiyette tutqan ornın joqarı bahalaydı. Bilimlendiriwdi alǵa umtılıwdıń, rus basqınshılarınan qutılıwdıń birden-bir dáregi dep esaplaydı. Bala tárbiyasında tek ǵana ata-ana emes, al muǵallim hám keń jámiyetshilik wákillerinde juwapker dep esaplaydı.
Óz xalqın, watanın shın júrekten súygen Munavvar qarı Abdurashidxanov shaxsqa sıyınıwdıń dáslepki qurbanlarınıń birine aylanadı. Ol dáslep Tashkentte, sońınan Moskvada tergelip, atıp óltiriwge húkim etiledi hám 1937-jılı atıladı.