Temperaturani o'lchash

KENGAYISH TERMOMETRLARI

Kengayish termometrlari temperaturani o'lchash vositalari hisoblanib, ularning ishlash usuli moddalarning hajmiy va chiziqli kengayishi, termometr tushirilgan muhit temperaturasining o'zgarishiga asoslangan. Kengayish termometrlari ikki turga bo'linadi: 1. Suyuqlikli. 2. Mexanik.

Suyuqlikli kengayish termometrlari

Suyuqlikli kengayish termometrlari yordamida temperaturani o'lchash termometrga joylashtirilgan suyuqlikning issiqlik ta'sirida turlicha kengayish koeffitsiyentiga asoslangan.

Termometrning suyuqlik to'ldirilgan qismi issiqlikdan kengayish koeffitsiyenti kichik bo'lgan maxsus shisha sirtlaridan tayyorlanadi. Suyuqlikli kengayish termometrlarining temperaturani o'lchash chegarasi-200⁰C dan +750°C gacha.
Suyuqlikli termometrlarda o'lchash chegarasiga qarab, termometrik modda sifatida quyidagi suyuqliklar qo'llaniladi: Pentan (-200... +20⁰C), petroleyli efir
(-120...+25⁰C), etil spirti (-80...+70°C), toluol (-90...+200°C), kerosin
(-60...+300°C) va simob (-35...+750°C).
Temperaturasi o'lchanayotgan muhit bilan kontaktda bo'lgan termometr uning temperaturasini qabul qilgan bir paytda, termometrik suyuqlik isishi yoki sovishi natijasida, o'zining hajmini o'zgartiradi, ya'ni shisha trubkada sathi o'zgarib, temperatura o'lchov birligida darajalangan shkalada temperatura qiymatini ko'rsatadi.
Simobli kengayish termometrlari quyidagi xususiyatlariga ko'ra ishlab chiqarishda keng qo'llaniladi. Birinchidan, simob temperaturaning -38... + 350°C gacha bo'lgan chegarasida (normal bosimda) va +750°C gacha oshirilgan bosimda suyuq holatda bo'ladi. Ikkinchidan, simob oson tozalanadi hamda uning bug'lari shisha naychada kam bosim hosil qiladi.



1- rasm. Simobli texnik termometrlar. a - burchakli, b - to'g'ri,
d - elektr kontaktli.
Bunday termometrlarning kamchiligi esa boshqa organik suyuqliklarga nisbatan kengayish koeffitsiyenti kichik bo'lib, simobli termo­metrlarning sezgirligini kamaytiradi. Simobli texnik termometrlar­ning umumiy ko'rinishi 1- rasmda keltirilgan.
Suyuqlikli kengayish termometrlarining texnik tavsiflari quyidagi jadvalda keltirilgan:
1 – jadval

Belgilanishi		O’lchash chegarasi, ^0C	Shkalasining bo’linmalar oralig’i, ^0C	Ostki qismining uzunligi, mm
To’g’ri	Burchakli			To’g’ri	Burchakli
T-2 T-4 T-5 T-6 T-7 T-8 T-9 T-10 T-11	B-2 B-4 B-5 B-6 B-7 B-8 B-9 B-10 B-11	(-30+50) 0….100 0…160 0….200 0….300 0….350 0….400 0….450 0….500	0,5:1 1 1:2 2 5	66:103:163 253:403:633 1003 103:163:253 403	104:141:201 103:141:201 291

I z о h. 1. Termometrlar yuqori qismining uzunligi 240 mm. Yuqori o'lchash chegarasiga ega bo'lgan to'g'ri va burchakli (T-2 T-6; B-2 B-6) termometrlar yuqori qismining uzunligi esa 160 mm.
2. Termometrlar yuqori qismining diametri 20 mm ga teng, pastki qisminiki esa 8,5 mm dan ko'p emas.
3. Termometrlarning ko'rsatish xatoligi bir bo'linma sonidan oshmaydi.