Tercüme/Translation/ Ahkâm Hadisleri Nerede? İbn Ebî Şeybe’nin el-Musannef
Yüklə 254,93 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
I. Nicel Veriler
İbn Ebî Şeybe’nin el-Musannef’indeki zekât, talâk ve had kitaplarındaki ri- vâyetlerin dörtte üçü 14 ilk dönem Müslüman otoriter âlimin re’y’ini ihtiva ettiğini beyan eder. İbn Ebî Şeybe‘nin yaklaşık olarak hepsi Iraklı olan kendi hocalarının aksine, fıkhî otorite olanların yarısından biraz fazlası Mekke ve Medine’de yaşamıştır. Bu otoritelerden yedisi tâbiîn neslindendi ve birçoğu 1/7’inci asrın ortasında ve 2/8. asrın erken [292] dönemlerinde yaşadı. el-Mu- sannefteki rivâyetlerin üçte birinin Hasan el-Basrî, İbrâhim en-Nehâî, Amir el- Şa‘bî ya da Atâ bin Ebî Rebâh’ın re’yi olduğu varsayılabilir. Sahâbeden [Hz.] Ömer ve [Hz.] Ali %12 oranında zikredilmiş ve onların herbiri Abdullah bin Ömer, İbn Mes‘ûd ve İbn Abbâs kadar görülürler. Tâbiîne ek olarak Zührî, Sa‘îd bin el-Müseyyeb, halife Ömer bin Abdülaziz ve Hâkim bin Uteybe bu kitaptaki rivâyetlerin diğer %12 lik kısımda İbn Ebî Şeybe’nin baş otoriteleri olarak yer alırlar. Tablo
İsim
Ölüm Tarihi Şehir
Rivâyet Sayısı
Toplam benzer rivâyet sayısı oranı 1 Hasan el-Basrî 110/728 Basra
363 10.0
2 İbrâhim en-Nehaî 95/714 Kûfe
360 9.9
3 [Hz] Peygamber 11/632 Mekke, Medine 315 8.7
4 Amir eş-Şa‘bî 103/721 110/728 arası Kûfe
296 8.2
5 Ömer bin el-Hattab 23/644 Medine
227 6.3
6 Ali bin Ebî Talip 40/661 Medine, Kûfe 211 5.8
7 Ata bin Ebî Rebâh 114/732 ya da 115/733 Mekke
211 5.8
8 İbn Şihab Zührî 124/742 Medine
130 3.6
9 Abdullah bin Ömer 73 ya da 74/692-3 Medine
128 3.5
__________________________________________________________ Ahkâm Hadisleri Nerede? …
87 10 Sa‘îd bin Müseyyeb 94/712-3 Medine
123 3.4
11 Abdullah bin Abbas 68/687-8 Mekke 122
3.4 12
Abdullāh b. Mes‘ûd 32/652-3 Kûfe 120
3.3 13 Ömer bin Abdülaziz (II. Ömer) 101/720
Medine, Şam 100
2.8 14
Hâkim bin Uteybe 114/732 ya da 115/733- 4 Kûfe 92 2.5
[293] Bu analizde [Hz.] Peygamber Muhammed nerede yer alır? Ahkam rivâyetlerinin yalnızca %8.7 sinde yer almasına rağmen, en sık zikredilen 3. otorite olarak ortaya çıkar. O ağırlıklı olarak zekât kitabında en belirgin otori- tedir ve ikinci olarak hadd kitabında zikredilmiştir. En uzun kitap olan ‘Talâk Kitabı’nda ise [Hz.] Peygamber 1627 rivâyette yalnızca 54 rivâyette yer almıştır ( 3.3%) . Bu veriler gösterir ki merfû hadisler muamelat hukukundan daha ziyade ibadet kurallarında önemli bir rol oynamıştır, kanonik sünnî hadis ki- taplarında yer alan bulgularda en geniş alanın namaz ve hac üzerine olması bu veriyle ahenkli görünmektedir. Tablo 3: İbn Ebî Şeybe’nin en çok kullandığı isimler (rivâyet sayıları ile bir- likte) Zekât
Talâk
Had cezaları
1-[Hz.] Muhammed 155 rivâyet 1-İbrâhim en- Nehaî 197 rivâyet 1-Hasan el-Basrî 107 rivâyet 2-Hasan el-Basrî 83
2-Hasan el- Basrî
173 2-[Hz.] Peygamber Muhammed 106
3-İbrâhim en- Nehaî
81 3-eş-Şa‘bî 162 3-eş-Şa‘bî 94 4-[Hz.] Ömer 64 4-Ata
94 4-[Hz.] Ömer 84 5-Ata
61 5-[Hz.] Ali 92 5-İbrâhim en-Nehaî 82 6-İbn ömer 49 6-İbn el-Mü- seyyeb 86
6-[Hz.] Ali 78
7-[Hz.] Ali 41
7-[Hz.] Ömer 79
7-Ata 56
8-eş -Şa‘bî 40
8-İbn Abbas 74
8-ez-Zührî 48
9-Ömer bin Ab- dülaziz
35 9-İbn Mes‘ûd 72 9-Ömer bin Abdülaziz 37 10-Zührî 26 10-İbn Ömer 59 10-Hakem bin Uteybe 26
11-İbn Abbas 26
Hukuki bâblarında [Hz.] Peygamberin 34 varlığı rivâyetlerin ham sayısından hukuki rivâyetlerinin sayısını ayırdığımızda zirveye ulaşır. el-Musannef’teki her bir bâbın sadece bir fıkhî meseleyi [294] ihtiva ettiğini varsayarsak, [Hz.] Peygamberin zekât bâbında %33, had cezalarında %21 ve talâk bâbında yal- nızca %11 lik oranda yer aldığını buluruz. Her ne kadar biz, İbn Ebî Şeybe’nin el-Musannef tertibinde bütün merfû hadisleri kapsamadığını varsaysak da
34 Zehebî İbn el-Müseyyeb’in ölüm tarihi için 89/707-8 ila 105/723-4 arasında bir dizi tarih zikreder, fakat 94’ü tercih eder. Tezkiretü’l-huffâẓ, vol. 5. (Beyrut: Dar el-Kütüb el-Ilmiyya, 1998), 1: 45. Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) ________________________________________________________
88 onun, ele aldığı hukuki meselelerin büyük çoğunluğunda nebevi otoriteye baş- vurmaktan kaçındığı açıktır. 35 el-Musannef’teki isnadlar gösterir ki İbn Ebî Şeybe 315 merfû hadis rivâyetini elde etmek için büyük bir çaba sarf etmiştir. 36
Onun başlıca hocalarından Veki‘ incelenmekte olan üç kitapta 20 tanesi Kûfe’li Kadı Hafs bin Giyas’tan olmakla beraber 59 hadis sağlamıştır- Abdullah bin Numeyr (ö. 199/814-5) 16, Süfyân bin Uyeyne ve Abdurrahîm bin Süley- man’ın her biri de 17 merfû hadis ile el-Musannef’e katkıda bulunmuşlardır. Ebû Hâlid el-Ahmar (ö. 189/805) ve Yezid bin Hârûn’da el-Musannef’e 13’er hadis temin etmişlerdir. İbn Ebî Şeybe’nin ehl-i hadîsden 7 kişiden aldığı ri- vâyetler toplamda sayıca 155 ya da %49 oranındadır denilebilir bu da ortalama 5’er hadisi sayıları yaklaşık 30’u bulan diğer hocalardan topladığı anlamına ge- lir. İbn Ebî Şeybe’nin 2/8. yüzyılın ikinci yarısı sürecinde merfû hadis toplama çabası el-Musannef’indeki ‘zekât bâbı’ndan açıkça idrak edilebilir. İbn Ebî Şeybe’nin kitabında 155 tane muazzam merfû hadis topladığını görürüz. 37
Diğer üç hocası da, Ebû Üsâme, Hafs ve İbn Numeyr, 9’ar hadis katkıda bu- lunmuşlardır. İbn Ebî Şeybe diğer yedi hocasından 41 hadis daha kullanmış, bu da toplamda 12 hocadan 108 hadis yapmaktadır. Geriye kalan hadisler 30’dan fazla hocadan alınmıştır, bunlardan 17’si sadece birer rivâyetle katkıda bulunmuşlardır. Eğer 2-8. asrın ikinci yarısında bazı Irak’lı hadis âlimleri bi- reysel olarak çok sayıda ahkâm hadisi uydurduysa bile, görünen o ki ya İbn Ebî Şeybe onlardan kaçındı ya da onların ürünlerinden az miktarda örneği el- Musannef’ine dâhil etti. Had cezalarını içeren kitaptaki nebevi materyale yakından bir inceleme [Hz.] Peygamberin el-Musannef’teki otoritesinin rolüne ışık tutar. İbn Ebî Şeybe had kitabında hırsızlık suçunu, zinayı, alkolü, irtidadı ve kazfi incele- miştir.
38 Kitabın geri kalan kısmını ise ‘genel kurallar’ bölüm başlığı altında
35 Müslim ve İbn Mâce Bakî’nin Musannef’inde bulunmayan, İbn Ebî Şeybe’den duyduklarını iddia ettikleri hadisleri aldılar. Takibi, İbn Ebî Şeybe elimize ulaşan Musannef’ine dâhil et- mediği pek çok merfû ve maktu rivâyetlere sahipti. Böylece bu kitapta yer almamış rivâyet- lerin benim çalışmamı etkilemesi muhtemel değil. 36 Bu nokta kısa bir takviye ile “Book on the Judgments of the Messenger of God,”da 81 hükmi, merfû hadisle görülmüştür. İbn Ebî Şeybe bu hadisleri 32 hocaasından toplamıştır; onlardan 4 ve daha fazla rivâyette bulundukları; Veki‘ (11 hadis), Şebabe b. Sevvar (6), İbn Uyeyne (5), Muhammed b. Bişr (5), Yezid b. Harun (5), Ebû ’l-Ahves (4), İbn Uleyye (4) ve İbn Ebī Zaide (4); el-Musannef, 9: 483-506. Kısacası, İbn Ebî Şeybe her hocasından yaklaşık 2. 5 oranında rivâyette bulunmuştur. 37 Bu hadislerden beşi isnadları ve metinleriyle beraber İbn Ebî Şeybe’nin iki hocası tarafından nakledilmiştir. Yani içinde 160 hadis olduğu iddia edilebilir. 38 Ayrıca irtidattan “Book on Military Conduct (siyer);” içinde bahseden beş bölüm daha vardır. İbn Ebî Şeybe, el-Musannef, 11: 283-96. __________________________________________________________ Ahkâm Hadisleri Nerede? …
89 gruplandırdım. 39 Analizlerimizin yararı için, [Hz.] Peygamberin kavlini, fiilini ya da başından geçen bir hadiseyi içeren hadisler ve bu hadisleri açıklayan bir izahat, fiil ya da takrir ile isnada ilişmiş rivâyetler arasında ayrım yapmak ge- reklidir. Bu ayrım bize özdeş tek bir olay üzerine söylenmiş hadisin çok yönlü rivâyetlerinin sistematik olarak incelenip anlaşılmasını ve açık sonuçlara ulaş- mamızı sağlar. [Hz.] Peygamberin kurallarının sayısını hatasız bir şekilde he- saplamak için bu tanzim gereklidir. Örneğin, bu bağlamda ‘Bize silah doğrul- tan bizden değildir.’ 40 [296] şeklinde el-Musannef’te üç merfû hadis vardır ve bunlar tek bir kurala işaret eden farklı rivâyetlerle gelmiş bir hadise denktir. Eğer biz her bir hadisten ziyade, her bir rivâyeti bir hükümle algılarsak el-Mu- sannef’te [Hz.] Peygambere nispet edilen hukuki görüşlerin kesin sayısını abartmış oluruz. Tablo 4: Had cezalarındaki merfû hadislere genel bir bakış Had Cezasının Ge- nel Başlıkları Hadis
Sayısı Rivâyet
sayısı Mürsel ya da Münkatı‘ Rivâyet Sayısı Hadisin el-Musannef ve Sahîh-i Müslim’deki sayısı Genel Kurallar 12 14
9 2 Hırsızlık 14 20
7 4 Zina 19 44
7 7 Alkol 3 4 0 1 İrtidad
12 22
5 6 Kazf 1 1 1 0 Toplam
61 105
29 20
Yüklə 254,93 Kb. Dostları ilə paylaş:
|