Termiz davlat universiteti metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirish asoslari

Kattalikning o‘lchami 
– 
ayrim olingan moddiy ob’yekt, tizim, hodisa yoki 
jarayonga tegishli bo‘lgan kattalikning miqdori bo‘lib hisoblanadi. 
 
Kattalikning qiymati
 – 
qabul qilingan birliklarning ma’lum bir soni bilan 
kattalikning miqdor tavsifini aniqlash.
Qiymatning sonlar bilan ifodalangan tarkibiy qismini kattalikning sonli 
qiymati deyiladi. Sonli qiymat kattalikning o‘lchami noldan qancha birlikka 
farqlanadi, yoki o‘lchash birligi sifatida olingan o‘lchamdan qancha birlik katta 
(kichik) ekanligini bildiradi yoki boshqacha aytganda Q kattaligining qiymati uni 
o‘lchash birligining o‘lchami [Q] va sonli qiymati q bilan ifodalanadi degan 
ma’noni anglashimiz lozim: 
Q = q[Q]. 
Kattalikning birligi ham, kattalikning o‘ziga o‘xshash asosiy va hosilaviy 
birliklarga bo‘linadi ( 2 – va 3 – rasmlar). 

---

38 
 
 
 
2 – rasm. Kattalik birliklarining turlari. 
 
3 – rasm. Kattaliklarning birliklari. 
4. Birliklar va o‘lchamlarni belgilash hamda yozish qoidalari 

---

39 
Kattaliklarning 
birliklarini 
belgilash 
va 
yozishda 
standartlar 
asosida 
me’yorlangan tartib va qoidalar mavjud. Bu qoidalar va tartiblar O‘zDSt 8.012:2004 
“O‘lchovlar birligini ta’minlash davlat tizimi. Kattaliklar birliklari” nomli standartda 
atroflicha yoritilgan. 
1.
Birliklarni ifodalash uchun maxsus harflar yoki belgilardan foydalanish 
mumkin – A, Vt, % va hokazolar. 
Birlikni ifodalovchi harf to‘g‘ri shrift bilan yoziladi. Qisqartirish 
To‘g‘ri:
100 kVt 100kVt 
80 % 80% 
20 
0
С 20
0
С yoki 20
0 
С 
(Qatorning yuqorisida yoziladigan belgilar bundan mustasno) 
25
0
20 
0
4. O‘nli kasr bilan son qiymati ifodalanganda: 
To‘g‘ri: Noto‘g‘ri 
423,06 m 423 m, 06 
5,758
0
yoki 5
0
45,48 5
0
, 758 yoki 5
0
45, 48 
5
0
45
.
28,8 5
0
45
.
28
..
,8 
5. Qiymat oralig‘i ko‘rsatilayotganda 
To‘g‘ri: Noto‘g‘ri 
(100,0

0,1) kg 100,0 

0,1 kg 
50 mm 

1 mm 50 

1 mm 
6. Jadvallarning grafalarida va qator boshlarida umumiy tarzda birlik belgisini 
berish mumkin. 
7. Formula bilan ifodalangan hollarda tushuntirish tarzida berish uchun: 
To‘g‘ri: Noto‘g‘ri 
v 
= 
3,6 s/t v 
= 
3,6 s/t km/с 
bunda: v – tezlik, km/s bunda: s – masofa, m, 
s – masofa, m t – vaqt, s 
t – vaqt, s 
8. Belgilar ko‘paytma shaklida ko‘rsatilganda harfning o‘rta balandligida nuqta 
qo‘yish mumkin
 To‘g‘ri: Noto‘g‘ri 
N.m Nm 
Pa.s Pas 
9. Kasrli ifodada birdan ortiq kasr chizig‘ini ishlatib bo‘lmaydi. 
10. Birlikni ifodalaganda: 
To‘g‘ri: Noto‘g‘ri 
Vt/ (m s) Vt/m s 
80 km/soat 80 km/s – t 
2.
soatiga 80 kilometr maqsadida nuqtadan foydalanishga ro‘xsat etilmaydi.
3.
Birlik belgisini kattalikning son qiymatidan keyin, u bilan bir qatorda, 
keyingisini o‘tkazmay ifodalanadi. Son qiymatining oxirgi raqami bilan belgini bir 
probel oralig‘ida yoziladi.Soatiga 80 km