Termiz davlat universiteti metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirish asoslari

Ilova 
(ma’lumot beradigan) 
 
Axborot miqdori birliklari
A. 1 - jadval 
Birlik 
Izoh 
Nomi 
Belgisi 
Qiymati 
Axborot 
miqdori 
Bit
1) 
bayt
2)3)
bit
V (byte) 
1
1 V = 8 bit 
Ikkili sanoq tizimidagi 
axborot birligi (Ikkili 
axborot birligi) 
1)
«Axborot miqdori» atamasi axborotni raqamli qayta ishlash va uzatish 
qurilmalarida, masalan raqamli hisoblash texnikasida (kompyuterlarda) eslab 
qoluvchi qurilmalar hajmini, kompyuter dasturida foydalaniladigan xotira 
miqdorini yozishda qo‘llaniladi. 
2)
MEK 600272 halqaro standartiga muvofiq "bit" va "bayt" birliklari SI 
old qo‘shimchalari bilan qo‘llaniladi.
3)
Tarixan shunday vaziyat mavjudki, bunda "bayt" nomi bilan SI old 
qo‘shimchasi bir muncha noto‘g‘ri foydalanilgan (1000 = 10
3
o‘rniga 1024 = 2
10
qabul qilingan): 1 Kbyte = 1024 byte, 1 Mbyte = 1024 Kbyte, 1 Gbyte = 1024 
Mbyte va h.k. Bunda 10
3
ko‘paytuvchisini belgilashda foydalaniladigan kichik 
«k» harfidan (farqli Kbyte belgisi katta «K» harfi bilan yoziladi. 
 
V Ilova
Xalqaro birliklar tizimining kogerent hosilaviy birliklarini to’zish qoidalari
Xalqaro birliklar tizimining kogerent hosilaviy birliklari (keyinchalik 
hosilaviy birliklar) odatda kattaliklarni bog‘laydigan sonli koeffitsiyenti 1 ga teng 
bo‘lgan oddiy tenglamalar (aniqlaydigan tenglamalar) orqali to’ziladi. Hosilaviy 
birliklarni hosil qilish kattaliklarni bog‘laydigan tenglamalarda kattaliklar 
belgilarini SI birliklarining belgilari bilan almashtirish orqali amalga oshiriladi. 
Misol - Tezlik birligi mo‘g‘pu chiziqli va bir tekis harakatlanuvchi 
 
,
t
s
v

 
bu yerda 
v - 
tezlik;
s -o‘tilgan yo‘lning uzunligi; 
t - moddiy nuqtaning harakatdagi vaqti. 
S va t o‘rniga ularning SI birliklari qo‘yilsa, quyidagi tenglama chiqadi:
[v]=[s]/[t]=1 m/s 
 

---

54 
Binobarin, SI tizimida tezlik birligi sekundiga metr. U, 1 s vaqtda nuqta 1 
m masofaga siljiydigan to‘g‘richiziqli va bir tekis harakatlanuvchi moddiy 
nuqtaning tezligiga geng. 
Agar bog‘lanish tenglamasi 1 dan farqqiluvchi son koeffitsiyentga ega 
bo‘lsa, unda SI kogerent hosila birliginihosil qilish uchun, SI birliklarining 
shunday son qiymatlari tanlab olinadiki, uni o‘ng qismidagi koeffitsiyentga 
ko‘paytirilishi natijasida umumiy son qiymatibirga teng bo‘lishi kerak. 
Misol - Agar energiya birligini hosil qilishuchun 
2
2
1
mv
E

tenglama ishlatilsa
,
 
bu yerda YE- kinetik energiya; 
t - moddiy nuqta massasi; 
v-moddiy nuqtaning harakatlanish tezligi,
u xolda SI tizimidagi kogerent energiyasining birligini hosil qilish uchun 
quyidagi tenglamadan foydalaniladi.
J
I
m
N
1
m
s
/
m
kg
1
)
s
/
m
1
)(
kg
2
(
)
2
1
(
)
]
v
[
]
m
[
2
(
)
2
1
(
]
E
[
2
2
2












 yoki
J
I
m
N
1
m
s
/
m
kg
1
)
s
/
m
2
)(
kg
1
(
2
1
])
v
[
2
](
m
[
2
1
]
E
[
2
2
2









Shunday qilib, SI tizimida energiya birligi joul bo‘ladi (nyuton metrga 
teng). Ko‘rsatilgan misollarda u massasi 2 kg va harakat tezligi - 1 m/s yoki 
massasi 1 kg va harakat tezligi - 
2
m/sharakatlanuvchi jismning kinetik 
energiyasiga teng.