Termiz davlat universiteti o‘zbek filologiyasi fakulteti o‘zbek tilshunosligi kafedrasi

Transkripsiya va sheva materiallarini transkripsiyada yozish ko‘nikmalari to‘g‘risida

Talaba butun amaliyot davomida material to‘plashda transkripsion yozuv tizimidan foydalanishi shart.

SHEVALAR FONETIKASI BO‘YICHA MATERIALLAR

(5-10 TA MISOL) TO‘PLASH

1. 
   O-lashish va a-lashishning tarqalishi:
   

a) bir bo‘g‘inli o‘zaklarda: ot//at, oz//az,bosh//bash kabi;

b) ikki bo‘g‘inli o‘zaklarda: bola//bala, ota//ata, bozor//bozar//bazor//bazar singari.

v) ko‘p bo‘g‘inli so‘zlarning keyingi bo‘g‘inlarida: qaldo‘rg‘och//qaldo‘rg‘ach,

yaxsho‘roq//yaxsho‘raq kabi.

2. 
   Birinchi darajali cho‘ziq unlilarning mavjud yoki mavjud emasligi: at//a:d, yaz//ya:z, ot//o:t//o:d singari.
   
3. 
   Ikkinchi darajali cho‘ziqlik - ultra cho‘ziqlik borligi: shahar//sha::r kabi.
   
4. 
   Lab garmoniyasining mavjud yoki mavjud emasligi:
   

a) konglum//kongulum//kongilim//ko‘ngl`m singari;

b) turuptu//turupt`//tur`pt` kabi;

v) ustude//utide//ustde singari.

5. 
   Kontrast juft unlilarning mavjudligi yoki mavjud emasligi: /a o, u o‘, ` i, `/. Masalan, bol/bol, qol/qol kabi.
   
6. 
   Cho‘ziq hamda qisqa unlilarning mavjud yoki mavjud emasligi.
   
7. 
   So‘z boshida o‘rta-tor va o‘rta-keng unlilarning diftonglashuvi /ie, uo, uo‘ /: a) ie - iechki//ieshki kabi;
   

b) uo - uon//von, uog‘li singari;

v) uo‘ - uo‘rdak//uo‘rdek//uo‘rday kabi.

8. 
   So‘z boshida dj/j/i hodisasining tarqalishi: /djoq-joq-yoq/, /djol-jol/yol/ singari.
   
9. 
   Yumshoq va qattiq unlilarning mavjudligi. Ular so‘zlarni farqlashda ishlatiladimi?
   
10. 
    A//Ye mosligi uchraydimi? /ayel-ayol, abir-obro‘, majoz-mijoz, palenchi-palonchi/ kabi.
    
11. 
    O‘//Ye mosligi uchraydimi? /o‘tuk-etik, o‘chki-echki/ singari.
    
12. 
    O‘ unlisi U unlisi bilan almashadimi?
    
13. 
    Ye//U mosligi uchraydimi? /duvona-duvol/devol/ kabi.
    
14. 
    Tursun, turg‘un, kunduz, chumchu kabi so‘zlardagi ikkinchi bo‘g‘indagi unli qanday talaffuz qilinadi?
    

2. 
   U va A tovushlarining almashinishi.
   
3. 
   E//I hodisasi uchraydimi? /ergash-irgash, endi-indi/ singari.
   
4. 
   E//U hodisasi mavjudmi? /devor-devol-duvol/ kabi.
   
5. 
   U//O‘ hodisasi uchraydimi? /uy-o‘y, kuylak-ko‘ylak/ singari.
   
6. 
   E//O‘,O hodisasi mavjudmi? /echki-o‘chku-ochku, etik-o‘tuk/ kabi.
   
7. 
   So‘z boshida i unlisining tushish hodisasi.
   
8. 
   X va H mavjudmi? /hamma-xamma, mehnat-mexnat/ kabi.
   
9. 
   F tovushining mavjud yoki mavjud emasligini aniqlash.
   
10. 
    Tor unlilardan so‘ng til orqa undoshlarining mavjudligi.
    
11. 
    So‘z boshida /k-g/ va /t-d/ hodisalarining mavjud.
    
12. 
    /g‘-v/ hodisasi: /tog‘-tov, og‘iz-oviz/ kabi.
    
13. 
    /p-v/ hodisasi: /top-topaman-tovaman/ singari.
    
14. 
    /b-p/ hodisasi: /butun-putun/ kabi.
    
15. 
    /d-t/ hodisasi: /zavod-zavut, baland-balant/ singari.
    
16. 
    /b-m/ hodisasi: /burun-murun, bunday-munday/ kabi.
    
17. 
    /y-g//g‘ hodisasi yoki /g-y/ hodisasi bormi? .
    
18. 
    /k/q-y, g/g‘-y/ hodisasi.
    
19. 
    /ng-y/ hodisasi .
    
20. 
    /t-ch/ hodisasi: /ch`sh-t`sh, chusht-tusht/ kabi.
    
21. 
    /i-ye/ hodisasi: /xil-xel, tig‘-teg‘, mix-mex/ singari.
    
22. 
    /i-u/ hodisasi.
    
23. 
    /q/ning sirg‘alish hodisasi: /aq-ak, ax-ox, ko‘k-kok/ singari.
    
24. 
    /q-g‘/x/ hodisasi: /toqsan-toxsan, ch`qt`-ch`g‘d`, aq`-ag‘`/ kabi.
    
25. 
    /x-q/ hodisasi: /xotin-qat`n-xat`n/ singari.
    
26. 
    /k-v/ hodisasi: /old`k-olduv, kett`k-kettuv, tuzuk-tuzuv/ kabi.
    
27. 
    /k-y/ hodisasi: /terek-terey, bilek-biley/ singari.
    
28. 
    So‘z boshida /h/ tovushining orttirilish.
    
29. 
    /k-g/ hodisasi: /yekin-yegin, yekip-yegib/ singari.
    
30. 
    So‘zlarga egalik affiksi qo‘shilganda /p-b/ hodisasining hosil bo‘lishi: /qap-qap`- qap`m/ (qop) kabi.
    
31. 
    So‘z oxirida tor unlilardan keyin /q,k/ tovushlarining o‘zgarishi: /sar`q-sar`-saru- saruv-saru:/ singari.
    
32. 
    To‘liq progressiv assimiliyatsiya hodisasining mavjud yoki mavjud emasligi hodisasi: /qo‘shn`-qo‘shsh`, bizni-bizzi-b`z`, tem`rn`-tem`rr`, ketd`-kett`/ kabi.
    
33. 
    To‘liq regressiv assimilyatsiyaning mavjud yoki mavjud emasligi hodisasi: /orn`m- onn`m, etles-elles, bord`m-bodd`m/ singari.
    
34. 
    /ld-ll/ tovushlarining o‘zgarishi.
    
35. 
    Metateza hodisasi: /deyre-daryo, ayleney-aylanay/ singari.
    
36. 
    So‘z orasida /n/ ortishi yoki ortmasligi: /ichide-ichinde, tushide-dushinde, qol`de- qol`nde/ kabi.
    
37. 
    So‘z boshida /q-k/ hodisasi.
    
38. 
    /b-m/ hodisasi: /buni-muni, kesbi-kasbi/ kabi.
    
39. 
    /s-ch/ hodisasi: /soch-choch, soch`q-choch`q-chachoq-sechoq/ singari.
    
40. 
    /v/ tovushining tushishi natijasida ikkinchi darajali cho‘ziqlikning vujudga kelishi hodisasi: /ovqet-o:qet, hovl`-ho:l`/ singari.
    
41. 
    Shevada quyidagi fonetik hodisalardan qaysisi uchraydi?
    
42. 
    /bm-pp//mm/ hodisasi: /boribman-borippan-borimman/ kabi.
    
43. 
    So‘z boshida /v,y/ hodisasi orttirilishi hodisasi.
    
44. 
    So‘z ichida va oxirida /h/ tovushining tushirilishi hodisasi.
    
45. 
    /g‘,q,k/ tovushlarining tushishi natijasida ikkinchi darajali cho‘zliqning vujdga kelish hodisasi.
    
46. 
    /f-p/ hodisasi: /falonch`-pelonch`, febr`ke-pebr`ke, fot`me-pot`me, oftob-optob/ kabi.
    
47. 
    /x-g‘/ hodisasi: /xoroz-g‘oroz, xotik-g‘otik, xezne-g‘azne/ singari.
    
48. 
    /t-h/ hodisasi: /ehles-etles, ehle-xetle/ kabi.
    
49. 
    So‘z o‘zagida ayrim tovushlarning takror kelishi uchraydimi? /tepe-teppe, heqmm- heqqmm/ kabilar.