Termiz davlat universiteti tojik filologiyasi va sharq tillari kafedrasi

حکیم ابوالقاسم فردوسی

بسی رنج بردم در این سال سی

عجم زنده کردم بدین پارسی

پی افکندم از نظم کاخ بلند

که از باد و باران نیامد گزند.

شاعر برجسته جهان ابو القاسم فردوسی بیش از هزار سال پیش در حدود سال ۳۲۹ هجری در ده بنام باژ از ناحه طابران توس چشم به جهان گُشود. سالیان کودکی و جوانی را در آسایش به سر برد و هشتاد سالی در این دنیا زیست. زیست از نیمه راه عمر سرودن شاهنامه را آغاز کرد. آن گونه که خود گفته است، سی سال از عمرخویشرا بر سر این کار بزرگ نهاد.

ماخذ عمده شاهنامه فردوسی ، شاهنامه ابو منصوری است که در اواسط قرن چهارم بحکم ابو منصر محمد بن عبد الرزاق طوسی فرمانروای طوس تدوین شد و علاوه بر این روایت مختلف شفاهی و کتبی بدست فردوسی افتاد و وی مجموع آنهارا در شاه کار جاوید خود جای داد.

وزن شاهنامه بحر متقارب وزن حماسه ایران است. فردوسی معانی دقیق و مطالب عالی فلسفی و اجتماعی و اخلاقی را در طی داستان های خود آورده است. شاهنامه را به سه بخش اساطری( از پادشاهی کیومرث تا ظهر فریدون) پهلوانی ( از قیام کاوه آهنگر تا کشته شدن رستم) و تاریخی( از اواخر عهد کیانیان تا مرگ یزدگرد) تقسیم کرده اند. باید گفت که دوره تاریخی شاهنامه نیز آمیخمه به افسانه ها و داستان های حماسی است.

رستم بزرگترین پهلوان داستان های حماسی و ملی ایران. در کلام این شاعر بزرگ از نو زنده می شود و تمام صفات پهلوانی را همراه با پاک دامنی و دین داری خردمندی دار است.

فردوسی پس از ختم شاهنامه را از طوس به غزنین برد و محمود غزنوی تقدیم کرد. فردوسی پس از مسافرت باین شهر بر خلاف انتظار خود مورد توجه و محبت پادشاه غزنوی قرار نگرفت و با آنکه بنابر روایت سلطان محمود تعهُد کرده بود که در برابر هر بیت یک دینار بدو دهد بجای دینار درهم داد و این کار مایه خشم فردوسیگشت چنانکه بنابر همان روایت همه درهم محمود را به حمامی و دو فقاعی بخشید.

شاهنامه هر چند تاریخی نیست . سوانخ زندگی ایرانیان را بهتر، زنده تر از هر تاریخی باز می گوید. فردوسی حکیم است و حکیم به جهان گذران با چشم خود می نگرد. او به ما ندا می دهد که نباید فریب روی خوش روزگار را خورد . از بد آن هم نباید نالید. نه در آسانی و نعمت باید سر مست شویم و نه در سختی و نکبت باید بفرسیم . لیکن خردمند در هر حال به فرمان خرد خویش است. خرد چراغ راه اوست و او به حکم خرد هر چه در توان دارد می کند. توانایی او نیز حاصل دانای اوست.

فردوسی با پدید آوردن اثری که عواطف ملی و ارمان های انسانی به زیباترین وپُر شکوه ترین صورتی در آن اعکاس یافته در دل ها و جان های پاک طی قرون و اعصارزنده خواهد ماند.