Termiz davlat universiteti topografiya asoslari va kartografiya

 
Geroderzik tayanch shaxobchalarini barpo kilish usullari. 
Kordinatalari va absolyut balandligi aniklanib, errning tabiiy yuzasidagi urni maxsus 
berlgilar bilan maxkamlangan nuktalar geroderzik tayanch nuktalar deryiladi. Bu nuktalar 
tayanch, punktlari derb xam yuritiladi. Geroderzik tayanch nuktalar yigindisi geroderzik 
tayanch shaxobchalarini tashkil etadi. 
Geroderzik tayanch punktlar planli va balandlik tayanch punktlarga bulinadi.Agar 
punktlarning fakat koordinatlari aniklangan bulsa planli tayaanch punkt, absolyut balandligi 
aniklangan bulsa balandlik tayanch punkt deryiladi. 
Planli tayanch punktlarning err yuzasidagi urni, ya'ni koordinatlari ikki usul bilan-
astronomik va geroderzik usul bilan aniklaniladi. 
Astronomik usul.. Bu usulda tayanch punktlarning gerografik koordinatlari aniklanadi. 
Ularning gerografik kerngligi -kuyosh va yulduzlarni astronomik kuzatish natijasida, 
gerografik uzokligi esa bir vaktning  uzida ikki nuktaning maxalliy vaktini radioterlergraf 
orkali bilib olib, ularning farkini aniklash bilan xisoblab chikiladi. Astronomik tayanch 
punktlar err yuzasida yogoch stolba yoki kurom (tosh uyumi) bilan berlgilanadi. 
Tayanch punktlarning koordinatlarini astronomik usulda aniklash boshka usullarga 
Karaganda osonrokdir. Lerkin ularning aniklik darajasi xozirgi vaktda geroderzik tayanch 
nuktalarga bulgan talabga javob berrmaydi. 
Shuning uchun astronomik uerl bilan aniklangan tayanch punktlaridan fakat katta aniklik 
talab kilmaydigan plan olish ishlarida yoki geroderzik usul kullanib bulmaydigan 

---

 
17 
joylardagina asos sifatida foydalanish mumkin. 
Geroderzik usul. Bu usulda tayanch punktlarining koordinatlari asosan triangulyatsiya, 
trilaerratsiya va poligonomertriya mertodlari bilan aniklaniladi. Geroderzik usul bilan 
tayanch punktlar koordinatlarini aniklash va ularning yer yuzasidagi urnini berlgilash 
ishlariga asosiy geroderzik ishlar deryiladi. 
Geroderzik usul bilan planli tayanch shaxobchalarini barpo kilishda boshlangich nuktalar 
derb ataladiganbir nercha nuktalarning gerografik koordinatlari astronomik usul bilan 
aniklaniladi. Ana shu boshlangich nuktadan boshlab err yuzasida kertma-kert joylashgan 
nuktalarning koordinatlari geroderzik ulchash natijalaridan foydalanilib xisoblab chikiladi. 
Boshlangich nuktalardan boshlab kertma-kert joylashgan nuktalarni birin-kertin chizik bilan 
tutashtirib chikilgan derb faraz kilinsa tur xosil buladi.Agar shu tur kator uchburchaklardan 
iborat bulsa-triangulyatsiya turi, kupburchaklardan iborat bulsa-poligonomertriya turi 
deryiladi.