Termiz davlat universiteti topografiya asoslari va kartografiya

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
12. Mavzu : Kuz bilan chamalab plan olish. 
 
REJA: 
1.  Kuz bilan chamalab plan olish tugrisida tushuncha 
2.  Kuz bilan chamalab plan olishda masofalarni ulchash usullari 
3.  Kuz bilan chamalab plan olish tartibi. 
 

---

 
 
 
72 
Kuz bilan chamalab plan olish tugrisida tushuncha. 
Kiska muddatda ulchov asboblarisiz yoki oddiy asboblar bilan joyning taxminiy planini olishga kuz 
bilan chamalab plan olish deryiladi. Bu plan olishda masofalar asosan kuz bilan chamalab 
aniklaniladi. 
Kuz bilan chamalab plan olishda burchaklar grafik usulda aniklaniladi. Shuning uchun bu usulni 
burchak chizib plan olish usuliga kiritadilar. Marshrutning plani olinayotganda uning urtasidan 
marshrut uki derb ataladigan ochik poligon utkaziladi. Marshrut ukining burilish nuktalari plan olish 
nuktalari bulib xizmat kiladi. 
Kup burchak shaklidagi joyning planini olish maydonni planga olish deryiladi. Bunda dastlab 
joyning chergarasi buylab yopik poligon xosil kilinib, sungra poligonlarning urtasidan dioganal 
yullar utkaziladi. Diogonal yullari asosiy poligonning biron burilish nuktasidan boshlanib, ikkinchi bir 
burilish nuktasiga boglanadi. Poligon va diogonal yullarining burilish nuktalariga tayanib, atrofdagi 
tafsilotlar planga tushuriladi. 
Kuz bilan chamalab plan olishda planshert derb ataladigan taxtacha yoki planshert-papka, kompas 
va vizir chizgichi kullaniladi.Planshert ustiga ok kogoz yoki kvadrat katakchalar chizilgan kogoz 
yopishtiriladi. Uning chap burchagiga kompas maxkamlanadi. Kompas planshertni orierntirlash 
uchun xizmat kiladi. 
Vizir chizgichi yordamida prerdmertlar vizirlanadi, yunalishlar chiziladi xamda masofalar berlgilanadi. 
Ba'zan kuz bilan chamalab plan olishda masofalarni, nuktalarning nisbiy balandliklarini va 
yunalishlarini (azimutlarni)ulchash uchun yordamchi asboblardan xam foydalaniladi. 
M: masofalarni ulchash uchun kul dalnomerri, nuktalarning nisbiy balandliklarini ulchash uchun 
eklimertr yoki kul niverliri, yunalishlarini ulchash uchun esa bussol ishlatiladi. Bu asboblar ishlatilsa 
kuz bilan chamalab plan olish yarim insturmerntal plan olish deryiladi. Chunki bunda plan olish 
nuktalarining va asosiy ob'erktlarning urni asboblar bilan, ikkinchi darajali ob'erktlar urni esa kuz 
bilan chamalab planga tushiriladi.