Termiz davlat universiteti topografiya asoslari va kartografiya

 
Astrolyabiya bilan ishlash 
Astrolyabiya (usturlab ) gorizontal burchaklarni ulchash uchun kadimdan ishlatilib kerlingan 
asbobdir. Xozirgi vaktda astrolyabiya asosan maktablarda yunalishlarning azimut 
burchaklarini , rumblarini va 2 -yunalish orasidagi burchaklarni aniklashda ishlatiladi. 
Astrolyabiya 360° ga bulingan limb doirasidan, yunalishini aniklovchi alidada (unda xam 
kuz va prerdmert dioptirlari bor) va alidada ustiga urnatilgan kompasdan tuzilgan. 
Alidadagi dioptr ishlatilmagan vaktda kompas ustiga bukib kuyiladi. Limb doirasini 
gorizontal xolatga kerltirish uchun gorizontal adilak urnatilgan. Astrolyabiyani dalada 
shtativ ustiga urnatiladi, asbobni markazlashtirish uchun, ya'ni nukta ustiga kerltirish uchun 
shovundan foydalaniladi. Astrolyabiya bilan joyda yunalishlar azimutno`y va ichki 
burchaklarni ulchash uchun kuyidagi ishlar bajariladi: 
1) asbob berlgilangan joyga urnatilib, adilak yordamida limb gorizontal xolatga kerltiriladi; 
2) Astrolyabiya shovun yordamida markazlashtiriladi; 
3) Asbob orierntirlanadi, buning uchun kompas strerlkasining shimol uchi limb doirasidagi 
0°-ni, janub uchi 180°-ni kursatadigan xolga kerltiriladi. 
Bu ishlar bajarilgandan keryin alidadaning kuz dioptiridan karab prerdmert dioptri 
yunalishiga urnatilgan verxaga yunaltiriladi. Bunda prerdmert dioptrining urtasidan 
utkazilgan ip verxaga tugri kerlishi kerrak. Shundan keryin limbdagi 0° -yunalishdan 
berlgilangan yunalishgacha bulgan gorizontal burchak xisoblanadi, Bu burchak joyda 
yunalishning magnit azimuti buladi. 
Astrolyabiya yordamida joyda ichki burchaklar, ya'ni bir nuktadan chikkan 2-yunalishning 
gorizontal proerktsiyalari orasidagi burchak kuyidagicha ulchanadi. 
M: VAS burchak ulchanishi 
  
kerrak deryaylik: buning uchun 
astrolyabiya     A-      nuktaga 
  
urnatilib, avval ung  
tomondagi-yunalishining                           
magnit azimutidan AV-yuna- 
lishning magnit azimuti ayriladi,  
natijada {3-burchak aniklaniladi. 
Bazan ichki burchaklarni ulchashda  
ung tomondagi yunalishning magnit  
azimuti chap tomondagi yunalish magnit azimutidan kichik bulib kolishi mumkin.