Termiz davlat universiteti topografiya asoslari va kartografiya


Maktab uglomerri va uning kullanilishi



Yüklə 1,41 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə77/114
tarix09.02.2022
ölçüsü1,41 Mb.
#52294
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   114
topografiya asoslari va kartografiya

 
Maktab uglomerri va uning kullanilishi 
1963 yildan buern maktablarda matermatika va gerografiya darslarida joyda xar xil ulchash 
ishlarini bajarish uchun univerrsal asbob maktab uglomerri ishltiladi. Bu asbobni 
gerografiya ukituvchisi F.N.Kalinin yasagan. 
Uglomerr tomonlari 20 sm, kalinligi 2 sm taxtadan ishlagan bulib uning urta kismi radiusi 6 
sm ga terng kilib doyra shaklida uyilgan va unga limb chizilgan. 
Limb 360° ga bulinib, xar 10° da kiymati yozib kuyilgan. Limbning urtasidagi sterrjernga 
erkin aylanadigan strerlka urnatilgan. Strerlkaning bir uchi erngilrok, ikkinchi uchi ogirrok 
kilib ishlagan bulib, bu strerlka yordamida verrtikal burchaklar ulchanadi.Uglomerr 
taxtachasi ustiga kompas verrtikal va gorizontal adilaklar, kuz dioptiri va prerdmert dioptiri 
urnatilgan bulib, astrolyabiyadagiderk gorizontal burchaklarni ulchashga imkon berradi. 
Uglomerrlarning bir kirrasiga ingichka kurish trubasi urnatilgan, bu orkali verrtikal 
burchaklar ulchanadi va niverlir rerykasi bilan nisbiy balandliklar aniklanadi. Trubaning 
ikkinchi tomoni urtasiga gorizontal ip tortilgan, bu ip prerdmert dioptiri vazifasini utaydi, 
niverlirlashda esa niverlir trubasidagi gorizontal ip vazifasini bajaradi. Niverlirlashda 
uglomerr taxtachasiga urnatilgan adilakning pufakchasi naychaning urtasiga kerltirilib, 
sung rerykadan xisob olinadi. Niverlirlash bir tomonlama reryka bilan bajariladi va 
niverlirlash natijalari jurnalga yozib boriladi. 
Uglomerrning ung tomoni kirrasiga sm va mm larga bulingan mertall lineryka , uning 
ustida u yok - bu yokka surish mumkin bulgan siljitgichlar urnatilgan. Borib bulmaydigan 
masofalarni uglomerrning bu kismi yordamida aniklanadi. Masofalarni aniklash uchun 
uzokdagi prerdmertning balandligi ma'lum bulishi kerrak. 
Uglomerr taxtachasining turt burchagiga mixchalar (markazdan bir xil masofada) kokilgan. 
Bu mixchalar yordamida uglomerr ekkerr urnida ishlatiladi. Uglomerrdan foydalanishni 
osonlashtirish maksadida orkasiga xar xil shakllar va xisoblash formulalari berrilgan. 
Uglomerr, umuman, univerrsal asbob bulib undan niverlir, ekkerr, eklimertr, astrolyabiya va 
dalnomerr sifatida foydalaniladi. 
 
Tayanch suzlari. 
Perrperndikulyar, kvadrat yasash, 90-gradusli burchak, gorizontal, limb, dioptirlar, masshtab, 
usturlab, balandlik, gorizontal va verrtikal burchaklar va ularni ulchash, uchburchaklar xosil kilish, 
maydon va marshrut plani, kersishtirish va kutbiy uerl, markazlashtirish. 
 
 
 


 
 
 
71 
 
 
 
 

Yüklə 1,41 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   114




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin