Texnik mexanika

3-jadval

Z yoki zk	Kesuvchi asbobning siljish koeffisiyenti, x
	-0,4	-0,25	-0,16	0	0,16	0,25	0,4
16		-	-	4,28	4,02	3,78	3,54
20	-	-	4,10	4,07	3;83	3,64	3,50
25	-	4,30	4,13	3,90	3,72	3,62	3,47
40	4,02	3,88	3,81	3,70	3,61	3,57	3,48
60	3,78	3,71	3,63	3,62	3,57	3,54	3,50
80	3,70	3,66	3,63	3,60	3,55	3,55	3,51
100	3,66	3,62	3,61	3,60	3,56	3,56	3,55
180	3,62	3,62	3,62	3,62	3,57	3,58	3,56

Loyihalanayotgan uzatma g’ildiraklarning modulini aniklashda formulada F_t=2T₂/2d₂ deb qabul qilsak,

m= mm bo’ladi,

bu yerda: K_m=Y_f K_Fα∙K_Fβ - ko’shimcha koeffisiyent bo’lib uning o’rtacha qiymati to’g’ri tishli silindirsimon g’ildiraklar uchun K_m=6,8, qiya tishli silindrisimon g’ildiraklar uchun K_m=5,8 Formuladagi [σ_F] qiymati o’rniga [σ_F]_1,[σ_F]₂ qiymalarining kichigi qo’yiladi.

Aniqlangan modul qiymati standart bo’yicha yaxlitlanadi. Bu qiymat qancha kichik bo’lsa g’ildirak tishlarining soni shuncha ko’p bo’ladi. Bunda tishli g’ildirakning ilashishi tekis, shovqinsiz bo’lib tishni kesilishini osonlashtiradi, lekin eguvchi kuchlanishga chidamliligi kamayadi. Shuning uchun quvvat uzatadigan uzatmalarda modul qiymatini m>1,5 deb olish tavsiya etiladi.

Qiya tishli uzatmalar. Qiya tishli uzatmalarda ilashish chizig’ining umumiy uzunligi l_Σ ni qiymati g’ildirak eni v dan katta bu esa egilishdagi kuchlanishi qiymati kamaytiradi.

Egiliщdagi kuchlanishning xisobiy qiymati quyidagacha aniqlanadi:

σ_F2=σ_F1·

bu yerda: Y_β=1-(β/140)-tish qiyaligini xisobga oluvchi koeffisiyent; Y_F, K_Fα, K_Fβ qiymatidan yuqorida berilgan; U_F-tish shaklining koeffisenti.

U_F-tish shaklining koeffisenti, qiymati jadvaldan g’ildirak tishlarining soni z ga nisbatan emas balki tashqi konus yoyilmasi aylananing xamma joyi tishlar bilan to’la deb farz qilinganda xosil bo’ladigan g’ildirak tishlar sonini ekvivalint qiymatiga nisbatan tanlanadi.

d_K1=d₁/cosφ₁ yoki z_K1=z₁/cosφ₁

d_K2=d₂/cosφ₂ yoki z_K2=z₂/cosφ₂

0. 
   1.5. Silindrik tishli uzatmalarga qo’yiladigan texnik talablar.
   

Silindrik uzatmalarni remont qilishga va yig'ishga nisbatan qo'yiladigan

talablar:

1. Vazifasiga va aylanish tezligiga qarab tishli g'ildiraklar ma'lum aniqlik darajasida tayorlanishi lozim.

E s l a t m a. O'qlarning yo'l qo'yilgan qiyshayishi yo'l qo'yilgan paralellikning yarmiga teng.

2. 
   Tishlarning ish profilida darzlar, o'yiqlar, tirnalishlar va boshqa nuqsonlar bo'lmaslik kerak.
   
3. 
   Almashlab qo'shialdigan tishli g'ildirakning qo'zg'almas g'ildirak bilan tishlanishdagi tomonidagi tishlarning toretsi yumoloqlangan bo'lishi kerak.
   
4. 
   Valga qo'zg'almas qilib o'tkazilgan g'ildiraklar qimirlamasligi, almashlab qo'shiladigan g'ildiraklar esa valga yengil va ravon surilishi lozim.
   
5. 
   Tishl silndirik uzatmalarning chekli chetga chiqishi GOST 1643-81 (ST SEV 641-77) dan belgilangan.
   
6. 
   O'qlararo masofning chetg chiqishi yo'l qo'yilgan qiymatidan oshmasligi lozim. Bu masofa kattalashganda dinamik nagruzkalar va shovqin oshib ketadi, kichiklashganda esa tishlar qadalib qolishi va sinishi mumkin.
   
7. 
   Tutashuvchi g'ildiraklar o'qlarining parallelmasligi va qiyshiqligi yo'l qo'yilgan qiymatlardan oshmasligi lozim, ks holda tishlar kontak zonasining haqiyqiy uzunligi qisqarishi tufayli ular tez yoyilishi mumkin.
   
8. 
   Tishli g'ildiraklarning radial tepishi yo'l qo'yilgan qiymatlardan oshmasligi kerak. Tishli g'ildiraklarning boshlang'ich aylana bo'ylab radial tepishi tishlar orasidagi chuqurchaga kalibrlangan rolik qo'yish yo'li bilan tekshirildi. Bu operatsiya har 3-4 tishdan so'ng takrorlanadi va tishli gi'ldirak to'liq aylanib chiqquncha davom ettiriladi. Operatsiyalarni takrorlanayotganda rolikka indikator yaqinlashtiriladi: indicator ko'rsatishlaridagi faqat radial tepish qiymatini bildiradi.
   
9. 
   Tishli g'ildirak gardishi va gupchigining toretsdan tepishi yo'l qo'yilgn qiymatlardan oshmasligi lozim.
   
10. 
    Tishlashmadagi garantiyalangan yon zazor tanlangan tutashma turiga mos bo'lishi kerak. Bu zazor kattalashganda dinamik nagruzka va shovqin ortadi, kichiklashganda esa tishlar qizib ketib, qadalib qolishi mumkin.
    

Uzatmadagi yon zazor shchup yoki qo'rg'oshin simlar yordamida tekshiriladi. Buning uchun ular tishlar orasidagi ish bajarmaydigan tomonidan qo'yiladi va tishli g'ildirak aylntirib chiqilgandan so'ng ularning qalinligi o'lchanadi.

11. 
    Tishli g'ildiraklarning aylanish tezligi 3-5 m/s dan ortiq bo'lganda ularni static muvozantlash tavsiya etiladi.
    

12. Tishli juftning to'g'ri tishlashishi bo'yoq iziga qarab tekshiriladi, buning uchun kichik g'ildirak tishlariga yupqa qilib bo'yoq surtiladi va uzatmani qo'lda bir necha marta aylantirib bo'yoq yetakchi g'ildirak tishlariga o'tkaziladi. Tishlar bir-biriga tekkanida hosil bo'lgan bo'yoq dog'lari (kontak dog'lari) tishning o'rtasida joylashishi, tishning pastning qismida quyida ko'rsatilgandan kichik joyini egallamasligi zarur:

Aniqlik darajasi…………………………….. 6 7 8 9

Kontak dog'lari yig'indisining nisbiy o'lchami, % (kamida):

tishning balandligi bo'yicha………………….. 50 45 40 30

tishning uzunligi bo'yicha……………………. 70 60 50 40

13. 
    Yig'ilgan tishli uzatmalar dastlab 6-8 soat (muhim uzatmalar) va 2-3 soat (uncha muhimmas uzatmalar) solt ishlatib sinaladi. Sinovlar kichik aylanish chastotasidan boshlanib, namuna nominal aylanish chastotasigacha yetkaziladi. Keyin uzatmaga asta-sekin to'liq nagruzkaning 25% (3 soat), 50% (3-4 soat), 75% (4-5 soat) va 100% (1-2 soat) belgiladi. Sinovning har bir bosqichidan so'ng pay do bo'lgan nuqsonlar bartaraf etiladi.
    
14. 
    Termik ishlov berilmagan g'ildiraklar etolon tishli g'ildirak bilan kerosin va mashina moyi aralashmsidan iborat surkov moyida chiqtiriladi. Toblangan g'ildiraklar GOI pastasi bilan pritirlndi.
    
15. 
    Tishli uzatma ishlayotganda kuchli shovqin chiqishiga yo'l qo'yilmaydi. Agar unday shovqin pay do bo'lsa, tishlar qdamida katta hatolar borligini yoki tishlar profilining buzulganligini (zarblar, kuchli guvillash), radial tepishi (pulslanuvchi shovqin) borligini, tishlar sirtining g'adir budirligini kattalashganini (g'ijirlash) bildiradi.