Texnik mexanika

3.3. Cherviyakli tishli uzatmalarga ta’sir qiluvchi kuchlar, kontak va egilish kuchlanishlar

Ilashishda hosil bo’lgan kuchlar. Ilashayotgan chervyak va chervyakli g’ildirakning ilashish chizig’ida aylanma, markaziga intiluvchi hamda bo’ylama kuchlar hosil bo’ladi. Bunda chervyakdagi aylana kuch miqdori jihatidan g’ildirakdagi o’q bo’ylab yo’nalgan kuchga teng bo’lib, quyidagi ifodadan aniqlanadi.

F =F =2T /d H

G’ildirakdagi aylana kuch esa chervyakdagi o’q bo’ylab yo’nalgan kuchga teng.

F =F =2T /d H

3.22-rasm.

Uzatmadagi markazga intiluvchi kuch quyidagicha bo’ladi:

Chervyak va chervyakli g’ildirakdagi burovchi momentlar o’zaro quyidagicha bog’langan:

Chervyakli uzatmalarni kontakt kuchlanish bo’yicha tekshirish. Chervyakli: uzatmalarda sirpanish tezligi katta bo’lganligi xamda bu tezlikning yo’nalishi kontakt chizig’iga nisbatan noqo’lay joylashganligi sababli chervyakli g’ildirak tish ishchi ishchi yuzasining yeyilish va yulinib chiqish xollari ko’proq sodir bo’ladi. Bu xollarni oldini olish uchun uzatmada chervyak va chervyak g’ildirak antifriksion materialdan tayyorlanadi, xamda kontakt kuchlanish bo’yicha tekshiriladi, bunda σ_n≤[σ_n] shart bajarilishi kerak . Chervyak g’ildirak gardishi chervyaka nisbatan yumshoq materialdan tayyorlanganligi uchun asosan shu g’ildirak gardishi kantakt kuchlanish bo’yicha tekshiriladi. Bunda silindirsimon va konussimon uzatmalardek Gers formulasidan faydalanamiz, ya’ni:

σ_n=z_E

(13) formulaga z_E, q, ρ_k qiymatlarni qo’yib σ_n qiymatni aniqlaymiz.

Egrilik radiusi ρ_k Arximed chervyagi uchun o’q bo’ylab o’tgan tekislikda o’ram kesimi to’g’ri chiziq bo’lganligi uchun yani ρ=∞ “keltirilgan” egrilik radiusi ρ_kni aniqlashda chervyak o’ramining sirti etiborga olinmaydi, chervyakli g’ildirak esa odatdagi qiya tishli silindirik g’ildirak deyish mumkin, yani:

ρ_{k= =}

bunda: α=20⁰. sin20⁰=0.342, γ=10⁰ cos²10⁰=(0.9848)²=0.97

Ilashish chizig’idagi bosim. q.Qiya tishli uzatmalardagidek chervyakli uzatmalarda xam uzunlik birligiga to’g’ri keladigan bosim qo’yidagicha ifodalanadi.

F_p-ilashish chizig’idagi normal kuch, N;

ℓ_ε-kontakt chizig’ining minimal uzunligi, qiymatni yon qiplanish koeffisiyeti ε_αga to’g’ri, cosγ ga nisbatan teskari proporsinal rovishda o’zgaradi. 4–rasmdan d₁ aylana bo’yicha v yoyning uzunligi δ (rad) qamrov burchagiga v=δd₁/2 ga teng bo’ladi, yani.

bunda: ε_α=(1,8-2,2)-yon qoplanish koeffisiyent;

-0,75-g’ildirak tish sirtining chervyak o’rami sirtiga tegib turishi to’la bo’lmasligi natijasida kontakt chizig’i uzunligini kichrayishini xisobga oluvchi koeffisiyent; γ=10⁰-chervyak uramini ko’tarlish burchagi; δ=0,55 -qamrov burchagi.

Natijada ;

Z_Ye-160MPa -chervyak va chervyakli g’ildirak materiallarni mexanik xossalarni xisobga oluvchi koeffisiyet.

(13) formulaga z_Ye,q, ρ_k qiymatlarni qo’yib qo’yidagi ifodani olamiz,

σ_n=

formulani sodalashtirish uchun qo’yidagilarga o’z qiymatlarni α=20⁰, δ=0,55π, ε_α=2,0, ξ=0,75, sinα·cosα= qo’ysak, kontakt kuchlanishni xisobiy qiymatni aniqlash uchun ifodani olamiz

bunda: K_n=K_Nδ·K_Nβ-yuklanish koeffisiyenti.

(30) formula yordamida kontakt kuchlanishning xisobiy qiymatni aniqlaymiz. Uzatmani loyxalash uchun o’qlaroro masofani nisbatan yechamiz, bunda d₁=mq, d₂=mz₂, a=0.5m(q+z₂)=0.5d₂( ekanligini etiborga olsak, qo’ydagi ifodani olamiz.

Aniqlangan qiymat standart bo’yicha yaxlitlanadi.

Ruxsat etilgan kontakt kuchlanish. Chervyak o’ram ishchi yuzasining qattiqligi >HRC45 bo’lib, bu yuza ishlov berib silliqlangan bo’lsa, qalayli bronzalardan tayyorlangan g’ildiraklar uchun ; agarda bu shart bajarilmasa . Bu yerda: -uzatmaning sirpanish tezligini hisobga oluvchi koeffisiyent:

8-jadval.

	<1	2	3	4	5	6	7	8
	1,33	1,21	1,11	1,02	0,95	0,88	0,83	0,8

Chervyakli g’ildirak Ax-9-4 markali qalaysiz bronzadan tayyorlangan hamda chervyak o’ram yuzasining qattiqligi >45HRC bo’lib, unga ishlov berib, silliqlangan bo’lsa qiymatini quyidagicha aniqlanadi.

Eguvchi kuchlanish bo’yicha tekshirish. Eguvchi kuchlanish bo’yicha hisob. Eguvchi kuchlanish bo’yicha faqat chervyakli g’ildirak tishlarigina hisoblanadi, chunki chervyak po’latdan tayyorlanganligi uchun o’ramlarining mustahkamligidan katta.

Chervyakli g’ildirak egilishga mustahkamligini qiya tishli silindrsimon uzatmalardik hisoblanadi, lekin chervyakli g’ildirak tish asosining ko’ndalang kesimi qiya tishli silindrik g’ildiraklarnikidan farq qiladi. Tish kesimining shakli g’ildirak kesimining eni bo’yicha bir xil bo’lmaydi. Bundan tashqari, tish asosining to’g’ri chiziq bo’yicha emas, balki yoy bo’yicha joylashgan bo’ladi. Shuning uchun chervyak g’ildirak tishlarini mustahkamligi qiya tishli g’ildirak tishlarining mustahkamligidan 2040% yuqori bo’ladi.

Chervyakli uzatmalar uchun qabul qilsak, g’ildirak tishlarining xavfli kesimidagi egilishdagi kuchlanishning qiymati quyidagicha aniqlanadi:

Bu yerda:

-g’ildirakdagi aylanma kuch,H;

-g’ildirakning eni,mm;

-normal kesmning moduli;

-yuklanish koeffisiyenti;

-tish shaklining koeffisiyenti, qiymati jadvaldan g’ildirak tishlar sonining «keltirilgan» qiymatiga nisbatan tanlanadi:

9-jadval

	24	28	30	32	35	37	40	50	60	80	100
	1,88	1,80	1,76	1,71	1,64	1,61	1,55	1,45	1,4	1,34	1,3

Ruxsat etilgan egilishdagi kuchlanish. Hamma xil bronza materiallardan tayyorlangan chervyakli g’ildiraklar uchun

Yuklanish koeffisiyenti. Chervyakli uzatmada yuklanish koeffisiyenti, bu qo’shimcha dinamik kuchlarni hisobga oluvchi koeffisiyentlar ko’paytmasiga teng, ya’ni .

Uzatmada v₂<3m/s bo’lganda K_Nv=1,0; v₂<3m/s bulganda K_Nv=1,0-1,3: Yuklanish doimiy bo’lganda K_Nβ=1.0, uzgaruvchan bo’lganda K_Nβ=1.05-1,2.

Koeffisintning katta qiymatlari q kichik, z₂ katta bo’lganda olish tavsiya etiladi.