Texnologik jarayonlarning boshqariluvchi obyektlari va ularni vaqt xarakteristikalarini olish. Masalaning qo’yilishi va nazariy asoslari

Turg’un bo’lmagan obyektlar. Agarda obyektga kelayotgan va undan chiqayotgan ma’sulot yoki energiyani tengligi buzilsa va oqibat texnologik ko’rsatgichlarni o’zgarish tezligi o’sib boradigan bo’lsa, bunday obyektlar turg’un bo’lmagan deyiladi. Misol tariqasida ekzotermik reaksiya borayotgan ideal aralashmalik kimyoviy reaktor keltirish mumkin. Agar reaksiyadan ajralib chiqayotgan issiqlik, sovitish tizimi olayotgan issiqlikdan ko’p bo’lsa, reaktordagi issiqlik balansining buzilishi, reaktordagi haroratni oshishiga olib keladi va o’zgarish tezligi oshib boradi. Natijada ekzotermik reaksiyani boshqarrib bo’lmay qoladi, bunday jarayonlar turin bo’lmagan jarayon deyiladi.Jarayon qurilmada sodir bo’lishi sababli qurilma (obyekt) turg’un emas deyiladi.
Kechikuvchi qurilmalar. Qurilma hajmi katta bo’lsa, kirish qiymati o’zgarganda, chiqish qiymati o’zgarishining boshlanishi biroz kechikadi, shu kechikish tizim yoki qurilma modelida akslantirilsa kechikish tushunchasini keltirib chiqaradi. Kimyo sanoatida sof kechga qolish tushunchasi majud. Bunga misol tariqasida sochiluvchi moddalarni transporter lentasida uzatishga ketadigan vaqtni, yoki suyuqlikni trubaprovodda yetkazib berishga ketadigan vaqtni aytish mumkin.
Kechga qoluvchi 1tartibli neytral qurilma dinamikasi tenglamasi:
T = x (t - )
O’tish funksiyasi
W (p) = ^-p
1- darajali turun qurilma dinamikasi tenglamasi
T₀ (t - )
O’tish tenglamasi W(p) = ^-p
Yuqorida ko’rsatib o’tilgan qurilmalarni MATLAB programmasida xarakteristikalarini va chizmalarini taxlil eting.

1. 
   Qurilmalarni o’tish chizmalarini taxlil etish uchun, brinchi tartibli uchta operiodik zveno ketma-ket ulanib, xar bir zveno koeffitsientlari (K,T) o’zgartirilib ularning o’tish grafiklarini taxlil etilsin.
   

2. 
   Taxlil etilayotgan chizmaga kechga qolish jarayonini akslantiruvchi zveno ulanib, o’tish jarayoni grafiklari taxlil etilsin.
   

3. 
   Tizimga birlik turtki berib qurilma impulsli xarakteristikalarini yozib olindi..
   

4. 
   O’tish jarayoni chizmalaridan foydalanib, tizim bo’lib ishlayotgan aperiodik va kechga qolish zvenolarning uzatish funksiyalari topilsin. Blok sxemasi tuzilsin.
   

•