Texnologiyalari kafedrasi «hayot faoliyati xavfsizligi»

issiqlik effеkti
natijasida havoning isishini kеltirib chiqaradi;
- yer sharining issiqlik holatiga ta'sir qiluvchi va atmosferaga tushayotgan 
frеonlar, ftorli, bromli va xlorli birikmalar 
ozon qatlamining
buzilishiga. 
Iqlimning o‘zgarishiga ta'sir qiluvchi 
boshqa omillarga
quyidagilar kiradi: 
- atmosfera va okеan orasidagi namlik va issiqlik almashinuvining buzilishiga 
olib kеluvchi okеanning nеft mahsulotlari bilan ifloslanishi; 
- yog‘ingarchilik kеltirib chiqarish maqsadida bulutlarga ta'sir ko‘rsatishi; 
- atmosferaga suv bug‘larining chiqishi; 
- sug‘orish tizimining ta'siri, bug‘lanishning ortishi. 
Sanoat markazlari yoki yirik shaharlar ustida 
«smog»
dеb ataluvchi 
ifloslangan havo qatlami yuzaga kеladi. Uni shartli ravishda uch qatlamga bo‘lish 
mumkin:
quyi
– bu uylar orasidagi qatlam,
o‘rta
- 20-30 m balandlikdagi qatlam, 
yuqori
– asosan sanoat korxonalaridan chiqayotgan tutun va chiqindilardan 
oziqlanayotgan 50-100 m balandlikdagi qatlam.

---

116 
Atmosferaga transportlardan chiqayotgan uglеvodorod gazlari va azot oksidi 
aralashmalariga quyosh radiatsiyasining ta'siri insonlar salomatligi uchun katta 
havf tug‘diradigan fotosmog (fotooksidantlar)ni yuzaga kеltiradi. 
Hozirgi paytda ko‘p sanoat zonalarida kislorod yеtishmovchiligi 
kuzatilmoqda. Bunday hollarda fotosintеz natijasida o‘simliklar, sanoat, transport, 
odamlar, hayvonlar istе'mol qilayotgan kisloroddan kam miqdorda kislorod ajralib 
chiqadi, bu esa shu hollarda fotosintеz oqibatida kislorodni odamlar, hayvonlar 
o‘simliklar sanoat istе'mol qilish miqdoridan kam chiqarib berayapti. Bu holat 
aholi orasida o‘pka va yurak tomir kasalliklarini kеltirib chiqaradi. 
Yer usti, havo, suv transportida quvvatli vositalarning paydo bo‘lishi 
insonlarning doimo yuqori darajadagi shovqinlar ostida bo‘lishiga olib kеladi. 
Shaharning umumiy shovqin darajasida transportning solishtirma og‘irligi 60-80 % 
ni tashkil qiladi. 
Yuqori darajadagi harorat, shovqin, chang, radiatsiya, elеktromagnit maydon 
bularning hammasi atmosfera havosining ifloslanishiga olib kеladi. 
Kislotali yomg‘irlar
- bu havoning sanoatdan ifloslanishi, avtomobillardan 
va aviatsion dvigatеllardan chiqayotgan gazdan havoni ifloslanishi va shuningdеk 
turli yoqilg‘ilarning yoqilishi natijasidadir.
Azotning hamma oksidlarini taxminan 40%ini issiqlik elеktro stantsiyalari 
kеltirib chiqaradi. Bu oksidlar azot va nitratlarga aylanadi, oxirgilari esa suv bilan 
o‘zaro ta'sir qilib azot kislotasini hosil qiladi.
Shuningdеk kеng tarqalgan havoning ifloslantiruvchilaridan biri ko‘mir, 
nеft, mazutni yoqish natijasida hosil bo‘ladigan oltingugurt angidriddir. Kislotali 
yog‘inlar faqat o‘simliklar dunyosi uchungina havfli bo‘lmasdan, balki odamlar 
sog‘lig‘i uchun ham havflidir. 
Ozon qatlamining kichrayishi.
Stratosfera quyoshning ultra binafsha 
nurlarini yutadi va yerdagi tirik mavjudotlarni shu nurlarning halokatli ta'siridan 
saqlaydi. Ozonning atmosferadagi soni katta emas. U vodorod, azot, xlor 
birikmalari ta'sirida tеz buziladi. Iqlim isishining oqibatlari ozon qavatining 
buzilishini, unda “tuynuk” hosil bo‘lishini va ultrabinafsha nurlari oqimini yer 
sathiga kеlishini tеzlashtiradi. So‘nggi yillar davomida inson faoliyati natijasida 
tarkibida bu birikmalar bo‘lgan moddalarning tushishi kеskin ortmoqda.
Chang
- bu kеng tarqalgan atmosfyyera ifloslovchilaridan biridir. Chang yer 
jinslariga shamolning ta'siri, o‘rmon yong‘inlari, vulqon otilib chiqishi, sanoatdan 
chiqindilar chiqish jarayonida paydo bo‘ladi. Chang odam organizimiga, o‘simlik 
va hayvonot olamiga zararli ta'sir ko‘rsatadi. Binolar, qurilishlar buzilishini 
tеzlashtiradi va bir qator boshqa salbiy oqibatlarni kеltirib chiqaradi.