Texnologiyalari kafedrasi «hayot faoliyati xavfsizligi»

 
3.TAYANCH-HARAKAT APPARATINING MEXANIK 
SHIKASTLANISHLARI. IMMOBILIZATSIYA. 
 
Tayanch-harakat apparatining anatomiyasi va fiziologiyasi 
Tayanch-harakat sistemasi suyak, muskul, pay va boylamlardan iborat 
bo‘lib, ularning barchasi birgalikda bir qancha funksiyalarni bajaradi. Jumladan: 
• tanaga tayanch bo‘lib xizmat qiladi, 
• ichki organlarni himoya qiladi, 
• mineral moddalar saqlanadigan joy bo‘lib xizmat qiladi, hamda qon to‘qimalarini 
xosil qiladi, 
• issiqlik xosil qiladi, 
• harakatlantirishda qatnashadi. 
Qo‘l va oyoq suyaklari tufayli yura olamiz, narsa ko‘taramiz va boshqa 
harakatlarni bajaramiz. Qo‘l panjasi va barmoqlarining mayda suyaklari, masalan, 
yozishda zarur bo‘ladigan aniq harakatlarni bajarish imkonini beradi. Oyoq 
panjalarining mayda suyaklari esa yurishda ko‘maklashadi. 
Suyaklarda mineral moddalar to‘planadi, ilikda esa qon hujayralari xosil 
bo‘ladi. 
Tananing harakatchanligi muskul to‘qimalarining qisqarishi va bo‘shashishi 
xisobiga ta'minlanadi. Muskullar suyaklarga pay bilan mahkamlanadi. Muskul 
ishlaganida issiqlik xosil bo‘ladi. Muskul saqlovchi qobiq sifatida xizmat qilib, 
suyak, nerv va qon tomirlar uchun himoya vositasi bo‘ladi. 
Miya nerv impulslarini jo‘natib, muskullarga harakat qilish to‘g‘risida 
ko‘rsatma beradi. Muskul faoliyati ixtiyoriy yoki g‘ayriixtiyoriy bo‘lishi mumkin. 
Miya muskulning g‘ayriixtiyoriy harakatini, masalan, yurak, qorin pardasi va ichak 
faoliyatini avtomatik tarzda boshqaradi. Yurak, biz tomondan hech qanaqa 
ko‘rsatma bo‘lmasa-da, minutiga 60-80 marta qisqaraveradi. Muskullar, masalan, 
qo‘l-oyoq muskullarining ixtiyoriy harakati ong nazorati ostida bo‘ladi. 
Skelet 

---

165 
Skelet turli shakl va katta-kichiklikdagi 206 ta suyakdan iborat bo‘lib, tana 
shakllanadigan qovurg‘a (sinch)ni tashkil qiladi. Suyak - zich va mustahkam 
to‘qima. Skelet hayotiy muqim ichki organlar va yumshoq to‘qimalarni extiyot 
qiladi. Bosh chanog‘i bosh miyani himoya qiladi. Qovurg‘alar yurak va o‘pkani 
himoya qiladi. Umurtqa pog‘onasi orqa miyani saqlaydi. 
Ba'zi suyaklar qizil qon tanachalarini xosil qilish va saqlash uchun xizmat 
qiladi. Suyak sinishi, odatda, oqrig‘li bo‘lib, qon ketishiga olib keladi. Bunday qon 
ketish to‘xtatilmasa, jabrlanuvchi hayotiga xavf tug‘dirishi mumkin. 
Suyaklar katta-kichikligi va shakliga ko‘ra turlichadir. Ular shakli o‘zgargan 
joyda mo‘rtroq bo‘lib, odatda, o‘sha nuqtalardan sinadi.