Texnologiyalari kafedrasi «hayot faoliyati xavfsizligi»

Inson tanasiga elektr tokini ta’siri 
Umumiy baxtsiz xodisalar ichida, elektr tokidan jarohatlanish taxminan 5% 
tashkil qiladi. Lekin, elektr jarohatlanish ichida og‘ir turli, ayniqsa o‘lim bilan 
tugaydigan xodisalar 70-75% tashkil qiladi. Elektr xodisalarni asosiy soni,
kuchlanishi 1000V gacha bo‘lgan elektr uskunalarga to‘g‘ri keladi. Buni sababi 
kuchlanishi 1000V gacha bo‘lgan elektr uskunalar keng tarqalgan bo‘lib, ularni
ishlatadigan xodimlarni elektr texnikaviy tayyorlanishi past darajada. Kuchlanish
1000 V dan ortiq bo‘lgan elektr jarohatlarni soni ancha kam, va ularga xizmat 
qiladigan xodimlar mahsus o‘rgatilgan va tayyorlangan, sababli baxtsiz xodisalar
ham deyarli kam sodir bo‘ladi. 
Elektr tok ta’siri natijasida inson tanasini shikastlanishi 
elektr jarohat
deb 
ataladi. Elektr tokning xatarligi shuki, inson o‘z sezguvchi organlari bilan, 

---

96 
kuchlanishni boryo‘qligini aniqlamaydi. Odam faqat elektr kuchlanish ostida
qolgandan keyin himoyalovchi reaksiyasi kechikib ishga tushadi.
Insonni elektr tokidan jarohatlanishi sabablari quyidagicha: 
- izolyasiya qilinmagan tok o‘tkazuvchi qismlarga tasodifan tegib ketishi; 
- izolyasiyasi lat yegan sababi metal qismlarga tokni o‘tib ketishi; 
- kuchlanish ostida qolgan metalmas buyumlardan, qadamli kuchlanishdan
va elektr yoyi orqali. 
Inson tanasidan o‘tayotgan tok: termik, elektrolitik, biologik ta’sirini va 
mehanik jarohatlanish olishi mumkin. 
Termik ta’siri
- teri to‘qimasining hujayrasini qizishidan kuydirishigacha 
olib kelishi mumkin.
Elektrolitik ta’siri
- organizmning suyuqliklari parchalanishi natijasida
qonning va hujayralarning kimyoviy va fizik hususiyatlari o‘zgarilishi kuzatiladi. 
Biologik ta’siri
- tanani bioenergetik jarayonini buzilishi, ya’ni tirik
hujayralarni to‘lqinlanishi va mushaklarni keskin qisqarishiga olib keladigan holat.
Elektr tok bilan shikastlanishni ikki turini ko‘rsatish mumkin: elektr 
jarohat va elektr zarb.