Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent

Blokli simmetrik shifrlash algoritmlari. 
Takroriy amalga 
oshiriluvchi blokli shifrlash ochiq matnni cheklangan uzunlikdagi 
bloklarga ajratadi. Aksariyat blokli simmetrik shifrlarda, shifrmatn ochiq 
matnni funksiya 
𝐹
ning biror miqdordagi 
raund
lar soni davomida 
takroran bajarilishi natijasida olinadi. Oldingi raunddan chiqqan natija 
va kalit 
𝐾
ga asoslangan 
𝐹
funksiya – 
raund funksiyasi 
deb nomlanadi. 
Bunday nomlanishiga asosiy sabab, uni ko‘plab raundlar davomida 
bajarilishidir.
Blokli simmetrik shifrlarni yaratishdan asosiy maqsad – xavfsizlik 
va samaradorlikga erishish. Xavfsiz yoki samarali bo‘lgan blokli 

---

61 
shifrlarni yaratish murakkab muammo emas. Biroq, ham xavfsiz ham 
samarali bo‘lgan simmetrik blokli shifrlarni yaratish – 
san’at
. 
Simmetrik blokli shifrlarni yaratishda ko‘plab 
tarmoqlardan 
foydalaniladi. Quyidagi tarmoqlar amalda keng qo‘llaniladi: 
1. Feystel tarmog‘i. 
2. SP (Substitution – Permutation network) tarmoq. 
3. Lai-Messey tarmog‘i. 
Feystel tarmog‘i - aynan bir blokli shifr hisoblanmay, simmetrik 
blokli shifrlashning umumiy tamoyili. Feystel tarmog‘iga ko‘ra ochiq 
matn bloki 
𝑃
ikkita teng chap va o‘ng qismlarga bo‘linadi: 
𝑃
= (
𝐿
0
,
𝑅
0
)
, 
va har bir raund 
𝑖
= 1,2, … ,
𝑛
, 
uchun yangi chap va o‘ng tomonlar 
quyidagi qoidaga ko‘ra hisoblanadi: 
𝐿
𝑖
=
𝑅
𝑖−1
 
𝑅
𝑖
=
𝐿
𝑖−1
⨁𝐹
(
𝑅
𝑖−1
,
𝐾
𝑖
)
 
Bu yerda, 
𝐾
𝑖
kalit 
𝑖
– raund uchun 
qismkalit 
(raund kaliti) 
hisoblanadi. Qismkalitlar esa o‘z navbatida kalit 
𝐾
dan biror 
kalitni 
generatsiyalash 
algoritmi yordamida hisoblanadi. Yakuniy, shifrmatn 
bloki 
𝐶
oxirgi raund natijasiga teng bo‘ladi, ya’ni: 
𝐶
= (
𝐿
𝑛
,
𝑅
𝑛
)
. 
Feystel tarmog‘ida rasshifrovkalash XOR amalining 
“sehrgarligi”ga asoslanadi. Ya’ni, 
𝑖
=
𝑛
,
𝑛 −
1, … ,1
lar uchun quyidagi 
tenglik amalga oshiriladi: 
𝑅
𝑖−1
=
𝐿
𝑖
 
𝐿
𝑖−1
=
𝑅
𝑖
⨁𝐹
(
𝑅
𝑖−1
,
𝐾
𝑖
)
 
Oxirgi raund natijasi, rasshifrovkalangan matnni beradi: 
𝑃
= (
𝐿
0
,
𝑅
0
).
 
Feystel tarmog‘ida har bir raundda foydalaniluvchi 
𝐹
funksiyasining qaytariluvchi (teskari funksiyasiga ega) bo‘lishi talab 
etilmaydi. Biroq, olingan har qanday 
𝐹
funksiya to‘liq xavfsiz bo‘la 
olmaydi. Simmetrik blokli shifrlarga AES, DES, GOST R 28147-89, 
O‘z Dst 1105:2009, IDEA, Blowfish va h.k. misol bo‘la oladi.