Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent

5.2. Tarmoq xavfsizligi muammolari 
 
Axborot, Internet va kompyuter xavfsizligida aksariyat 
foydalanuvchilar tahdid, zaiflik va hujum tushunchalaridan tez-tez 
foydalanadilar. Biroq, aksariyat foydalanuvchilar tomonidan ularni 
almashtirish holatlari kuzatiladi.
Zaiflik
– “portlaganida” tizim xavfsizligini buzuvchi kutilmagan 
va oshkor bo‘lmagan hodisalarga olib keluvchi kamchilik, 
loyihalashdagi yoki amalga oshirishdagi xatolik.
 
Taxdid (axborot xavfsizligiga taxdid) - 
axborot xavfsizligini 
buzuvchi bo‘lishi mumkin bo‘lgan yoki real mavjud xavfni tug‘diruvchi 
sharoitlar va omillar majmui.
 
Hujum
– bosqinchining operatsion muhitini boshqarishiga imkon 
beruvchi axborot tizimi xavfsizligining buzilishi. 
Hozirda tarmoq orqali amalga oshiriluvchi masalalarning ortishiga 
quyidagi omillar sabab bo‘lmoqda: 
Qurilma yoki dasturiy vositaning noto‘g‘ri sozlanishi. 
Xavfsizlik 
bo‘shliqlari, odatda, tarmoqdagi qurilma yoki dasturiy vositalarning 
noto‘g‘ri sozlangani bois vujudga keladi. Masalan, noto‘g‘ri sozlangan 
yoki shifrlash mavjud bo‘lmagan protokoldan foydalanish tarmoq orqali 

---

137 
yuboriluvchi maxfiy ma’lumotlarning oshkor bo‘lishiga sababchi 
bo‘lishi mumkin.
Tarmoqni xavfsiz bo‘lmagan tarzda va zaif loyihalash. 
Noto‘g‘ri 
va xavfsiz bo‘lmagan holda loyihalangan tarmoq turli tahdidlarga va 
ma’lumotlarning yo‘qotilishi ehtimoliga duch kelishi mumkin. Masalan, 
agar tarmoqlararo ekran, IDS va virtual shaxsiy tarmoq (VPN) 
texnologiyalari xavfsiz tarzda amalga oshirilmagan bo‘lsa, ular tarmoqni 
turli tahdidlar uchun zaif qilib qo‘yishi mumkin.
Tug‘ma texnologik zaiflik. 
Agar qurilma yoki dasturiy vosita 
ma’lum turdagi tarmoq hujumlarini bartaraf eta olmasa, u ushbu 
hujumlarga zaif bo‘ladi. Masalan, agar tizimlarda foydalanilgan web 
brauzer yangilanmagan bo‘lsa, u taqsimlangan hujumlarga ko‘proq 
bardoshsiz bo‘ladi.
Foydalanuvchilarning e’tiborsizligi. 
Eng oxirgi tarmoq 
foydalanuvchilarining e’tiborsizligi tarmoq xavfsizligiga jiddiy ta’sir 
qilishi mumkin. Inson harakatlari natijasida ma’lumotlarning yo‘qolishi, 
sirqib chiqishi kabi jiddiy xavfsizlik muammolari paydo bo‘lishi 
mumkin.
Foydalanuvchilarni qasddan qilgan harakatlari. 
Xodim ishdan 
bo‘shab ketgan bo‘lsada, taqsimlangan diskdan foydalanish 
imkoniyatiga ega bo‘lishi mumkin. U mazkur holda tashkilot maxfiy 
axborotini chiqib ketishiga sababchi bo‘lishi mumkin. Bu holatga 
foydalanuvchilarning qasddan qilgan harakatlari sifatida qaraladi. 
Tarmoq xavfsizligiga tahdid turlari. 
Tarmoqqa qaratilgan tahdidlar 
odatda ikki turga ajratiladi (5.5-rasm): 
-
ichki tahdidlar; 
-
tashqi tahdidlar. 
Ichki tahdidlar.
Kompyuter yoki Internetga aloqador 
jinoyatchiliklarning 80% ini ichki hujumlar tashkil etadi. Bu hujumlar 
tashkilot ichidan turib, xafa bo‘lgan xodimlar yoki g‘araz niyatli 
xodimlar tomonidan amalga oshirilishi mumkin. Ushbu hujumlarning 
aksariyati imtiyozga ega tarmoq foydalanuvchilari tomonidan amalga 
oshiriladi.
Tashqi tahdidlar. 
Tashqi hujumlar tarmoqda allaqachon mavjud 
bo‘lgan zaiflik natijasida amalga oshiriladi. Hujumchi shunchaki 
qiziqishga, moddiy foyda yoki tashkilotni obro‘sini tushirish uchun 
ushbu hujumlarni amalga oshirishi mumkin. Mazkur holda hujumchi 
yuqori malakali va guruh bo‘lib hujumni amalga oshirishi mumkin.

---

138 
Tashqi tahdidlar odatda ikki turga ajratiladi: 
tizimlashgan
va 
tizimlashmagan
tashqi tahdidlar (5.5-rasm). Tizimlashgan tashqi 
tahdidlar yuqori malakali shaxslar tomonidan amalga oshiriladi. Ushbu 
shaxslar tarmoqdagi mavjud zaifliklarni tezkorlik bilan aniqlash va 
undan o‘z maqsadlari yo‘lida foydalanishlari uchun imkoniyatga ega 
bo‘ladilar. Tizimlashmagan tashqi tahdidlar odatda malakali bo‘lmagan 
shaxslar tomonidan turli tayyor buzish vositalari va skriptlar (senariylar) 
yordamida amalga oshiriladi.
 
Ushbu hujum turlari odatda shaxs 
tomonidan o‘z imkoniyatini testlash yoki tashkilotda zaiflik 
mavjudligini tekshirish uchun amalga oshiriladi.
Internet
Tashqi 
tahdid
Ichki 
tahdid