Texnologiyalari

Topshiriq va nazorat savollari
1. Internet hujjatlarni qayta ishlovchi qanday vositalar mavjud?
2. HTML — hujjat qanday tuziladi?
3. Teg nima?
4. HTML tilining asosiy operatorlarini sanab bering?
5. HTML tilining operatorlari atributlari nima?
6. HTML tilida hujjatning mazmuni qaysi bo'limda beriladi?
7. HTML tilida sarlavhaga oid ma’lumotlar hujjatning qaysi bo'limida beriladi?
8. operatorining qanday atributlari mavjud?
9. > operatorining vazifasi nima?


10. operatorining vazifasi nima?
11. Java dasturlash tilining vazifasi nima?
12. Java SCRIPT dasturlash tili qanday tuzilgan?
13. MS Front Page XP muharriri vazifasi nima?
14. MS Front Page XP da veb-sahifaga qanday fon, shablon tanlanadi?
15. Sahifa parametrlari qanday o'zgartiriladi?
16. MS Front Page veb-komponentlari nima va ular bilan qanday ishlash mumkin?
17. Qanday harakatlanuvchi satr yaratish mumkin?
18. MS Front Page da obyektlar bilan qanday ishlash mumkin?
19. MS Front Page da jadval va formalar qanday yaratiladi?
20. DHTML effektlaridan qanday foydalaniladi?
21. Macromedia Flash ning qanday imkoniyatlari mavjud?
22. Macromedia Flash asosiy asbobiy vositalarini izohlab bering.
23. Qatlamlar bilan qanday ishlash mumkin?
24. Kadriar bilan qanday ishlash mumkin?
25. Video ma’lumotlardan qanday foydalanish mumkin?
26. Ovozlardan qanday foydalanish mumkin?
27. Flash »kutubxonasi» dan qanday foydalaniladi?
28. ActionScript dasturlash vositasi nima?
29. Flash-rolikni chop etish qanday bajariladi?
30. Java texnologiyasi nima?
31. Java script dasturlash tili qanday tuziladi?
32. PHP ning qanday imkoniyatlari mavjud?


IX bob MA’LUMOTLAR VA BILIMLAR BAZASI


9.1. Relyatsion ma’lumotlar bazasi. Bilimlar bazasi


I 4 Axborot texnologiyalarining rivojlanishi va axborot oqimlarining tobora ortib borishi, ma’lumotlaming tez o'zga- rishi kabi holatlar insoniyatni bu ma’lumotlarni o‘z vaqti- da qayta ishlash choralarini izlab topishga undaydi. Ma’lu­
motlarni saqlash, uzatish va qayta ishlash uchun ma’lumotlar bazasi (MB) ni yaratish, so'ngra undan keng foydalanish bugungi kunda dol- zarb bo'lib qolmoqda.
M a ’lu m o t la r b a za s i — bu o 'z a ro b o g 'la n g a n va ta r t ib la n g a n m a ’l u ­ m o t la r m a jm u a s i bo ‘lib , и к о ‘r ila y o tg an o b y e k t la m in g x u su s iy a tin i, h o la ­ t in i va o b y e k t la r о ‘r ta s id a g i m u n o s ab a tn i т а ’lu m so h ad a ta vs ifla y d i.
Darhaqiqat, hozirgi kunda inson hayotida MBda kerakli axborotlar-
ni saqlash va undan oqilona foydalanish juda muhim rol o'ynaydi. Sababi: jamiyat taraqqiyotining qaysi jabhasiga nazar solmaylik, o‘zimizga kerakli ma’lumotlami olish uchun, albatta, MBga murojaat qilishga majbur bo'lam iz. D em ak, MBni tashkil qilish axborot almashuv texnologiyasining hal qilinishi lozim bo'lgan eng dolzarb muammola- ridan biriga aylanib borayotgani davr taqozosidir.
Ma’lumki, MB tushunchasi fanga kirib kelgunga qadar, ma’lumot­ lardan turli ko'rinishda foydalanish juda qiyin edi. Dastur tuzuvchilar m a’lumotlarni shunday tashkil qilar edilarki, u faqat ko'rib chiqilayotgan masala uchungina o'rinli boiardi. Har bir yangi masalani hal qilishda ma’lumotlar qaytadan tashkil qilinar va bu hoi yaratilgan dasturdan foydalanishni qiyinlashtirar edi.
MBni yaratishda ikkita muhim shartni hisobga olmoq zarur.
Birinchidan, m a’lumotlar tipi, ko'rinishi ulami qo'llaydigan dasturlarga bog'liq bo'lmasligi lozim, ya’ni MBga yangi ma’lumotlarni kiritgandayoki ma’lumotlar tipini o'zgartirganda dasturlarni o'zgartirish talab etilmasligi lozim.
Ikkinchidan, MBdagi kerakli ma’lumotni bilish yoki izlash uchun biror dastur tuzishga hojat qolmasin.


Shuning uchun ham MBni tashkil etishda ma’lum qonun va qoida- larga amal qilish lozim. Bundan buyon axborot so'zini ma’lumot so'zi- dan farqlaymiz, ya’ni axborot so‘zini umumiy tushuncha sifatida qabul qilib, ma’lumot deganda aniq belgilangan narsa yoki hodisani nazarda tutamiz.
Bugungi kunda ma’lumotlarni eng ishonchli saqlaydigan vositalar­ dan biri hozirgi zamon kompyuterlaridir. Kompyuterlarda saqlanadigan MB — maxsus formatga ega boigan muayyan tuzilmali fayl demakdir. Kompyuter xotirasida har bir fayl yozuv deb ataladigan bir xil tipdagi qismlardan iborat boiadi. Yozuv — o‘zaro bogiangan maiumotlar- ning bir qismi. Fayldagi yozuvlar soni ko'rib chiqilayotgan ma’lumot- ning oichoviga bogiiq. Har bir yozuv esa maydon deb ataladigan boiaklardan tashkil topadi. Maydon maiumotlaming imkon qadar qisqa to'plamidan iborat boiishi lozim. Har bir maydon, o‘zi ifodalaydigan maiumotlarga ko'ra, biror nomga ega boiadi. Fikrimizni misol bilan ifodalashga harakat qilamiz.
Masalan, biror oliy o'quv yurtining aniq fakultetida tahsil olayotgan bir guruh talabalar to'g'risidagi ma’lumotlar bitilgan quyidagi jadvalni ko'raylik:


Familiyasi _Ismi Tug‘ilgan _Guruhi Turar Qiziqqan
sanasi _joyi fani
^Matyoqubov Alisher 2.05.1978 5-M ^Ts-1,15 Matem. ^Hojiyev Ikrom 2.12.1979 6-E l.Sino,l Adabiyot ^{Ibragimova Dinara} 25.12.1984 5-M Ts-2,12 Tarix ^Qo‘ziyev Akmal 24.5.1975 6-E Beruniy,2 Iqtisod
Bu misolda 4ta yozuv boiib, ulaming har biri 6 ta maydondan ibo­ rat. Mazkur maydonlaming har biri mos ravishda «Familiyasi», «Ismi»,
«Tug'ilgan sanasi», «Guruhi», «Turar joyi» va «Qiziqqan fani» deb nomlangan. Demak, yozuvdagi maydonlar soni yozuvga kiritiladigan ma’lumotlar hajmiga bogiiq. Fayldagi bu yozuvlar birlamchi hisoblanadi. Chunki biror yozuvdagi ixtiyoriy maiumotni boshqa yozuvdagi ma’­ lumotlar bilan taqqoslab aniqlash mumkin emas. Shuning uchun ham bizga kerakli boiadigan ikkilamchi yozuvlarni faqat amaliy dasturlar yordamida olish mumkin boiadi. Modomiki shunday ekan, MB tashkil qilish, ularga qo'shimcha maiumotlami kiritish va mavjud MBdan foydalanish uchun MBlar bilan ishlaydigan maxsus dasturlar zarur boiadi. Bunday dasturlar majmuyi ma’lumotlar bazasini boshqarish


sistemasi (MBBS) deb yuritiladi. Aniqroq aytganda, MBBS — bu ko'plab foydalanuvchilar tomonidan MBni yaratish, unga qo'shimcha ma’lumotlarni kiritish va MBni birgalikda ishlatish uchun zarur bo'lgan dasturlar majmuyidir. MBBSning tarkibida asosiy komponenti ma’lu­ motlar bo'lsa, boshqa komponenti — foydalanuvchilar, Hardware- texnik va Software-dasturiy ta’minoti hisoblanadi. Hardware tashqi qo'shimcha xotira (disk, magnit lentasi)dan iborat boisa, dastur qismi MB bilan foydalanuvchi o'rtasidagi muloqotni tashkil qilishni amalga oshiradi. MBning tuzilishi o'rganilayotgan obyektning maiumotlari ko'rinishi, ma’nosi, tuzilishi va hajmiga bogiiq boiadi.