Tezis raqamli iqtisodiyot sharoitida mamlakatning ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanish istiqbollari Toshkent Moliya instituti 1-kurs Statistika tarmoqlar va sohalar bo’yicha guruhi talabasi K. U. Ilxomov Anotatsiya

TEZIS
Raqamli iqtisodiyot sharoitida mamlakatning ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanish istiqbollari
Toshkent Moliya instituti 1-kurs Statistika tarmoqlar va sohalar bo’yicha guruhi talabasi K.U.Ilxomov

Anotatsiya: Maqolada bugungi kunda O’zbekiston Respublikasining raqamli iqtisodiyot sharoitida mamlakat iqtisodiyoti qanchalik o’sib borayotganligi va unda yuzaga kelayotgan muammo va kamchiliklari keltirilgan. Hududlarda iqtisodiy o’sish hamda aholini bo’sh ish o’rni bilan ta’minlashda yo’l qo’yilayotgan xato va kamchiliklarga to’xtalib o’tilgan. Olingan statistik ma’lumotlarga tayanib, muammolarni yechishga subyektiv fikrlar keltirilgan.
Kirish: Raqamli iqtisodiyotning yuksalishi 21-asrning o’ziga xos xususiyatlaridan biridir. Raqamli texnologiyalar jamiyat va iqtisodiyotga ko’p jihatdan ta’sir qiladi, shu jumladan yangi aloqa va hamkorlik vositalari orqali; xizmat ko’rsatishning kuchli tarkibiy qismiga ega bo’lgan yangi mahsulotlar; ma’lumotlarning iqtisodiy o’sish omili sifatida roli; sun’iy intellekt (AI) yordamida vazifalarni avtomatlashtirish; va platformalar kabi yangi biznes modellarining paydo bo’lishi. Shu sababli, raqamlashtirish bizning hayotimiz va birgalikda ishlash tarzimizni tubdan o’zgartiradi. Bu butun jamiyat farovonligi va birlashishi uchun oqibatlarga olib keladi; shuningdek, barcha sohalardagi korxonalar uchun samaradorlik, bandlik, ko’nikmalar, daromadlarni taqsimlash, savdo va atrof-muhitga ta’sir ko’rsatuvchi ta’sirlar. Hukumatning an’anaviy tartibga solish funksiyalari, shu jumladan ilg’or tartibga solish amaliyotlari ushbu transformatsion o’zgarishlar bilan qanday rivojlanishi kerakligi to’g’risida kamroq narsa tushuniladi va aytiladi. Shuning uchun bunday ish bilan shug’ullanish juda muhim, ayniqsa raqamli transformatsiya doimiy tartibga solinadigan jarayon bo’lib, u tartibga solishni talab qiladigan ehtiyojlarni keltirib chiqaradi. Chakana savdo, moliya, aloqa va o’yin-kulgi kabi sohalar allaqachon ko’p davlatlarda "raqamlashtirilgan". Raqamli iqtisod va elektron hukumat “Raqamli iqtisodiyot” atamasi birinchi bo’lib 1995-yilda Don Tepkott muallifligida chop etilgan “Raqamli iqtisodiyot: tarmoqli intelekt asrida va’da va xavf-xatar” (The Digital Economy: Promise and Peril in the Age of Networked Intelligence) nashrida alohida tushuncha sifatida istiloh etilgan. Ushbu nashrda raqamli iqtisodiyotning asosiy tarkibiy qismlariga fundamental innovatsiyalar (yarimo’tkazgichlar, protsessorlar), asosiy texnologiyalar (kompyuterlar) va bog’lovchi infratuzilmalar (internet va telekommunikatsiya tarmoqlari) ajratib ko’rsatiladi. Raqamli iqtisodiyot ikki xil turli tushunchalarni ifodalash uchun ishlatiladi. Birinchidan, raqamli iqtisodiyot – bu rivojlanishning zamonaviy bosqichi hisoblanib, u ijodiy mehnat va axborot ne’matlarining ustuvor o’rni bilan tavsiflanadi. Ikkinchidan, raqamli iqtisodiyot – bu o’ziga xos tushuncha bo’lib, uning o’rganish obyekti axborotlashgan jamiyat hisoblanadi. Bugungi shiddat bilan rivojlanayotgan global iqtisodiyot sharoitida raqamli iqtisodiyot o’z rivojlanishining boshlang’ich davrida bo’lib, zamonamizning raqamli axborot bosqichiga o’tishi atiga bir necha o’n yilni tashkil etadi. Raqamli iqtisodiyot hozirgi mavjud sohalarning yarmidan ko’prog’ida beqiyos o’zgarishlar keltirib chiqarishi ta’kidlanmoqda. Jumladan, Jahon banki ekspertlari fikricha, tezkor internetdan foydalanuvchilar sonining 10 foizga ko’payishi milliy iqtisodiyotlar yalpi hajmini har yili o’rtacha 0,4-1,4 foizga oshirish imkonini beradi. Dunyoda raqamli iqtisodiyot o’sishining sur’atlari yiliga deyarli 20 foizni tashkil etmoqda. Taraqqiy etgan davlatlarda raqamli iqtisodiyotning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 7 foizga yetgan. Ular hozirning o’zida raqamli iqtisodiyotning joriy qilinishidan juda katta naf ko’rishmoqda. Xususan, Amerika Qo’shma Shtatlari yiliga 400 milliard AQSh dollaridan ko’proq raqamli xizmatlarni eksport qilmoqda. Mazkur davlat yalpi ichki mahsulotining 5 foizidan ko’prog’i bevosita internet va axborot-telekommunikatsiya texnologiyalari bilan bog’liq sohalarga to’g’ri keladi. 2025 yilgacha AQSh sanoatni raqamlashtirishdan qo’shimcha 20 trln. dollar daromad olishi kutilmoqda. Bunday iqtisodiy samaradorlik, ayniqsa iste’mol tovarlari ishlab chiqarish (10,3 trln. dollar), avtomobil sanoati (3,8 trln. dollar) va logistikada (3,9 trln. dollar) yuqori bo’lishi ta’kidlanmoqda.