Tezislər / Theses

 
Şəkil1. 
Su anbarının bənd kəsiyinin ümumi sxemi.(1- bənd, 2-su anbarına aid divar,
3-çay suyu ilə əlaqəli divar) 

---

THE 3
rd
 INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCES OF STUDENTS AND YOUNG RESEARCHERS 
dedicated to the 99
th
anniversary of the National Leader of Azerbaijan Heydar Aliyev
325
Anbarların dəniz səviyyəsindən hündür olması, anbardakı su ehtiyatla-
rının böyük miqdarda olması ilə müəyyənləşir.Iri yaşayış məntəqələrində 
suyun məcrasının eninin konfiqurasiyası, məntəqələrin dislokasiyasına nə-
zərən, yarılma dalğasında ilkin hündürlük 60 metr olacaq, təxmini olaraq su 
anbarı 1 saat ərzində bermə (ayırma baryerinə) qədər boşalacaq.
Su anbarında bənd dağıldığı zaman onun uzunluq profili, irəliləmə dina-
mikası hesablanmış, daha sonra urbanlaşmış sahələrə çatma anı müəyyən 
olunmuşdur [2]. 
Dəniz səviyyəsindən yüksəkdə yerləşən Sərsəng su hidroqovşağında 
təbii və digər mənbələrdən qaynaqlana bilən hadisələr nəticəsində yarılmış 
bənddə vadi formasında suyun irəliləmə sürəti bir saniyədə 40-50 metr ara-
sında olacaqdır. 25 dəqiqə ərzində yarılma dalğası Tərtər şəhərinə çatmalı, 
dalğanın hündürlüyü bu zaman 7 metrə yaxın olmalıdır [3].
Azərspace peyki vasitəsi ilə Sərsəng su anbarına uzaqdan idarə etmək 
mümkün olmuşdur. Buna görə Erkən Xəbərdarlıq Sisteminin modeli yaradıl-
mışdır.
2012-ci ildən həyata keçirilən bu sistemin məqsədi su və daşqınlar 
üzrə idarəetməni təkmilləşdirməklə Azərbaycanın Böyük Qafqaz regio-
nundakı dağ icmalarının su çatışmazlığı, sel və daşqın təhlükələrinə qarşı 
zəifliyini azaltmaqdır.
Təklif olunmuş təcrübəyə əsasən modelin iş mexaniz-
mi düzəldilmişdir. Erkən Xəbərdarlıq Sisteminin İdarəetmə Mərkəzində peyk 
vasitəsilə əldə edilmiş məlumatların yığılmasına əsasən yönəltmə protokolu 
müəyyən olunmuş, onlar arasında əsas variant forması kimi, 25 dəqiqə ilə 
müqayisədə iki dəqiqə məsafə götürmək təklif edilmişdir.
Ədəbiyyat 
1. İsmayılov F.M., İmayılov F.F. Azərbaycanda meliorasiya və su təsərrüfatı tikintiləri. Bakı: 
“Təhsil” NPM, 2009, səh.452-458 . 
2. Musayev Z.S., Məmmədov K.M., Mahmudov T.M., İsmayılov F.M., Zərbəliyev M.S. 
Hidrotexniki qurğular. Bakı - 2009, səh. 345-356. 
3. Musayev Z.S., Əsədov M.Y., Məmmədov K.M., Zərbəliyev M.S. “Su ehtiyatlarının 
kompleks istifadəsi, inteqrasiyalı idarə olunması və mühafizəsi”. Bakı: “Təhsil” NPM, 2008, 
səh.144-148.