The series of the humanitarian

ƏDƏBİYYAT 
 
  1. Azərbaycan  bədii  dilinin  üslubiyyatı  (Oçerklər),  Bakı,  Elm,  1970, 356 s.  
  2. Bağırov  A. Onomalogiya  problemləri,   2 cilddə,  II cild.  Bakı,  Elm  və təhsil,  2012, 416 s. 
  3. Qurbanov  A. Azərbaycan  onomalogiyasının  əsasları,2  cilddə,  II cild,  Bakı,Nurlan,  2004, 504 s.  
  4.  Seyidov  Y. Əsərləri,   15 cilddə,  I cild,  Bakı,  BDU-nun  nəşriyyatı,  2006, 628 s.  
  5. Bağıroğlu  H. Mən çiynimdən  yerə qoydum  dünyanı.  Şeirlər.  Bakı,  Şirvannəşr,  2001, 66 s.  
  6. Kərimli  X. Payız  duyğuları,  (Şeirlər),  Bakı,   Qanun,  2013, 540 s.  
  7. Qafar Qərib.Dünya  üç bucaq imiş,   Bakı,  Şirvannəşr,  2004,  96 s.  
  8. Qasımzadə  M. Gülü  xəlvət  açan  dünya.  Naxçıvan,  Əcəmi,  2004, 168 s.  
  9. Qasımzadə  M. Nuhçıxandan  gəlirəm.  Əcəmi  NPB, Naxçıvan,  3013,  248 s. 
10. Məmməd  Araz.  Yol  ayrıcında  söhbət,  Bakı,  “Azərbaycan”  nəşriyyatı,1997,318  s.  
11. MəmmədovV.   Seçilmiş  əsərləri,  2 cilddə,   I cild,  Bakı,  Şirvannəşr,  2008, 288 s.             
12. Məmmədov  V. Seçilmiş  əsərləri,  2 cilddə,   II cild,  Bakı,  Şirvannəşr,  2008, 260 s. 
13. Məmmədov  V.  Dənizə  qar yağırdı.  Bakı:  Şirvannəşr,  2012, 160 s.  
14. Məmmədov  V.  Dəniz  də nigaran,  sən  də nigaran,  Bakı,  Şirvannəşr,  2014, 132 s.  
15. Məmmədov  V.  Bura  Naxçıvandır.  Naxçıvan,  Əcəmi  NPB, 2014, 88 s.  

- 9 - 
16. Muxtaroğlu  Ə. İkinci  görüş.  Bakı,  Nurlan,  2003, 160 s.  
17. Yadigar  A. Hər şeyin  sonu  var.  Naxçıvan,  Qızıl  dağ MMC-nin  mətbəəsi,  2007, 290 s.   
18. Yurdoğlu  E. 20+13, Naxçıvan,   Əcəmi,  2013, 96 s.  
19. Yusifoğlu  İ. Seçilmiş  əsərləri,    I cild,  Bakı,  Şirvannəşr,  2011, 335 s. 
20. Yusifoğlu  İ. Seçilmiş  əsərləri,   II cild,  Bakı,  Şirvannəşr,  2012,199 s. 
 
ABSTRACT 
Adil  Bagirov 
 
The names of aesthetic works 
The  article  has  been  devoted  to  the  investigation  of  the  names  of  poetry  work  which  are 
entered  the  ideonim  group  of  onomastic  lexica.  The  names  of  poetry  works  which  has  their 
especially  position  and  condition  in  the  lexical  system  of  our  language  are  grouped  and  investigated 
according  to the examples  of people  poet M. Araz`s  and other  poets` poem`s  names. 
 
РЕЗЮМЕ 
Адиль Багиров 
 
Названия художественных произведений  
Статья  посвящена  исследованию  названий  стихотворных  произведений,  входящих  в 
группу  идеонимов  ономастической  лексики.  В  статье  сгруппированы  на  основе  избранных 
образцов  и  исследованы названия стихотворений народного поэта М.Араза и нахчыванских 
поэтов. 
 
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  23  yanvar  2015-ci  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa  tövsiyə 
olunmuşdur  (protokol  № 05) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
              
 
 
 
 

- 10 - 
 
НАХЧЫВАН  ДЮВЛЯТ   УНИВЕРСИТ ЕТ И.  ЕЛМИ  ЯСЯРЛЯР,  2015,  № 1 (66) 
 
NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y
.
  СЖЫЕНТЫФЫЖ  WО РКС ,  2015,  № 1 (66) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТ ВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТ ЕТ .  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2015,  № 1 (66) 
 
HÜSEYN   HƏŞİMLİ  
Naxçıvan Dövlət Universiteti 
                           e-mail : [e-mail]   
UOT  82: 316. 3 
ƏLƏKBƏR  QƏRİB  NAXÇIVANLININ 
1920-Cİ  İLLƏRDƏKİ  YARADICILIĞI 
 
 
Açar  sözlər: Azərbaycan ədəbiyyatı, nəsr, ədəbi tənqid, Ələkbər Qərib Naxçıvanlı 
 
Key words:  Azerbaijan literature, prose,
 literary criticism, Alekper Garib Nakhchivanli 
 
Ключевые  слова:    Азербайджанская  литература,  проза,  литературная    критика, 
Алекпер Кариб  Нахчыванлы 
  
 
1910-30-cu  illərdə  ədəbi  prosesdə  yaxından  iştirak  etmiş  naxçıvanlı  yazarlardan  biri  də 
Ələkbər  Qərib  Abbasovdur.  İlk  təhsilini  Naxçıvanda  əsası  məşhur  maarifçi  M.T.Sidqi  tərəfindən 
qoyulmuş  “Məktəbi-
tərbiyə”də  alan,  1913-cü  ildə  Qori  Müəllimlər  Seminariyasını  bitirən 
Ə.Q.Naxçıvanlı  hələ  tələbə  ikən  bədii  əsərlər  yazmış,  sonrakı  onilliklərdə  zəngin,  çoxşaxəli  yaradıcılıq 
axtarışları  aparmışdır.Bu  unudulmuş  ədibin  nəsr,  publisistika,  ədəbi  tənqid  və  bədii  tərcümə  sahəsindəki 
səmərəli,  məhsuldar  fəaliyyəti  yüksək  dəyərə  malikdir.  Bu  məqalədə  biz  onun  yaradıcılıq  fəaliyyətinin 
1920-ci  illər  dövrünün  bəzi  məqamlarına
  diqqət  yetirəcəyik.   
  
Ələkbər  Qərib  Naxçıvanlı  1920-ci  illərdə  Tiflisdə  və  Bakıda  nəşr  olunan  müxtəlif  qəzet  və 
jurnallarda  bədi  əsərlər,  publisistik  və  ədəbi-tənqidi  məqalələr  dərc  etdirmişdir.  1922-1927-ci  illərdə 
Tiflisdə  Azərbaycan  dilində  çıxan  “Yeni  fikir”  qəzetində  çalışan  Ə.  Qərib  həmin  şəhərdə  yazıçı 
Böyükağa  Talıblının  rəhbərliyi  altında  fəaliyyət  göstərən  ədəbiyyat  dərnəyinin  işində  Eynəli  bəy 
Sultanov,  Rzaqulu  Nəcəfov  və  digər  ziyalılarla    birlikdə  yaxından  iştirak  etmişdir.  Tiflisdə  1926-cı  ildə 
nəşrə  başlayan  “Dan  yıldızı”  jurnalının  fəaliyyətində  də  Ələkbər  Qəribin  ciddi  xidmətləri  olmuşdur. 
Təsadüfi  deyil  ki,  jurnalın  ilk  yeddi  sayı  məhz  onun  məsul  redaktorluğu  ilə  çıxmışdır.  Sonra  isə  Ə. 
Qəribin  də  daxil  olduğu  “heyəti-təhririyyə”  yaradılmışdır.  Həmin  illərdə  Tiflisdə  çıxan  “Qızıl  şəfəq”  ad-
lı  mətbuat  orqanının  səhifələrində  də  yazıçının  imzasına  rast  gəlirik.  Həmçinin  1920-ci  illərin 
ortalarında  Tiflisdə  Mirzə  Davud  Hüseynovun  sədrliyi  ilə  fəaliyyət  göstərən  ”Yeni  əlifba  dostları 
cəmiyyəti”nin  fəal  üzvləri  sırasında  aid  qaynaqlarda  Ələkbər  Naxçıvanlının  da  adı  çəkilməkdədir. 
Həmin  cəmiyyətin  şura  sədri  M.D.  Hüseynov,  müavini  isə  Ə.Şərif  idi,  fəaliyyətində  Rzaqulu  Nəcəfov, 
Əşrəf    Yüzbaşov  və  digərləri  ilə  bərabər,  Ə.Qərib  də  iştirak  etmişdir.  Prof  Ə.Şərifin  xatırladığı  kimi,  9 
mart  1924-cü  ildə  “Yeni  fikir”  qəzetinın  “İşıq  yol”  adlı  səhifəsi  məhz  Yeni  əlifba  dostları  cəmiyyəti”nə 
ayrılmışdı,  sonra  isə  həmin  səhifə  müstəqil  vərəqəyə  çevrilmişdi  (7,  s.  402-404).  Bütün  bu  nəşrlərdə 
Ə.Qərib  də  fəallığı  ilə  seçilmişdir.  1920-ci  illərdə  o,  Bakıda  çıxan  rəsmi  dövlət  qəzeti  “Kommunist”in 
Tiflis  şəhərindəki  müxbiri  kimi  də səmərəli  publisist  fəaliyyət  göstərmişdir. 
 
Ə.  Qəribin  Tiflisdə  çıxan  “Yeni  fikir”  qəzetində  iştirakı  xüsusi  maraq  doğurur
.  Qəzetin  26 
yanvar  1926-cı  il  tarixli  1000-ci  yubiley  sayında  dərc  olunmuş  məqalədə  bildirilirdi  ki,  o    zaman 
Zaqafqaziya  MİK-in  sədri  olan  Nəriman  Nərimanov  “Yeni  fikir”in  nəşrinə  xüsusi  diqqət  və  qayğı 
göstərmiş,  inandığı  ziyalıları,  o  cümlədən  Ə.Qəribi  bu  mətbuat  orqanına  dəvət  etməyi  məsləhət 
görmüşdü:  “N.Nərimanovun  məsləhəti  ilə  Tbilisidə  yaşayan  azərbaycanlı  ziyalılardan  Ələkbər 
Qərib,  Əziz  Şərif,  Əli  Yazıdçı,  Rzaqulu  Nəcəfov,  Ömər  Faiq  qəzetin  işinə  cəlb  edildilər. 
N.Nərimanov  qəzet üçün  şrift  və dəzgahlar  gətirilməsinə  yardım  etdi”  (8). 
 
 “Yeni  fikir”  qəzetinin  28  yanvar  1926-cı  il  tarixli    1001-ci  sayında  Ə.Qəribin  “Teatro  və 
musiqi”  rubrikasında  dərc  etdirdiyi    “Kinolarda    “Bismillah”    adlı  məqaləsi  diqqətəlayiqdir  (1).  Dini 
fanatizmin  tənqidinə  həsr  olunmuş  “Bismillah”  filmi  1925-ci  ildə  çəkilmiş,  Bakıda,  Moskvada  və 
digər  şəhərlərdə  nümayiş  etdirilmişdi.  Ə.Qəribin  həmin  resenziyası  da  filmin  Tiflisdə  nümayişi  ilə 

- 11 - 
əlaqədar  qələmə  alınmışdı.  Ə.  Qərib  sadəcə  informasiya  vermək  yolunu  tutmamış,  filmdəki  rejissor 
işi,  aktyor  oyunu,  dil  məsələləri  və  s.  barədə  özünün  maraqlı  fikirlərini  də  nəzərə  çatdırmışdı. 
Müəllif  “Bismillah”ın  daha  həyati,  təbii  və  inandırıcı  olduğunu  vurğulayır,  əsas  tematikasına  da  diq-
qət  yönəldirdi.  Məşhur  aktyor  Abbas  Mirzə  Şərifzadənin  bu  filmdə  rejissor  kimi  ciddi  işin  öhdə-
sindən  də  layiqincə  gəldiyini  nəzərə  çatdıran  Ə.  Qərib  yazırdı:  “Azərbaycan  Dövləti  Kino 
 
Sənayesinin  rejissoru  Abbas  Mirzə  Şərifzadə  özünün,  doğrudan  da,  müqtədir  bir  rejissor 
olduğunu  isbat  etmişdir.  Abbas  Mirzə  burada  ilk  təcrübəsini  göstərmiş  və  biz  heç  şübhə  etmirik  ki, 
Abbas Mirzənin  qoyduğu  şəkillər  gələcəkdə  biri-birindən  gözəl  və qiymətli  olacaqdır”. 
“Bismillah”  filminin  aktyor  heyəti  də  ümumən  qüvvətli  idi.  Bu  filmdə  Kazım  Ziya,  Mirzəağa 
Əliyev,  Mustafa  Mərdanov,  İrbahim  Azəri,  Mirseyfəddin  Kirmanşahlı  kimi  istedadlı  və  tanınmış 
sənətkarlar  çəkilmişdilər.  Ə.Qərib  resenziyada  aktyorların  rollarını  da  müfəssəl  şəkildə 
dəyərləndirmiş,  xüsusən  onların  ifalarındakı  təbiiliyə  fikir  vermişdi.  Tənqidçi  filmdəki  Qulu 
rolunun  ifaçısı  Mustafa  Mərdanovun  oyununu  yüksək  qiymətləndirmişdi:  “Aktyor  burada  da  o  qə-
dər  təbiidir  ki,  onun  Mərdanov  deyil,  doğrudan  da,  avam,  yazıq  və  cahil  kəndli  Qulu  olduğuna  bizdə 
şübhə  oyanmayır”.  Resenziyada  filmə  çəkilmiş  digər  aktyorların  ifalarına  da diqqət  yetirilmişdir. 
 
Milli  teatrın  və  kinonun  inkişafı  naminə  azərbaycanlı  aktrisaların  hazırlanması,  onların 
formalaşması  üçün  şərait  yaradılması  kimi  aktual  məsələlərə  Ə.  Qərib  də  laqeyd  qalmamış,  həmin 
məqama  da  toxunmuşdu:  “Bismillah”  şəkilində  qadın  rolları  o  qədər  sadədirlər  ki,  Bakı  kimi 
mərkəzdə  o  rolları  oynayacaq  türk  qızları  istədiyimiz  qədər  tapıla  bilər.  Budur  ki,  qadın  rollarının 
rus  qadınları  tərəfindən  oynanmasına  biz  çox  təəccüb  ediriz.  Bəs  nə  vaxt  biz  hər  cəhətcə    milli 
səhnə,  milli  sənayeyi-nəfisə  düzəldəcəyik?  Biz  əminiz  ki,  Zeynəbin  və  Qulunun  anasının  və  bacı-
sının  rollarını  türk  qızları  daha  da  təbii  oynayardılar.  Və  bu  rolları  oynamaq  da  onlar  üçün  heç  də 
çətin  olmazdı”.  Xatırladaq  ki,  “Bismillah”da  qadın  rollarını  K.Vyaznova,  T.Vişnevskaya  kimi  rus 
aktrisaları  ifa  etmişdilər.  Bir  epizodik  rolda  gələcəyin  məşhur  aktrisası  azərbaycanlı  Sona  Hacıyeva 
çəkilmişdi.  Yəqin  ki,  Ə.  Qərib  bu  fakta  diqqət  yetirməmiş,  yaxud  da  S.  Hacıyevanın  rolu  bir-iki  adi 
epizodla  məhdudlaşdığından  buna  xüsusi  şərh  verməyə  ehtiyac  duymamış,  əsas  qadın  rollarına  milli 
kadrların  çəkilməsinin  vacibliyinə  diqqət  yönəltmişdi. 
 
O  illərdə  filmlər  səssiz  çəkilir,  ekranın  aşağı  hissəsində  obrazların  sözləri  yazılırdı.  Bu  titr 
yazılarının  dilinə  münasibət  bildirən  Ə.  Qərib  zərurət  olmadığı  halda  Osmanlı  türkcəsinə  aid  bir  çıx 
sözün  işlədilməsini  filmin  yaradıcı  heyətinə  irad  tutmuş,  fikrini  konkret  faktlarla  əsaslandırmış,  bu 
ekran  əsərinin  dilini  ağırlaşdıranları  istehza    ilə    “kino  mollası”    adlandırmışdı:  “Yazılara  baxanda 
yenə  də  insan  elə  fikir  edir  ki,  ...  bunlar  hamısı  İstanbuldan  gəlib  və  özləri  ilə  bərabər  şivə  və 
yazılarını  gətirmişlər...Məsələn:  Həpisi,  köylülər,  bana,  gəliyorsan,  veriyorsan,  hisseyi-həştüm  və 
i.a.  Hələ   “Hisseyi-həştüm”ü   hansı  kino  mollası   ortaya  atmışdır?”    
 
Ə.  Qəribin  “Yeni  fikir”  qəzetinin  02  fevral  1926-cı  il  tarixli  1005-ci  sayında  verilmiş  “Tən-
qid  və  tənqidçilərimiz”  adlı  məqaləsi  də  aktual  mövzuda  idi  (4).  Ələkbər  Qərib  bu  məqaləsində 
ədəbi-mədəni  prosesə  müəyyən  birtərəfli  yanaşmaları  tənqid  etmişdi.  Məqalədə  ədəbi  dil 
məsələsinə  də  toxunulmuşdu.  Müəllif  vurğulayırdı  ki,  ədəbi  dil  yalnız  danışıq  dilinin  hüdudlarına 
qapanıb  qalmamalı,  daima  inkişaf  etməli,  zənginləşməlidir.  Ə.Qərib  yazırdı  ki,  hər  ədəbi  istiqamətin 
özünəməxsus  dili  və  üslub  məziyyətləri  olur,  sənətkar  öz  yaradıcılıq  platformasına,  təmayülünə 
uyğun  vasitələrdən  istifadə  edir  və  etməlidir  də.  Məqalə  müəllifi  bədii  əsərdə  obrazların  nitqindəki 
fərdiliyə  və  təbiiliyə  də  mühüm  faktor  kimi  diqqət  çəkərək  yazırdı:  “Məsələn,  bizim  müqtədir 
şairimiz  Hüseyn  Cavid  öz  fəlsəfəsini  tərəkəmə  dilində  ifadə  edəməz.  Ya  şəhər  həyatından,  əmələ 
(fəhlə)  məişətindən  yazan  bir  yazıçımız  ziyalılarımızı  o  dildə  danışdıra  bilməz.  Bir  sözlə,  hər  dilin 
öz  məqamı  vardır.  Biz  qəliz,  anlaşılmaz  dil  tərəfdarı  deyiliz.  Amma  ərəb  və  fars  sözlərindən 
bəzilərinin  məcburi  olaraq    işlədildiyini  o  qədər  də  böyük  qüsur  hesab  etməyirik.  Burada  bir  hüdud 
var.  O  hüdudu  keçənlər  cinayət  yapırlar”.  Fikrini  əsaslandırmaq  üçün  Ə.  Qəribin  apardığı 
müqayisələr  də  diqqətəlayiqdir.  Bu  həm  də  onun  dünya  ədəbiyyatına  yaxından  bələdliyini  göstərir: 
“Əgər  yalnız  tərəkəmə  dilində  yazan  ədiblər  məqbul,  qalanları  isə  heç  hesab  olunsa,  onda  rusların 
böyük  və  məşhur  ədibləri  Andreyev,  Kuprin,  Çexov,  Dostoyevski  və  i.a.  kənara  atılıb,  ortada  yalnız 
Leskov,  Şedrin,  Koltsov    və  i.a.  kimiləri  qalmalı  idi.  Halonki,  həqiqət  əksini  göstərir.  O  biri 
tərəfdən,  Osmanlı  ədəbiyyatında  da  sadə  yazan  Məmməd  Əmin  bəyin  yeri  başqa,  Tofiq  Fikrət  və 

- 12 - 
Əbdülhəqq  Hamidin  yeri  başqadır”.  Məqalənin  sonunda  Ə.Qərib  yazıçılığın,    ədəbi  tənqidin  şərəf 
və    məsuliyyətini  bir  daha  vurğulayaraq  məşhur  tənqidçiləri  yada  salır,  fikrini  belə  ümumiləşdirirdi: 
“Əgər  hər  yoldan  keçən  münəqqid  olsa,  Hüseyn  Cahid,  Süleyman  Nəzif,  Belinski,  Dobrolyubovlar 
kimi  böyük  münəqqidlərin  ruhları  inciyərlər”. 
1920-ci  illərdə  Ələkbər  Qərib  bədii  tərcümə  ilə  də  müntəzəm  məşğul  olmuşdur.  O  hələ  1912-ci  ildə 
rus  sentimentalist  yazıçısı  N.  M.  Karamzinin  “Bədbəxt  Liza”  əsərini  qısa  ixtisarla  dilimizə  çevirmiş, 
həmin  tərcümə  Bakıda  “Məktəb”  jurnalının  vəsaiti  ilə  ayrıca  kitab  kimi  çap  olunmuşdur.1920-ci 
illərdə  Ə.  Qəribin  rus  ədəbiyyatından  bir  çox  tərcümələr  etməsi  faktları  bəllidir  (N.  Lyaşko  “Domna 
ocağı”,  M.  Y.  Lermontov  “Zəmanəmizin  qəhrəmanı”  və  s.).O  həmçinin  Qərbi  Avropa  ədəbiyya-
tından  da  bir  çox  tərcümələr  etmişdir.  Onun  tərcümələri  həmin  illərdə  ədəbiyyatşünaslar  Məmməd 
Arif  (“Fira”  imzası  ilə  yazdığı  resenziyada),  Mikayıl  Rəfili  (“Jurnalist”  imzası  ilə  çap  etdirdiyi 
resenziyada)  və  digərləri  tərəfindən  yüksək  qiymətləndirilmişdir  (bax:  2;3).  1920-ci  illərin  sonu, 
1930-cu  illərin  əvvəllərində  E.  Zolya,  C.  London,  A.Barbüs,  A.  S.  Puşkin,  M.  Y.  Lermontov,  N.  V. 
Qoqol,  İ.  S.  Turgenev,  A.  P.  Çexov,  M.  Qorki  və  digər  dünya  klassiklərinin  müxtəlif  əsərlərinin 
dilimizə  tərcüməsinin  Bakıda  Azərnəşr  tərəfindən  məhz  Ə.  Qəribin  redaktorluğu  ilə  çap  edilməsi  də 
onun  nüfuzlu  qələm  sahibi,  yetkin  ədib,  tərcümə  sahəsində  kamil  mütəxəssis  olmasından  soraq  ve-
rir.  Buraya  Ə.Q.  Naxçıvanlının  lüğətçiliklə  bağlı  işlərini,  rusca-Azərbaycanca  lüğətlərin  hazırlan-
masında  yaxından  iştirakını  da əlavə  etmək  yerinə  düşər.   
 
Ə.  Naxçıvanlının  yaradıcılılq  fəaliyyətinin  mühüm  bir  qolunu  da  bədii  nəsr  təşkil  edir. 
Ə.Qərib  hələ  1910-cu  illərdə  Bakıdan  nəşr  olunan  “Məktəb”,  “İşıq”,  İqbal”  və  s.  mətbuat 
orqanlarının  səhifələrində  maraqlı  hekayələr  dərc  etdirmişdir.  Bu  baxımdan  onun  “Məktəb” 
jurnalında  çıxmış  “Bacı  və  qardaş”,  “İşıq”  qəzetində  dərc  olunmuş  “Zavallı  Leyla  xala”  kimi 
hekayələrini  göstərə  bilərik.  1914-cü  ildə  Bakıda  çapdan  çıxmış  “Haqq  divanı”  adlı  hekayələr  kitabı 
gənc  yazıçının  bu  sahədəki  istedadının  yeni  imkanlarını  nümayiş  etdirmişdir.  Yazıçının  1912-ci  ildə 
Bakıda  çap  olunmuş  “Qəlbimin  sultanı”  adlı  povesti  Azərbaycan  sentimentalist  nəsrinin  diqqətə-
layiq  nümunələri  sırasındadır.  Ə.  Qərib  yaradıcılıq  axtarışlarını  davam  etdirərək  əsərdən  əsərə 
püxtələşmiş,  sovet  dövründə  də  bir  sıra  oxunaqlı,  ideya-bədii  mükəmməlliyə  malik  hekayələr 
yazmışdır.  1920-ci  illərin  sonu,  1930-cu  illərin  əvvəllərində  Ə.  Qərib  “Azadlıq  bahası”  adlı  roman 
üzərində  işləmiş,  ondan  bəzi  parçaları  Tiflisin  Azərbaycandilli  mətbuatında  dərc  etdirmişdir.  Onun 
1920-ci  illərdəki  nəsr  yaradıcılığının  ən  uğurlu  nümunələrindən  biri    “Əfi  ilan”  hekayəsidir.  Həmin 
əsər  “Dan  yıldızı”  jurnalının  1926-cı  ildəki  1-ci  və  2-ci  saylarında  dərc  olunmuşdur  (5).  Ədəbiyyat-
şünas  Razim  Məmmədli  bu  hekayəni  təhlilə  cəlb  etməsə  də,  onun  adını  “ədəbiyyatımızın  nəsr 
qolunun  inkişafında  mühüm  rolu  olan”  əsərlər  sırasında  çəkmişdir  (6, s. 47).  
          “Əfi  ilan”  hekayəsi  bir  sıra  xüsusiyyətlərinə  (həcminə,  obrazlar  sisteminə,  hadisələrin 
əhatəsinə,  çoxplanlılığına  və  s.)  görə  hətta  janrın  hüdudlarını  bir  qədər  aşaraq  müəyyən  mənada 
povestə  də  yaxınlaşır.  Bu  əsər  özünün  ictimai-siyasi  mündəricəsi  ilə  də  diqqətəlayiqdir.  Sovet 
hakimiyyəti  ərəfəsində  və  bolşevik  inqilabının  ilk  illərində  baş  verən  mürəkkəb  hadisələrə  aydın, 
bəzək-düzəksiz  münasibət  ilk  baxışdan  oxucunun  diqqətini  çəkir.  Əsərdəki  hadisələrin  mərkəzində 
Mürsəl  bəy  surəti  dayanır.  Təhkiyədən  öyrənirik  ki,  o,  Axısxa  qəzasının  tanınmış  bəylərindəndir, 
külli  miqdarda  sərvətə  malikdir.  Bolluca  torpaq  və  meşə  sahələri,  dəyirmanı,  taxta  zavodu,  at 
ilxıları,  inək  sürüləri  var.  Mürsəl  bəy  zahirdə  özünü  kəndlilərin  himayədarı,  qayğıkeşi  kimi  göstərsə 
də,  necə  deyərlər,  pambıqla  baş  kəsir,  hər  vasitə  ilə  kəndliləri  istismar  edir.  Bu  xasiyyətinə  görə 
kəndlilər  onu  öz  aralarında  “Əfi  ilan”  adlandırırlar.    Təhkiyənin  növbəti  səhifələrində  1917-ci  ilin 
fevral  inqilabından  sonrakı  şərait  təsvir  olunur:  “Nikalayın  taxtdan  dəvrildiyini  eşidən  vaxt  Mürsəl 
bəyin  yürəyi  qırt  düşdü,  rəngi  saraldı,  dodaqları  titrədi.  O,  öylə  fikir  etdi  ki,  bəylərin,  mülkədar  və 
kınyazların  dövranı  bu  gündən  qurtardı;  o  adamcıl  inqilabçılar  gəlib  bunu  da  başqa  bəylər  kibi 
“dəmə”  qoyacaqlar,  var-yoxunu  da talıyacaqlar”. 
            Müəllifin  təsvirlərindəki  təbiilik  və  yumor  qatı  da  diqqəti  çəkir.      O  da  nəzərdən  qaçmır  ki, 
yazıçı  o  illərin  ictimai-siyasi  mühitini,  cəmiyyətdəki  burulğanları,  çaxnaşmaları  böyük  ustalıqla 
ədəbi  müstəviyə  gətirmiş,  səciyyəvi  detallar  vasitəsi  ilə  oxucularda  dolğun  təəssürat  oyada 
bilmişdir.  Bəllidir  ki,  1917-ci  ilin  fevral  inqilabından  sonra  müəyyən  hərc-mərclik,  başıpozuqluq 
yaranmış,  müxtəlif  qüvvələr  baş  qaldırmış,  hakimiyyət    və  nüfuz  dairəsi  uğrunda  mübarizələr  qüv-

- 13 - 
vətlənmişdi.  İctimai-siyasi  mübarizələr  kəskin  xarakter  almışdı.  O  illərdə  Tiflisdə  yaşayan  Ələkbər 
Qərib  bütün  bu  hadisələrin  şahidi  olmuş,  bir  müddət  sonra  yazdığı    “Əfi  ilan”  hekayəsində  həmin 
müşahidələrini  bədii  sənət  dili  ilə  canlandırmışdı.  Məsələn,  1917-ci  ilin  fevral  inqilabından  sonrakı 
aylarda  Tiflisdə  keçirilən  mitinqləri  yazıçı  belə  təsvir  etmişdir  : 
           “Şəhərin  bir  çok  ...  yerlərində  toplanan  qələbəlik,  hay-küylü  mitinklərin  heç  birini  Mürsəl 
bəy  burakmırdı...  Ha  gözlüyürdü  ki,  bəylərin  asılıb  kəsilməsi  haqqında  bir  şey  eşidəcək,  amma 
eşitmirdi.  Natiklərin  hamısı  keçmiş  zamanı  ad  edir,  Nikalayı,  onun  vəzirlərini,  pristavları, 
qaradavoyları  və  jandarmaları  söyürdülər  və  axırda  “Yaşasın  inqilab!”,  “Yaşasın  cümhuriyyət!”, 
“Yaşasın  azadəlik!”  deyə  ciddi  tövr  ilə  ətrafa,  insan  dəryasının  başı  üzərinə  baxmır  və  məğrur  bir 
tərzdə  kürsüdən  düşürdülər.  Haman  sahat  cəmaət  sürükü  alkışlar  çalır,  “Ura!”   çığırırdı”. 
         Həmin  mitinklərin  boş  danışıqlardan  ibarət  olması,  hər  hansı  bir  konkret  məqsədə  xidmət 
etməməsi  də  yazıçının  diqqətindən  yayınmamış,  mənalı  detallarla  təsvir  olunmuşdur.  Hekayədə  bu 
barədə oxuyuruq: 
           Mitinklər  çox  vaxt  sahatlarla  uzanırdı.  Üç-dört  sahat  sonra  sədr  bir  uzun  kağız  əlində  kürsüyə 
çıxıb  : 
          -  Mitink  çok  uzandı,  daha  yetmiş  adam  danışmaq  üçün  siyahıya  yazılıb,  yığıncağa  davam 
edəkmi,  ya  sabaha  qalsın?  –  deyə  sorur  və  simasından  da  son  dərəcəyə  varmış  bir  yorğunluq 
yağırdı.  Cəmaət  hərə  bir  söz  deyir;  hər  deyilən  sözü  də  cəmaət  “Ura!”,  “Yaşasın!”  sədası  və  alqışlar 
gurultusu  içində  boğurdu.  Bir  şey  anlamaq  mümkün  olmurdu.  Axırda  sədr  ümidsizcəsinə  cəmaəti 
işarə  ilə  sükuta  dəvət  edərək, yenə  natikləri  kürsüyə  çıkarırdı”. 
           Müəllif  əhalinin  əslində    ayrı-ayrı  siyasi  firqələrin  mövqeyinin  mahiyyətinə  o  qədər  də 
varmadığını  da  vurğulamışdır:  “Bu  günlər  hər  yerindən  çıkan  inqilabçı  olmuşdu,  danışmaq  və 
cəmaətin  avıclarını  alqış  vasitəsilə  qıpqırmızı  qızartmaq  iştiyaqı  hamıda  güclü  idi.  Cəmaət  seçmirdi 
ki,  danışan  kimdir  və  danışılan  nədir:  Federalistmi,  Es-ermi,  Daşnakmı,  Menşevikmi,  ya  təsadüfən 
yoldan  keçənmi,  kim  olursa,  olsun  – hamını  alqışlayırdı”. 
           Belə  bir  mürəkkəb  şəraitdə  Mürsəl  bəy  hadisələrin  mərkəzinə  düşməyi,  nəzəri  cəlb  etməyi 
məqsədəuyğun  saymır,  Tiflis  otellərində  xəlvətə  çəkilib  öz  eyş-işrətinə  məşğul  olur.  Lakin  Axısxa 
qəzasının  naçalnikindən  gələn  teleqram  onun  geri  qayıtması  ilə  nəticələnir.  Teleqramda  bildirilir  ki,  
Mürsəl  bəy  həmin  qəzanın  rayonlarından  birinə  komissar  təyin  edilib.  Kefi  kökəlmiş  bəy  Axısxa 
qəzasına  dönərək  vəzifəsinin  icrasına  başlayır,  inqilab  xofu  da  canından  çıxır.  Bəy  yenə  köhnə 
qayda  ilə  sərvət  toplamağa,  hər  vəchlə  sərvətini  artırmağa  davam  edir.  Hətta  o  dərəcəyə  qədər  ki, 
otlaq  sahəsinə  təsadüfən  keçmiş  inəyi,  ya  qoyunu  bir  müddət  saxlatdırıb  südünü  sağdırır,  sonra  isə 
sahibindən  cərimə  də  alaraq  heyvanı  yiyəsinə  qaytarır.  Kəndlilərə  qışda  baha  qiymətlə  satılan  taxıl, 
kartof,  yüksək  faizlə  verilən  borc,  qeyri-qanuni  yollarla  doğranıb  satılan  meşələr  və  s.  də  bəyin 
doymaq  bilməyən  tamahına  xidmət  edir.  Hekayənin  növbəti  səhifələrində  Mürsəl  bəyin  əxlaqca 
düşkün  olması  barədə  yeni  informasiyalar  da  bədii  müstəviyə  gətirilir.  Bəlli  olur  ki,  bəy  Rüxsarə 
xanım  adlı  çirkin  bir  qadınla  ailə  qurmuşdur  -    onun  sərvətindən  paya  yiyələnmək  məqsədi  ilə.  La-
kin  bəy  Rüxsarə  xanıma  gün  vermir,  onu  adam  yerinə  qoymur,  eyni  zamanda,  öz  kefindən  də 
qalmır.  Tiflisdə  olduğu  kimi,  Axısxa  qəzasında  da  bu  cür  şərəfsiz  əməllərini  davam  etdirir.Bu 
məqsədlə  hər  cür hoqqalara  əl  atır.   
           Bəyin  bir  obraz  olaraq  iç  üzünü  açmaq  məqsədilə  müəllifin  təsvir  etdiyi  müxtəlif  epizod  və 
detallar  da  bu  baxımdan  səciyyəvidir.  Məsələn,  bəy  sarayında  qurduğu  məclisdən  sonra  ova 
çıxmağa  hazırlaşarkən  ona  iki  dəstə  kəndlinin  şikayətə  gəldiyi  bildirilir.  Əlacsız  qalan  Mürsəl  bəy 
tələsik  də  olsa  ,  onların  şikayətlərini  dinləyir.  Bəlli  olur  ki,  Dursun  kişi  qardaşı  qızı  yetim 
Məkbuləni  çoxlu  para  müqabilində  Bəkir  ağanın  oğlu  Məhəmmədə  vermişdir.  Qız  isə  qonşu 
kənddən  Osmanla  sevişir.  Toy  günü  fürsət  tapan  qız  Osmana  qoşulub  qaçır.  Uzun  axtarışdan  sonra 
onları  tapırlar.  Lakin  qız  kəbininin  kəsildiyi  Məhəmmədin  evinə  getmək  istəmir,  Osmanla  ailə  qura-
cağını,  onunla  yaşayacağını  bildirir.  Osmanın  və  Məhəmmədin  adamları  da    məsələni  həll  etmək 
üçün  şikayətə  gəlmişlər.  Bu  məqamda  Məkbulənin  Mürsəl  bəyə  dediyi  sözlər  qanunsuzluğun  hökm 
sürdüyü  cəmiyyətə  ittiham  hökmü,  qadın  hüquqsuzluğuna  kəskin  etiraz  kimi  səslənir: 
         “Bir  dəqiqə tərəddüddən  sonra  qız  titrək  səslə  : 

- 14 - 
          -  Bəy  əfəndi,  -  deyir  və  gözlərindən  bilaixtiyar  yaş  tökülür,  -  bəy  əfəndi,  biz  ədalətli 
məhakimə  deyə  qapuya  gəldik,  sən  isə  heç  də  ədalət  ilə  məhakimə  etmədin.  Bunu  bilməlisən  ki, 
əmucam  olacaq  bu  kor  şeytan  bir  dəfə  məni  Allah  yolunda  saxlıyıb  böyütmədi,  babam  və  anam 
vəfat  etdikdən  sonra  mənim  evimdə  epeyicə  sərvətim,  malım,  davarım  var  idi.  Evim  anbar  yapıldı, 
ev  əşyam,  mal-davarım  bu  alçaq  hərif  tərəfindən  yağma  edildi.  Ərazim  (torpağım)  bu  günə  qədər 
onun  əlindədir  :  əkir,  biçir,  istifadə  edir.  Səkkiz  yaşından  haçana  kimi  bunun  evində,  tarlasında  bir 
kölə  kibi  çalışdım,  şimdi  söylə,  bakalım,  babasının  xeyrinəmi  bu  xayin  hərif  bəni  sakladı,  böyütdü? 
Kocaya  verdiyi  vakt  bəndən  bir  kərrə  sordumu?  Kim  ona  çok  para  verəcək  olursa  idi,  ona  satacaq 
idi  ; bu, məlumdur.  İştə çok para verən  Bəkir  ağa oldu”. 
          Lakin  insani  hisslərdən,  ədalət  duyğusundan  uzaq  olan  Mürsəl  bəy  bütün  bunları  laqeydliklə 
qarşılayır,  şikayətçiləri  başından  edərək  qazinin  yanına  göndərir.  Kəndlilər  gedərkən  Məkbulənn 
niqabı  təsadüfən    sürüşüb  açılır,  onun    gözəlliyini  görən  bəy  qızı  ələ  keçirmək  üçün  yollar  arayır.  
Təhkiyənin  davamında  dramatik  hadisələr  bir-birini  əvəz  edir.  Oxucu  süjeti  maraqla  izləyir.  Bəlli 
olur  ki,  qazi  şikayətçiləri  dinləmiş,  şəriətin  hökmünə  görə,  Məkbulənin  Məhəmmədin  evinə 
dönməsinin  vacibliyini  bildirmişdir.  Lakin  qətiyyətli  Məkbulə  bununla  heç  cür  razılaşmamış, 
nəticədə  ağösaqqallar  qan  düşmənşiliyi  olmasın  deyə  ortaya  sülh  qoymuşlar.  Belə  ki,  Osman  Mə-
həmmədin  atası  Bəkir  ağaya  iki  yüz  manat  verərək  Məkbulənin  nigahını  geri  oxutdurmuş,  kəbinini 
özünə  kəsdirmişdir.  Zahirən  belə  görünür  ki,  konflikt  aradan  qalxıb,  lakin  şərəfsiz  Mürsəl  bəyin 
hadisələrə  növbəti  müdaxiləsi  aranı  yenə  qatır.  O  düşünür  ki,  Məkbuləyə  sahiblənmək  üçün  əri 
Osmanı  aradan  götürmək  gərəkdir.  Bu  məqsədlə  o,  Məhəmmədi  qızışdırıb  Osmanı  öldürməyə 
təhrik  edir. 
          Sonra  Tiflisə  gələn  Mürsəl  bəy  burada  yenə  də  firqələr  davasının  şahidi  olur.  Hər  firqənin 
yerli  təşkilatının  sədri  özünə  tərəfdar  yığmağa  cəhd  göstərir.  Müəllif  səciyyəvi  epizod  kimi  Tiflisdə 
Kerenskinin  təbliğatı  ilə  məşğul  olan  Bertanovun  canfəşanlığını  önə  çəkmişdir.  Belə  bir  şəraitdə  
hansı  firqəyə  üz  tutacağını  yəqinləşdirə  bilməyən  Mürsəl  bəy  rayona  dönür.  O  artıq  vəziyyətin 
qarışdığını  görüb  komissarlıqdan  da  istefa  verir.  Müəllifin  təsvirləri  göstərir  ki,  mənəviyyatsız  bəyin 
səpdiyi  fitnə  toxumları  cücərmiş,  Məkbulənin  əri  Osman  öldürülmüşdür.  Bəyin  niyyətindən 
xəbərsiz  olan  Məkbulə  son  ümid  yeri  kimi  onun  evinə  şikayətə  gələrək  baş  vermiş  fəlakəti  anladır. 
Bəy  isə  bu  kimsəziz  qadını  ələ  keçirməyin  vaxtı  çatdığını  düşünür.  Məkbulə  onu  qətiyyətlə  rədd 
edir.  Səs-küyə  bəyin  həyat  yoldaşı  Rüxsarə  xanım  gəlir,  Məkbuləni  təpikləyərək  ona  ciddi  xəsarət 
yetirir.  Mürsəl  bəy  isə  onu  möhkəm  vurur.  Beləliklə,  hər  iki  qadın  ciddi  zədə  alır.  Bu  əsnada  xid-
mətçi  Şərifoğlunun  gətirdiyi  təcili  xəbər  əslində  Mürsəl  bəyin  cismani  və  mənəvi  sonluğu  kimi  mə-
nalanır: 
          “  –  Paşam,  -  Şərifoğlu  kəkəliyir  və  bir  dəqiqə  dayanıb  nəfəs  alır,  -  paşam,  çapuq  ol.  Qaçalım, 
şəhərdən  şapar  gəlmiş,  səni  görmək  istiyir,  deyir,  geçən  gecə  qəza  komissarı  bəyi,  Abastumandakı 
yaylasında  həbs  etmiş,  Tiflisə  götürmüşlər,  bir  azdan  səni  də  həbs  etməyə  gələcəklərmiş...  Atları 
əyərliyəyimmi?... 
         - Sus, çık  dışarı,  atları  əyərlə,  həm  də çapık  ol!”    
        Artıq  canının  hayında  olan    Mürsəl  bəy  huşsuz  halda  yerə  yıxılmış  Rüxsarə  və  Məkbuləni 
orada qoyaraq nökəri  ilə  birlikdə  qaçır. 
        Göründüyü  kimi,  maraqlı  bir  süjet  daxilində  Ələkbər  Qərib  1918-1920-ci  illərin  mürəkkəb 
ictimai-siyasi  mühitinin  dolğun  mənzərəsini,  bu  burulğanlar  fonunda  müxtəlif  təbəqə  adamlarının 
talelərini  məharətlə,  bəzək-düzək  vurmadan  təsvir  etmişdir.  Xüsusilə  qiymətlidir  ki,  1920-ci  illər 
Azərbaycan  nəsrinin  çoxsaylı  nümunələrində  sosializm,  sovet  hakimiyyəti  uğrunda  mübarizə, 
bolşevik  inqilabının  xilaskar  gücü  son  dərəcə  şişirdilmiş  və  reallıqdan  uzaq  formada  mədh 
edilirdisə,  Ə.  Qəribin  “Əfi  ilan”    hekayəsində  bolşevik  inqilabı,  onun  xilaskarlıq  missiyası  barədə 
xüsusi  heç  nə  deyilmir.  Yazıçı  tarixi  gerçəkliklərə  uyğun  olaraq  1918-1920-ci  illərin  mürəkkəb, 
qarma-qarışıq  hadisələrini  real  şəkildə  təsvir  etmiş,  nəticə  çıxarmağı  oxucuların  öhdəsinə 
buraxmışdır.  Nəticə  isə  aydındır:  Hay-küylə,  zorakılıqla  baş  verən  xaotik  inqilablar  xalqa  əsl  səadət 
gətirə  bilməz. 

- 15 - 
         Sonrakı  illər  yazıçının  nə  qədər  uzaqgörən  və  müdrik  olduğunu  göstərdi.  Başqa  sözlə  deyilsə, 
Ə.  Qəribin  bu  hekayəsi  vulqar  sosioloji  təsirlərdən  uzaq  olan,  gerçəkliyə  güzgü  tutan  bir  nəsr 
əsəridir. 
         Hekayənin  bədii  məziyyətləri  də  təqdirəlayiqdir.  Yazıçı  mükəmməl  kompozisiya  qurmuş, 
süjeti  lüzumzuz  əlavələrlə  yükləməmiş,  obrazların  zahiri  və  daxili  portretlərini  vəhdətdə 
yaratmışdır.  Əsərdə  sosial-siyasi  məsələlərlə  insan  taleləri  bir-biri  ilə  qovuşuq  şəkildə  verilmiş, 
onların  qarşılıqlı  uzlaşması  uğurla  təmin  olunmuşdur.  Müəllifin  yaratdığı  peyzajlar,    işlətdiyi  bədii 
təsvir  və  ifadə  vasitələri  də  razılıq  doğurur.  Məsələn,  Məkbulənin  zahiri  görünüşünü  yazıçı  belə 
canlandırmışdır:  “Mərmər  kibi  bəyaz  və  uzunsav  çöhrəsi,  uzun  kirpiklərinin  kölgəsi  altında  pa-
rıldayan,  dəryalar  kibi  mavi,  dərin  və  sehrkar  gözləri,  bahar  səhəri  açılmış  olan  qızılgülə  bənzəyən 
tazə  və  qırmızı  dodaq  və  yanaqları,  alnına  pərakəndə  halda  tökülmüş  olan  şahbalut  rəngli  tükləri 
qızın  çöhrəsinə  öylə  bir  məlahət  və  nəzakət  bağışlayırdılar  ki,  onu  valeh  qalmadan  görmək  imkanı 
yok idi”. 
         Yazıçının  təsvir  və  təqdimlərində  nəzərə  çarpan  yumor  qatı  da  yerinə  düşmüşdür.  Müəllif 
ayrı-ayrı  detalları  müxtəlif  epizodlarda  müvəffəqiyyətlə  bədii  vasitə  məqamına  yüksəldərək 
işlətmişdir.  Məsələn,    Mürsəl  bəyin  əhvalından,  durumundan  asılı  olaraq  onun  buğlarının  da  müva-
fiq  formalarda  və  görünüşlərdə  təsviri  bu  qəbildəndir.  İnqilab  baş  verməsi  barədə  xəbərdən 
pəjmürdə  olub  kefi  pozulan  Mürsəl  bəyin  zahiri  görkəmində  buğların  öz  əzəmətli  mövqeyini, 
əvvəlki  duruşunu  itirməsini    yazıçı  belə  təsvir  edir:“Mürsəl  bəy  inqilab  xəbərin  eşidən  kimi  tələsik 
Tiflisə  gəldi,  burada  ta  martın  axırına  kibi  böyük  qorxu  içində  yaşadı...Bir  ayın  içində  arıxladı,  yüzü 
uzunladı,  alt  dodağı  sallandı,  buğları  da  daha  əvvəlki  kibi    “Vilhelm”    buğlarına  bənzəmirdi,  imdi 
bu buğlar  döyülmüş  köpək quyruğu  kibi  aşağı  sallanır  və  dayima  bəyin  ağzına  girirdilər”. 
          Bir  müddət  keçir.  Mürsəl  bəy  Axısxa  qəzasının  naçalnikindən  teleqram  alır.  Teleqramda 
bildirilir  ki,  bəy  qəzanın  rayonlarından  birinə  komissar  təyin  olunduğundan  gəlib  işə  başlamalıdır. 
Kefi  kökəlmiş  bəyin  bu  dəfəki  durumunun,  görünüşünün  canlandırılmasında  digər  faktorlarla 
yanaşı,  onun  buğlarının  təsviri  də  bədii  detal  kimi  öz  yerini  tutur:    “İmdi  buğlar  yenə  Vilhelmvari 
yuxarı  dingələrək,  bəyin  simasına  fövqəladə  iyitlik  süsü  verirlər”. 
         Ümumiyyətlə,  hekayənin  bəzi  məqamlarında  Mirzə  Cəlil  Məmmədquluzadə  və  Əbdürrəhim 
bəy  Haqverdiyev  nəsrinin  möhtəşəm  ənənələrindən  yaradıcı  şəkildə  bəhrələnmə  duyulur.  Məsələn, 
hekayənin    başlanğıcı  Ə.  Haqverdiyevin  məşhur  “Şeyx  Şəban”  əsərini  xatırladır.  Ə.  Qərib  də  əsəri, 
Ə.  Haqverdiyev  kimi,  oxuculara  xitabla  başlayaraq  onlardan  əsas  obrazı  tanıyıb-tanımadıqlarını 
soruşur,  sonra  isə  həmin  surətin  müxtəlif  əməlləri  barədə məlumat  verməyə  başlayır  : 
         Mürsəl  bəyi  tanıyırdınızmı?  Yox,  əşi,  necə  tanımırdınız?  Gürcüstanın  çox  yerlərində  və 
bilxassə  Tiflisdə  onu  tanımayan  yox  idi.  May  ayını  o,  həmişə  Tiflisdə  keçirərdi  ...  Bu  ayı  Veradakı 
Fantaziya  bağında,  Qocur  yolundakı  “Pulermo”  və  “Verden”  restoranlarında,  Ortacala  bağlarında, 
Misxetdə  “Bədni  Sandronun  duxanı”nda  eyş-işrət  edən,  qışda  isə  üç  ay  Tiflisdə  “Noy”  oteli 
yanındakı  şantanda,  “Nadkura”  restoranının  xüsusi  kabinələrində,  zerzəmilərdəki  duxanlarda  gürcü  
knyazları  ilə  bir yerdə  qoz sındıran  “duşka”  Mürsəl  bəyi  necə tanımırsınız?..   
          İndi  siz  də deyirsiniz  ki, onu  tanımırık.  Doğrusu,  bu, insaf  dəyil. 
         Yəqin  unutmuşsunuz,  öylə  isə,  qoyun,  tərif  edim  ki, bəlkə,  yadınıza  düşsün”. 
         Yaxud,  yazıçı  əzazil  bəyə  kəndlilərin  öz  aralarında  “Əfi  ilan”  adı  verməsini  yumoristik 
şəkildə,  adı  çəkilən  ustadlarının  yaradıcılıq  ənənələrinə  uyğun  tərzdə  belə  təqdim  etmişdir:  “Mürsəl 
bəyi  səvən  bircə  bəylər,  qınyazlar  dəyil  idi.  Axısxa  kəntçiləri  içində  də  onun  şöhrəti  böyük  idi,  hamı 
onu  səvərdi.  Əgər  kəntçilər  Mürsəl  bəyin  adını  “əfi  ilan”  qoymuş  idilərsə  də,  bu  da  onların 
qanmamazlığını  göstərir.  Boş,  mənasız  söz  idi  da,  deyirdilər”.  Aydındır  ki,  Mürsəl  bəyə  bəylərin, 
knyazların  sevgisi  ilə  kəndlilərin  “sevgisi”  bir  deyil.  Yazıçının  mənalı  ironiyası  göz  qabağındadır. 
          Hekayədə  canlı  danışıq  dilinə  məxsus  bir  sıra  söz  və  ifadələrdən  də  uğurla,  yerli-yerində 
istifadə  olunmuşdur.  Həmçinin  təsvir  olunan  hadisələrin  Axısxa  qəzasında  baş  verdiyini  nəzərə  alan 
müəllifin  yeri  gəldikcə,  xüsusən  şikayətçi  kəndlilərin  nitqində  Osmanlı  türkcəsinə  məxsus  bəzi 
leksik  və  qrammatik  vahidlərdən  istifadə  etməsi  (əmuca,  koca,  bakalım,  şimdi,  şenlik,  kəndi  və  s.) 
də  koloriti,  təbiiliyi  gücləndirən  faktorlardandır.  Həmçinin  bəzi  rusdilli  obrazların  dilində  rusca 
sözlər  işlənməsi  də  nəzərdən  qaçmır.  Məsələn,  Es-er  partiyasının  Tiflis  təşkilatının  rəhbəri 

- 16 - 
Bertanovun  danışığında  işlədilən  “prasti”,  “vajnı”,  “reç”,  “arator”,  “meşat”,  “şutka”  kimi  sözlər  bu 
qəbildəndir.  Bütövlükdə  hekayənin  dil-üslub  məziyyətləri  yüksək  təəssürat  oyadır. 
           Ümumiyyətlə,  istedadlı,  lakin  unudulmuş  ədibimiz  Ələkbər  Qəribin  “Əfi  ilan”  hekayəsi 
1920-ci  illər  Azərbaycan  nəsrinin  əhəmiyyətli,  maraqlı,  yaddaqalan  nümunələrindən  biridir. 
Bütövlükdə  unudulmuş  ədib  Ələkbər  Qərib  Naxçıvanlının  yaradıcılıq  fəaliyyətinin  1920-ci  illər 
mərhələsi  də   zəngin  və çoxcəhətli  olmuşdur.