Theoretical aspects in the formation of pedagogical sciences

THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF 
PEDAGOGICAL SCIENCES
 
International scientific-online conference 
240 
ularda bilim olishga boʻlgan qiziqishni oʻstirish, faollik, mustaqillik, 
mehnatsevarlik, qiyinchiliklarni yenga olish qobiliyatlarini oʻstirish hisoblanadi. 
Bolalarning aqliy va nutqiy qobiliyatlarini muvaffaqiyatli oʻstirish kelgusida 
fanlarni puxta oʻzlashtirishlariga imkoniyat yaratadi. Ayniqsa, boshlanhgʻich sinf 
ona tili va oʻqish savodxonligi darslari oʻquvchilarni har tomonlama rivojlangan 
ma’naviyatli inson qilib tarbiyalashda alohida oʻrin tutadi. O‘quvchilar bu 
darslarda badiiy adabiyot olamiga kiradilar. Shu jarayonda o‘quvchilarni badiiy 
asarni tahlil qilishga o‘rgatish juda muhim metodik vazifadir. Chunki 
o‘quvchilarning yozuvchi oldinga surgan g‘oya, muammolarni to‘liq 
tushunishlariga erishmay turib, adabiyotning yoshlarni tarbiyalashdagi 
vazifasini amalga oshirib bo‘lmaydi. Shu ma’noda boshlang‘ich sinf 
o‘quvchilarida badiiy-estetik tafakkur tarbiyasi bilan bog‘liq adabiy 
tushunchalarni shakllantirish tizimini metodik jihatdan takomillashtirish 
masalasi dolzarblik kasb etadi.
Ma’lumki, ona tili va oʻqish savodxonligi darslarining yetakchi xususiyati 
oʻquvchilarning savodxonligini ta’minlash bilan birga badiiy adabiyotning sehrli 
olamiga olib kirish, milliy mafkura asosida yuksak axloqiy qadriyatlar ruhida 
tarbiyalashga qaratiladi. 
Oʻqish ta’limi boʻyicha oʻquvchilarni faqat matn bilan tanishtirish yordamida 
dastur talablariga javob berib boʻlmaydi. Negaki matn tagzaminidagi tarbiyaviy 
gʻoya uni tushunish, idrok qilish natijasidagina ochiladi. Boshqacha aytganda, 
har qanday asardagi sehr-joziba matn zaminidagi yashirin mazmun-mohiyatni 
anglab yetilganda oʻquvchi diqqatini oʻziga jalb etishi mumkin. Bunga adabiy-
nazariy tushunchalarni oʻzlashtirish, adabiy tahlil malakalarini shakllantirish 
orqali erishiladi.
Asar tahlili jarayonida oʻqituvchi savollariga oʻquvchilarning oʻz soʻzlari bilan 
javob berishi ham matnda tasvirlangan voqea - hodisalar yuzasidan mantiqiy 
fikrlashga, qahramonlarning xatti-harakatlarini toʻgʻri baholashga yaqindan 
yordam beradi. Savollar uzuq-yuluq va mantiqsiz boʻlmasdan, qat’iy maqsad 
asosida izchil berilishi oʻquvchilarning oʻqilgan matn mohiyatini chuqur anglab 
yetishlariga imkon yaratadi. Negaki har qanday javob mustaqillikni taqozo etadi.
O‘quvchilarda adabiy tushunchalarni hosil qilishda ularning badiiy adabiyot 
san’atning bir turi ekanini anglashlariga erishish lozim. Buning uchun badiiy 
asarda tasvirlangan voqea-hodisalarning rasmda ranglar orqali ifodalanishini 
namoyish qilish orqali badiiy adabiyot tasviriy san’at kabi san’at turi deb 
tushuntirish mumkin. Har ikkisida hayotiy voqealar aks etishi, tasviriy san’atda 
ranglar orqali, badiiy adabiyotda so‘zlar orqali tasvirlanishi haqida ma’lumot 

---