Tili, adabiyoti va folklori instituti, alisher navoiy nomidagi davlat adabiyot muzeyi, urganch davlat universiteti

Bo’ldi ko’ngul zimiston, pajmurda bo’ldi ishqim,
 
Sabz etgali muhabbat xusni bahor kelmas.
Har 
ikki 
shoirning 
ko’ngil 
haqidagi 
tasavvurlari, 
poetik 
obraz 
sifatidagi 
tasvirlari 
bir-birini 
takrorlabgina 
qolmay, 
yangi g’oyalarni ilgari surganligini 
ziyrak 
o’quvchi 
seza 
biladi. 
Shu 
o’rinda 
Uvaysiy 
tasavvuf 
ilmidan 
xabardor
 
95
Увайсий шеъриятидан. -Тошкент, 1980,14-бет 

---

901 
shoira sifatida Ishqning mohiyatini chuqur anglab etgan, ko’ngilning 
istagini farqlay bilgan iste’dod sohibasidir. Uning ko’ngil obrazini yaratishda 
Fuzuliy ohangidan tashqari ayollik nafasi isezilguvchi she’rlari mavjud. Masalan, 
Fuzuliy: 
Ey go’ngil, yori ista, jondan kech,
 
Sari kuyin kuzat, jahondan kech,
96
- deya ochiq-oydin ko’ngilga buyruq ohangida murojaat etadi. «Jondan kechib, 
yor ista», - deganda ko’ngil mulkida jon birlamchi emasligini, aksincha, jon - bu yor 
vasli yo’lidagi to’siqligini ta’kidlasa, Uvaysiy:
 
Ko’ngul uyida chu ehrom ayla, aylanayin,
 
Taraxxum ila shirin kom ayla, aylanayin.
97
- deb, faqat ayollargagina xos bo’lgan «aylanayin» iborasi bilan 
xuddi 
shu 
fikrning 
takrorini 
ifodalaydi. 
Ko’ngil 
uyida 
ehrom 
aylash 
ham 
oshiqlik 
sifatlaridan bo’lib, uni shoira xalqona, oddiy 
tilda ifoda etadi. So’zidagi oddiylik ham, ayollarga xos nazokat, shoira faqat 
salaflarga ergashib, ustozlari ta’sirida qalam tebratish bilan kifoyalanib qolmagan, 
balki an’ana doirasida yangilik qilishga, Sharq adabiyotida keng ishlangan timsolu 
tashbihlarning yangi-yangi qirralarini topishga, o’ziga xos favqulodda o’xshatishlar, 
badiiy san’atlar qo’llashga harakat qilgan. Agar uning she’rlari buyuk so’z 
ustalariga shunchaki taqliddan, an’anaviy timsolu tashbihlarni takrorlashdan, 
qofiya-yu radifbozlikdan iborat bo’lganida xalq o’rtasida bunchalik shuhrat 
qozonmagan, g’azallari hofizlar tiliga tushmagan, o’zidan keyingi shoiralarga 
kuchli ta’sir o’tkazmagan bo’lar edi. Ko’ngilning vazifasi ilohiy ma’rifat hosil 
qilish va olamni ko’rish vositasi bo’lishdir. Dunyo muhabbati, uning g’uborlaridan 
poklangan ko’ngilda Alloh jamoli aks etadi. Uvaysiy she’riyatining poetik 
timsollari orasida eng ko’p uchraydigani inson qalbi, ko’ngilga bog’liq. 
Uvaysiyning 
Fuzuliy 
g’azaliga 
bog’lagan 
muxammasida 
ko’ngil 
obrazi ham shaklan, ham mazmunan bir-biriga mos tushganligi ko’zga 
tashlanadi:
 
Avvalo ishqu muhabbatdin malomatdir ko’ngul, 
Oxiri hijron-qilich ichra shahodatdir ko’ngul, 
YOnmagil jonon hayolidin zalolatdir ko’ngul,