Tmm tiPLİ ÇOXƏSNƏKLİ toxucu maşinlarinda parçA ƏMƏLƏGƏTİRİCİ mexanziMİn dinamik xarakteriSTİkalarinin təYİNİ

II BÖLMƏ

TMM TİPLİ ÇOXƏSNƏKLİ TOXUCU MAŞINININ PƏM-NİN VALININ KONSTRUKSİYASININ KİNEMATİK VƏ DİNAMİK ANALİZİ

2.1. PƏM valinin dayaqlarinin təsnifati və onlarin işinin analizi.
Çoxəsnkli toxucu maşınının bütün işçi eni boyunca fasiləsiz parça əmələgətirmə prosesini həyata keçirmək üçün iki tip konstruksiyalı PƏM layihələndirilmişdir.

Birinci tip konstruksiyalı PƏM-də 3300÷3600mm işçi eni olan bir neçə ayrica hazırlanmış PƏM-in ardıcıllıqla birləşdirilməsi sayəsində yaradılırdı. Bu tip konstruksiyada bir PƏM-in valının hər iki tərəfi ayrıca diyirlənmə yastıqlarında yerləşir. (Şəkil 2.1. a). Hər bir valın uzunluğu birləşdiriləcək PƏM –in sayından asılıdır.

İkinci tip konstruksiyada PƏM-in tələb olunan uzunluğu bir valın köməyi ilə həyata keçirilir ki,onun uzunluğu 4000mm-ə çatır.(Şəkil 2.1.b).İkinci tip konstruksiyalı PƏM-də valın hər iki tərəfi diyirlənmə yastıqlarında yerləşir. Müqayisəli analiz göstərir ki, birinci tip konstruksiyalı PƏM-də valın deformasıyası kiçik olacaq və uyğun olaraq bu konstruksiyanın möhkəmliyi ikinci

tipin möhkləmliyindən çox olacaqdır. Lakin birləşdirilən PƏM-in sayı artdıqca arkaç saplarının tullantıları artır.Bu onunla izah olunur ki, PƏM-in birləşdiyi yerdə iki yastığın eni uzunluqda hissədə parça əmələ gəlmir və bu uzunluqda hazır arkaç sapı tullanır.

İkinci tip konstruksiyada PƏM valı altına müxtəlif məsafələrdə müxtəlif tip dayaqlar yerləşdirməklə onun sərtliyini artırmaq və deformasiyanın qiymətini azaltmaq olar. İkinci tip konstruksiyada maşının bütün işçi eni boyunca parça əmələ gəlir və arkaç sapı tullantısı azalır.Göründüyü kimi birinci tip konstruksiyada arkaç saplarının tullantılarını azaltmaq olmur və bu səbəbdən çoxəsnəkli toxucu maşınlarında ikinci tip konstruksiyalı PƏM-dən istifadə etmək məqsədəuyğundur və bu tip TMM-360 tipli çoxəsnəkli toxucu maşınlarında istifadə edilir. Sonrakı hesabatlar PƏM-in ikinci tip konstruksiyasının möhkəmliyinin təmin edilməsi probleminə həsr edilmişdir. İkinci tip konstruksiyalı PƏM layihələndirildikdə əsas problem onun möhkəmliyinin təmin edilməsidi qoyulur. Parçanın işçi kənarına nəzərən bucaq altında yerləşən arqac sapının böyük uzunluğu əriş sapalrı ilə qarşılıqlı əlaqəyə girərək, bir fazalı toxucu maşınlarındakı uyğun uzunluqla müqayisədə böyük uzunluqda arqac sapı qoyur. Parça elementinə qoyulmuş arqac sapının uzunluğu keyfiyyətli parça istehsal etmək üçün ən vacib parametrdir. Bizə qədər çoxəsnəkli toxucu maşınları üçün yaradılmış bütün vurucu mexaniklərdə arqac sapının parçaya qoyulması uzunluğunun tənzimlənməsini nəzərə alan parametri olmamışdır,yəni bu mexanizmlər arqac sapının parçaya qoyulmasının uzunluğunun keyfiyyətli parça istehsalına təsirini nəzərə almadam yaradılmışdır.

Hal hazırda məlumdur ki, parçaya qoyulmuş arqac sapının uzunluğunun idarə ediməsi parametri olmadan, çoxəsnəkli toxucu maşınlarda bir fazalı toxucu maşınalırnda istehsal edilən parçanın strukturuna uyğun strukturalı parça istehsal etmək olmaz.

. Problemin həlli ona görə çətindir ki,texnoloji tələblərdən asılı olaraq PƏM-in valının diametrini 50mm-dən artıq artırmaq mümükün olmur. Məkiyin novda ϑ = 2m/san. sürətlə hərəkətini təmin etmək üçün PƏM-in valı 1000dəq.^-1 tezliyi ilə fırlanmalıdır.Bu göstərilən tələbləri təmin etmək üçün PƏM valının sərtliyini artırmaq tələb olunur. Bunun üçün PƏM valının alt hissəsinə müxtəlif məsafələrdə müxtəlif tip dayaqlar yerləşdirilir. İndi həmin dayaqların konstruksiyası, iş prinsipi ilə tanış olaq və təsnifatlandıraq.Təsnifatlandırmaq üçün əsas meyar olaraq nisbi hərəkət zamanı valın səthi ilə dayağın səthi arasındakı hərəkətin novu götürülür. Valın dayağı dedikdə val tərəfdən təsir edən qüvvələri qəbul edən və maşının özülünə ötürən bəndləri

başa düşülür. Dayaqların işini araşdırmaq üçün əvvəl onları mütləq bərk cism kimi qəbul edirik. PƏM valının aşağıdakı kimi dayaqları var.

Şəkil 2.1 PƏM-in valının konstruktiv sxemləri

1. 
   yükləri bilavasitə qəbul edən yastıqlar. Bu tip yastıqlarda valın hər ik ucu bərkidilir və maşının özülünə ötürür.
   
2. 
   sürüşkən dayaqlar.
   
3. 
   diyirlənən dayaqlar.
   

Yastıqlardan fərqli olaraq sürüşən və diyirlənən vastıqlar val ilə bir tərəfli əlaqədə olur,yəni val ilə yastığın görüşməsi valın yastıq yerləşən hissəsini tam səthini əhatə etmir. Əvvəlcə sürüşən dayaqların konstruksiyası və iş prinsipi ilə tanış olaq. Sürüşən dayaqlar qlınlığı PƏM-in val üzərində vurucu lövhələrin arasında yığılmış üzüklərin qalınlığına bərabər olan polad lövhələrdən hazırlanır.Bu lövhələr vurucu lövhələrin yığılma addımına bərabər addımla bir tərpənməz ox üzərində yıöılır ki, onun da uzunluğu PƏM-in valı üzərindəki vint xəttinin addımına bərabər olur. Sürüşkən dayaqdakı lövhələr PƏM-in üzərində yığılmış üzükləri 180⁰-lik bucaq altında əhatə edir.PƏM-in valının fırlanması zamanı val üzərinə yığılmış üzüklər sürüşkən dayağın lövhəl\əri üzərində sürüşür və qüvvə sürüşkən dayaqdan maşının özülünə ötürülür.Bu tip konstruksiya YİETTYMİ-də layihələndirilmişdir və (Şəkil 2.2.) valın alt tərəfində yerləşdirilir.

Hal-hazırda bir neçə tip konstruksiyalı diyirlənmə dayaqları layihələndirilmişdir.

Birinci tip konstruksiyalı diyirlənmə dayağı silindirik formada olan metal əsas üzərində plastik material çəkilmış valikdən ibarətdir.Bu tip dayağın metal əsası diyirlənmə yastıqları üzərində oturdulur,plastik hissəsinin müəyyən elastikliyi vardır və dayağın uzunluğu PƏM valı üzərindəki vint xəttinin addımından 1.5 dəfə çoxdur.Göstərilən konstruksiyalı dayaq PƏM-in valının hər iki tərəfində oturdulur.(Şəkil 2.3). PƏM-in valının fırlanması zamanı vurucu lövhələrin ən uzun dişi olan vurucu dördüncü dişi valikin elastik səthi ilə əlaqədə olur. Bu zaman lövhənin dişlər ilə valik arasında yaranmış sürtünmə qüvvəsi hesabına valik valın fırlanma istiqamətinin əksinə fırlanır və qüvvəni maşının özülünə ötürü. Valikə fərdi intiqal vasitəsilə hərəkət verilə bilər.

Şəkil 2.2 Aralıq dayağının konstruksiyası

a)

1

L

b)

1

2

3

3

4

4

Şəkil 2.3 Birinci diyirlənmə dayağının yerləşdirilməsi sxemi.

1.PƏM-in valı, 2. vurucu lövhə, 3. diyirlənmə dayağının valı, 4. dayaqlar.

İkinci tip konstruksiyalı diyirlənmə dayağı metallik əsası olan və üzərinə plastik materialdan vint səthi çəkilmiş valikdən ibarətdir ki, bu dayağa vintli diyirlənmə dayağı deyəcəyik. (Şəkil 2.4). Vintli diyirlənmə dayağındakı metallik əsas diyirlənmə yastıqlarında oturdulur.Bu tip dayaqlar da valın hər iki tərəfində oturdulur. Valikin minimum uzunluğu vint xəttinin addımından 1.2 dəfə böyük olmalıdır. Valikin üzərindəki vintin hündürlüyü vurucu lövhənin vurucu dişinin hündürlüyündən 1.4 dəfə çox olmalıdır.PƏM-in valının fırlanması zamanı dayaq üzərindəki vint xəttinin səthi,val üzərindəki vurucu lövhənin birinci dişi ilə sonuncu diş arasında qalan vintin giriş səthi ilə əlaqədə olur. İki səth arasında yaranmış sürtünmə qüvvəsi hesabına vintli diyirlənmə dayağı valın fırlanma istiqamətinin əksinə fırlanır və qüvvəni maşının özülünə ötürür. Vintli diyirlənmə dayağına fərdi intiqaldan hərəkt vermək olar.Bu zaman PƏM-in valı ilə vintli diyirlənmə dayağının valiki kinematik olaraq dəqiq əlaqələnməlidir. Araşdırmalar göstərir ki, sürüşmə və diyirlənmə dayaqlarının hər birinin üstün və çatışmayan cəhəti varsır. “Val-dayaq” cütünün işi əsasən kontakt səthlərində yaranmış vahid səthə düşən təzyiqdən asılıdır. Sürüşkən dayaqların konstruksiyasından görünür ki,valın dayaqla görüşməsi ancaq aralıq üzüklərdə həyata keçirilir. Aralıq üzüklərdə və dayaqdakı lövhələrdə və həmçinin valda müəyyən qədər deformasiyam oduqda bəzi üzüklərlə dayaqdakı lövhələr arasında əlaqə pozulur. Bu isə digər lövhələrə düşün təzyiq qüvvəsinin artmasına və nəticədə dayaq səthinin yeyilməsinə, tez sıradan çıxmasına səbəb olur. Hər bir dayaq lövhəsinə düçən qüvvəni azaltmaq üçün,sürüşkən dayağı uzunluğunu arırmaq lazımdır ki, bu da PƏM – ə qulluq edilməsini çətinləşdirir. Bu tip konstruksiyada vurucu lövhələrin boş gediş hissəsindən istifadə edilmir,görüşən səthlərdə təzyiq qüvvəsi artır, valın etıbarlı möhkəmliyi təmin edilmir və bu səbəbdən PƏM-in konstruksiyasında tətbiq edilməsi məqsədəuyğun hesab edilmir.

B

Ø 16

R8

U8

9±0.5

190

238

A

A

2.5

2.5

Ø 37-0.2

Ø 69.8 – 8.06

25

A -A

90 ^o

90 ^o

Şəkil 2.4. Vintli diyirlənmə dayağı.

71

Birinci tip diyirlənmə dayağının konstruksiyasından və iş prinsipindən görünür ki, valın dayaqla görüşməsi vurucu lövhənin vurucu dişi vasitəsilə həyata keçirilir. Dayaqla eyni zamanda vurucu lövhənin 3÷4 dişi əlaqədə olur. Dayaqla görüşən dişlərin syını artırmaq üçün vurucu lövhənin vurucu dişini əmələv gətirən bucağı qartırmaq lazımdır ki, bu bucaq da öz növbəsində istehsal edilən parçanın oarametrlərindən asılıdır. Məlumdur ki,vurucu lövhənin vurucu dişi parça əmələgəlmə prosesinin ən əsas əməliyyatını –arkaç saplarını parçnın işçi başlanğıcıcna vurur. Vurucu dişdə müəyyən qədər deformasiya olduqda parçada zolaqlar əmələ gəlir ki,bu da keyfiyyətsiz parça olur. Ona görə də vurucu lövhəni vurucu dişindən dayaq məqsədilə istifadə etmək məqssədəuyğun deyil. TMM-360 tipli çpxəsnəkli toxucu maşınının PƏM-in konstruksiyasında birinci tip dayaqdan istifadəc etmək olmaz.

İkinci tip diyirlənmə dayağının konstruksiyası daha təkmildir. Belə ki, dayaq səthi kimi vurucu lövhələrin boş gediş hissəsindən və bu lövhələr arasında qalan yüklərin səthindən istifadə edilir. Bu halda vahid səthə düşən təzyiq azalır, lövhələrin lövhələrin sürtünərək yeyilməsinin qarşısı alınır və ömrü artır.Bu konstruksiyanın çatışmayan cəhəti ondan ibarətditr ki, valın və dayağın səthləri bir-birinə nəzərən sürüşə bilir və bu zaman vurucu lövhələr zədələnə bilər. Lazım gəldikdə, bu çatışmamazlığı aradan qaldırmaq üçün dayaq ilə valı kinematik əlaqələndirmək lazımdır. Beləliklə ikinci tip konstruksiyalı vintli diyirlənmə dayağının, PƏM-in konstruksiyasında istifadəsi məsləhət görülür və ikinci tip dayaq TMM-360 tipli çoxəsnəklıi toxucu maşının PƏM konstruksiyasında istifadə edilmişdir.


Şəkil 2.5

2.2 TMM tipli çoxəsnəkli toxucu maşınlarında parça əmələ-gətirən mexanizm valının dinamik modelinin yaradılması və statiki əyintisinin təyini
Hesablama zamanı vala bərabər paylanmış yükün təsirinə məruz qalan iki dayaq üzərində sərbəst oturan tir kimi baxılır (şəkil 2.5).

Əyilmiş oxun diferensial tənliyi

= (2.1)

kimi yazılır. (2.1) tənliyini inteqrallasaq, valın en kəsiklərinin dönmə bucaqları tənliyini alarıq:

= = dx + C (2.2)

İkinci dəfə inteqrallayaraq valın elastiki xəttinin tənliyini alarıq:

y = dx + Cx + D

Əyintinin və en kəsiklərinin dönmə bucaqlarının təyini üçün iş zamanı vala təsir edən bərabər paylanmış yükün intensivliyini bil-mək lazımdır. Bunun üçün vala təsir edən qüvvələri həndəsi toplayaraq onların baş vektorunu tapırıq.

Valın uzunluğu 1016 mm, diametri 50mm olduqda F=35 kq olur.

Yükün intensivliyi isə q = kimi tapılır. Burada l- dayaqlar arasındakı məsafədir.

Valın istənilən kəsiyi üçün (şəkil 25) (23) tənliyini həll edərək alarıq:

E = - [1-2 + ].

Ən böyük əyinti valın ortasında alınır və

= -

ifadəsindən tapılır.

En kəsiklərinin dönmə bucaqlarının maksimum qiyməti belə tapılır:

= .

2.3 PƏM – in valinin uclarini müxtəlif tip bağladiqda dayaqlarin sərtliyini nəzərə almaqla və almamaqla əyilmədə rəqsi hərəkətin tezliyinin təyin edilməsi.

PƏM-in valının əyilmədə rəqsi hərəkətinin tezliyini təyin etmək üçün hesabat sxemində valın,vurucu lövhələrin və aralıq üzlüklərin kütlələrini nəzərə alarıq. Valın diametri sabitdir, vurucu lövhələr və üzlüklər val üzərində sabit addımla yığılmışdır ki,hesabat sxemində bu kütlələrin səpələnmiş paylanmasını qəbul etmək olar. Valın vahid uzunluğunun kütləsi sabitdir. PƏM-in konstruksiyasında valın ucları bir və ya iki diyirlənmə yastığında oturdula bilir. Valın uclarında yerləşdirilmiş diyirlənmə yastıqlarının sayından asılı olaraq hesabat sxemində müxtəlif tip dayaqlar qəbul edilir. PƏM-in valının ucları bir diyirlənmə yastığında bərkidildikdə,bu uclar hesabat sxemində oynaqlı sürüşkən dayaq kimi,iki diyirlənmə yastığında bərkidilirsə bərkidilmiş dayaq kimi qəbul edilir. Hesabat sxemində val ilə aralıq diyirlənmə yastıqların görüşməsini oynaqlı sürüşkən dayaq kimi qəbul edirik. Beləliklə PƏM-in rəqsi hərəkətini tətbiq etmək üçün hesabat sxemi yaradılır və mümkün olan variantlar Cədvəl 2.1-də verilmişdir.

Səpələnmiş yükü olan valların əyilmədə rəqsi hərəkətinin tezliyini və formasını təyin etmək üçün bir çox üsullar mövcuddur. PƏM-in valının əyilmədə rəqsi hərəkətinin tezliyini və formasını təyin etmək üçün A.N.Krılovun üsulundan istifadə edəcəyik.

Səpələnmiş yüklü valların əyilmədə rəqsi hərəkətinin differensial tənliyi əyici və daxıili qüvvələrin təsirini nəzərə almadan aşağıdakı kimidir:

(2.4)

Burada у(x,t) valın əyintisidir.

Furye üsulundan istifadə etsək (2.4) tənliyinin həllini aşağıdakı şəkildə axtarırıq.

у(x,t) = f(x)∙cospt (2.5)

burada :p - çevrəvi tezlikdir.

f(x)- əyilmə rəqsi hərəkətində valın formasının funksiyasıdır,

Ölçüsüz dəyişənə keçsək,yəni qəbul etsək, valın əyilmədə

2 l

2 l

H e s a b a t s x e m i

Əyilmədə rəqsi hərəkətin

məxsusi tezliyi. rəqs/dəq.

Bütöv val İçi böş val

Iforma II forma Iforma II forma

V a l ı n k i n e m a t i k

s x e m i

№

1

2

3

2l

294 1178 300 1200

454 1495 462 1521

657 1842 669 1875

q

q

q

2l

2l

2l

Cədvəl 2.1.

1179 1818 1200 1850

1377 2392 1400 2435

1555 ─ 1582 ─

2 l

l

l

2 l

q

l

l

l

l

q

l

l

4

5

6

6

2622 ─ 2700 ─

2560 ─ 2590 ─

c₁

l

7

8

8

q

l

l₁

l₂

l₃

l₁

l₂

c₂

( l –valın uzunluğudur) rəqsi hərəkətinin formasının differensial tənliyini aşağıdakı şəkildə alarıq:

(2.6)

Burada: .

(2.6)tənliyinin həlli aşağıdakı kimidir:

. (2.7)

Burada A,B,C,D sabitlərdir,sərhəd şərtlərindən tapılır.

çevrəvi və hiperbolik funksiyaların xətti kombinasiyalarıdır.Bu gunksiyaların dördüncü dərəcəyə qədər törəmələrinin bir-birini ardıcıllıqla əvəz etmək xüsusiyyətləri vardır.

α = 0 olduqda, S(0) = 1, T(o)=0, U(0)=0, V(0) = 0 olur.

Çoxaşırımlı vallar üçün (2.8) differensial tənliyinin həlli hər bir aşırım üçün aşağıdakı şəkildə yazılır:




. . . . . . . . . . . . . . . .

(2.8)

Bu halda A,B,C,D, . . . . A_n,B_n, C_n, D_n inteqral sabitlərini təyin etmək üçün sərhəd şərtlərindən başqa, aralıq dayaqlardakı şərtləri də yazmaq lazımdır. Sərhəd və aralıq dayaqlardakı şərtlərdən istifadə etsək inteqral sabitlərindən asılı olan bircins xətti tənliklər sistemi alarıq.Bu sistemin sıfırdan fərqli həllinin olması üçün sistemin əmsallarından tərtib edilmiş determinant sıfra bərabər olmalıdır.Determinantı açsaq inteqral sabitlərindən asılı olmayan tezlik tənliklərini alarıq.

PƏM valının fırlanma tezliyi ilə məxsusi tezliyini asan müqayisə etmək üçün valın uclarını müxtəlif tip bağladıqda məxsusi tezliyini (2.6) tənliyinin həllindən aldığımız aşağıdakı ifadədən istifadə edərək təyin edək:

. (2.9)

Burada: l-valın uzunluğu, m-valın kütləsi, EJ- valın əyilmədə sərtliyidir.

Valın kütləsi təcrübələr vasitəsilə təyin edilmişdir və diametri d=50 mm olduqda m=249∙10^-3 kq olur. Valın uclarını müxtəlif tip bağlaqıqda məxsusi tezliyin (2.9) ifadəsilə hesablanmış qiyməti cədvəli 2.1–də verilmişdir.

Cədvəldən görüünür ki, valın ancaq uclarını diyirlənmə yastıqlarında bərkitdikdə, onun məxsusi tezliyi maşının işçi tezliyinin sahəsində olur. Valın sərtliyini və onunla əlaqədar olaraq xüsusi tezliyini artırmaq üçün valın ortasında bir dayaq yerləşdirilir. (Cədvəl 2.1. Sxem 4). Bu halda valın hesabat sxemi üç dayaq üzərində yrləşmiş simmetrik iki aşırımlı olur. Tezlik tənliyi aşağıdakı kimidir: /2/

. (2.10)

Bu tənliyin kökləri , α₀=3.14, α₁=3.92, α₃=6.28, α₃=7.10,

Bir dəqiqədəki rəqsi hərəkətin tezliyini (2.9) ifadəsindən tapırıq.

Valın sərtliyini artırmaq üçün onun bir ucunu iki, digər ucunu isə bir diyirlənmə yastığı üzərində bərkitmək olar. (Cədvəl 2.1. sxem5.). Bu halda valın hesabat sxemi üç dayaq üzərində oturduğundan, ucdakı dayaqlardan biri bərkidilmiş dayaq kimi olur. Tezlik tənliyi isə aşağidaki kimidir:

(2.11)

Bu tənliyin kökləri. α₀=3.39, α₁=4.46, α₃=3.34, α₃=7.59,

(2.9) ifadəsi ilə hesablanmış tezliyin qiymətindən görünür ki,bu tip konstruksiyalı valın tezliyi,onun kiçik tezliyindən yuxarıdır, lakin işçi tezliyi çox yaxındır.Aralıq dayağın sərtliyini nəzərə alsaq (Cədvəl 2.1) tezlik tənliyi aşağıdakı şəklə düşər:

. (2.12 a)

. (2.12 b)

(2.12 a)ifadəsi simmetrik, (2.12 b)ifadəsi isə anti-simmetrik rəqsi hərəkəti ifadə edir. Bu halda valın məxsusi tezliyi işçi tezliyindən çoxdur və bu tezliyə yaxındır. Alınmış nəticələrdən görünür ki, PƏM-in etibarlı möhkəmliyini təmin etmək üçün valın altında minimum iki ədəd diyirlənmə dayağı yerləşdirmək lazımdır.(Cədvəl 2.1. Sxem 7).Valı iki ədəd aralıq dayağı üzərində yerləşdirdikdə hesabat sxemi,kənar aşırımları bərabər olan üç aşırımlı val kimi olur. Hesabat sxemi simmetrik olduğundan, rəqsi hərəkətin tezlik tənliyini çıxarmaq üçün valın uzunluğunun yarısına baxırıq. Simmetrik rəqsi hərəkətdə sərhəd şərtləri aşağıdakı kimidir:

Aralıq dayaqdakı şərtlər isə belədir:

olduqda

Sərhəd şərtlərindən alarıq.

A₁=0 , C₁= 0 , B₂ = 0, D₂=0.

Sonra aralıq dayaqlardakı şərtlərdən istifadə edərək A₂, B₂, B₁, D₁ sabitlərinə görə dörd xətti tənlik alarıq:

Bu sistemin sıfırdan fərqli həlli olması üçün determinant sıfıra bərabər olmalıdır:

Buradan valın simmetrik rəqsi hərəkətinin tezliyini tapmaq üçün tənlik alarıq:

.

Bu tənliyin kökünü təyin edib (2.9) ifadəsində yerinə yazsaq valın iki aralıq diyirlənmə dayağı üzərində yerləşdiyi zaman məxsusi

tezliyinin qiymətini taparıq. Antisimmetrik rəqsi hərəkət üçün isə sərhəd şərtləri aşağıdakı kimidir:

, , , .

Aralıq dayaqlardan alarıq:

, , .

Bu şərtlərdən istifadə edib determinant tərtib etsək onda ancaq antisimmetrik rəqsi hərəkət zamanı tezlik tənliyini aşağıdakı kimi alarıq:

Bu tənliyin köklərini tapıb (2.9) ifadəsində yerinə yazsaq antisimmetrik rəqsi hərəkət zamanı valın məxsusi tezliyini taparıq.PƏM-in valının mümkün konstruksiyalarının tezlikləri, parametrləri d=50mm, d₁=30mm, l=300mm olan içi boş val üçün də hesablanmışdır. Alınmış nəticələr göstərir ki, PƏM-in konstruksiyasında içi boş valdan istifadə etdikdə valın məxsusi tezliyi,valın içi dolu olduğu halındakına nisbətən çox az artır. Ona görə də valı içi dolu hazırlamaq daha məqsədəuyğundur. PƏM-in valı iki sərt aralıq dayaq üzərində oturulduqda və valın diametri müxtəlif olduqda alınan məxsusi tezliklərin qiyməti Cədvəl 2.2-də verilmişdir.

Cədvəl 2.2

Valın diametri	d, mm	50	45	40
Məxsusi tezliyi	ρ, say/dəq.	2662	2140	1691

Cədvəldən görünür ki,bütün diametrlərdə valın məxsusi tezliyi onun işçi tezliyindən çoxdur və PƏM –n etibarlı möhkəmliyini təmin edə bilər.

Araşdırmalar göstərir ki, aralıq vintli diyirlənmə dayaqlarının hamısını bir səviyyədə yerləşdirmək olmur. Bununla yanaşı maşının istismarı zamanı val ilə dayaqlar arasında ara boşluğu yarana bilər. Bu, fırlanan səthlər üzərinə sapların və başqa liflərin dayaqlar üzərinə düşməsi sayəsində baş verə bilər. Beləliklə dayaqlardan biri sıradan çıxa bilər. Bu halda valın hesabat sxemi müxtəlif uzunluqlu aşırımları olan iki aşırımlı val olur. Şəkil 2.6.

Belə olan halda valın məxsusi tezliyi təcrübələr yolu ilə təyin edilir və P=750 rəqs/dəq. -dir. Göründüyü kimi məxsusi tezliyin qiyməti valın işçi tezliyinin qiymətinə çox yaxındır.

Şəkil 2.6. İki cüt aralıq vintli diyirlənmə dayaqları üzərində yerləşdirilmiş valın hesabat sxemi.

b)

q

3914

1215

1484

1215

a)

2699

1215

Qeyd etmək lazımdır ki, PƏM-in valının altında iki yerdə aralıq dayaq yerləşdirdikdə onun məxsusi tezliyi işçi tezliyindən çoxdur. Lakin istismar zamanı aralıq dayaqlardan biri sıradan çıxdıqda,valın məxsusi tezliyi ilə işçi tezliyi bir - birinə yaxın olur.Ona görə PƏM- in valının rezonans rejimində işləməsini həmin etmək və onun möhkəmliyini daha da artırmaq üçün valın altında üç yerdə aralıq dayaq yerləşdirilməsi məqsədəuyğundur.

III BÖLMƏ