To sh k ent te m ir y o ‘l m u h a n d is L a r iin s t it u t I 4 A. E. O d IL x o ‘jayev qurilish materiallari 5340200 «Bino va inshootlar qurilishi»

M is va u nin g q o tish m a la r i. 
M is toza holda ch o ‘zilishdagi 
mustahkamligi past (200-250 MPa), zichligi 8,9 g/sm3, suyuqlanish 
harorati 1083°S boMgan qizgMsh rangli metall boMib, issiqlik va elektr 
tokini yaxshi o ‘tkazadi. Qurilish materiallari sifatida mis sof holda deyarli 
ishlatilmaydi, ammo mis asosidagi qotishmalardan keng foydalaniladi.
Latun (jez) 
mis va rux (40 foizgacha) qotishmasi boMib, tarkibiga 
legirlovchi qo‘shimchalar sifatida alyuminiy, qo‘rg‘oshin, nikel, qalay va
156

---

marganes qo‘shiladi. Latun kimvoviy tarkibiga qarab tompak Л96 va JI90 
(88-97 foiz mis), yarim tompak JI80 va JI85 (79-86 foiz mis), latun Л 62, 
J168, Л70 (62, 68, 70 foiz mis mutanosiblikda), alyuminiyli latun ЛА 77-
2, marganetsli latun ЛМ658-2, temir- marganetsli latun ДЖМц 59-1-1 va 
nikelli latun ЛН65-5 t^rlarga bo‘linadi.
Bronza 
mis va qalay, marganes, alyuminiy, nikel, kremniy, berilliy va 
boshqa elementlarqotishmasidir. Bronzaningcho‘zilishdagi mustahkamligi 
kimyoviy tarkibiga qarab 150-800 MPa.
Qalayli bronza atmosfera, tuz eritmalari va kislotalarga chidamli, 
alyum iniyli bronza mustahkam va kimyoviy m uhitlarga chidam li, 
kremniyli bronza yedirilishga va yuqori haroratga bardoshli.
10.15-rasm. a, b. Latundan tayyorlangan buyumlar.
Bronza sanitariya-texnika buyumlarining metall qismlari, fumituralar 
tayyorlashda ishlatiladi.
Rux 
- ko‘kimtir oq rangli metall, korroziya muhitiga chidamli, po‘lat 
buyumlarni ruxlash uchun ishlatiladi.
Titan 
- kulrang-oq rangli metall bo‘lib, 1665°S da suyuqlanadi, 
zichligi 4,32-4,50 g/ sm3Titan yuzasida hosil bo‘ lgan oksid parda korroziya 
muhitiga, yedirilishga chidamli boMadi. Uning mexanik va texnologik 
xossalarini yaxshilash m aqsadida tarkibiga legirlovchi alyuminiy, 
molibden, vanadiy, marganets, xrom, kremniy, temir va boshqa metallar 
qo‘shiladi.
Titan BT5, BT5-1, BT6, BT8, ВТ 14, OT4 kabi markalarda bo‘ladi. 
Titan qotishmalarining cho‘zilishdagi mustahkamligi 700-1400 MPa. 
Titan qotishmalari sovuq va issiq holda yaxshi deformatsiyalanadi, 
payvandlanadi va korroziya muhitlariga chidamli bo‘ladi.
Q o‘rg‘oshin 
- kulrang-ko‘k rangli og‘ir metall bo‘ 1 ib, qoliplarga 
yaxshi quyiladi, prokatlanadi. Qo‘rg‘oshin kislotalarga bardoshli, rentgen 
nurlaridan himoyalaydi. U maxsus qurilishda ishlatiladi.