ToʻGʻrisida

Mavzu: ALLOMALAR DIN TOʻGʻRISIDA.
Reja:

1. 
   Imom al Buxoriyning dinga qoshgan hissasi.
   
2. 
   O’zbekiston allomalarining islom tsivilizatsiyasi rivojiga qo’shgan hissasi.
   
3. 
   Ulomolar din to’g’risida. 4.Foydalanilgan adabiyotlar.
   

IMOM AL BUXORIYNING DINGA QOSHGAN HISSASI (810-870)

Hadis ilmining rivojiga oltin davr hisoblangan hijriy, uchinchi(milodiy to’qqizinchi)asrda hadisshunoslikda katta muvaffaqiyatlar qo’lga kiritilgan.CHunonchi, butun islom dunyosidagi eng nufuzli manbalar deb tan olingan oltita is honchli hadislar to’plamining(as-sihon assitta) mualliflari yashab ijod qilganlar.Yana shunisi diqqatga sazovorki,mazkur olti muhaddisning deyarli hammasi Markaziy Osiyolik bo’lib ular Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriy Imom Muslim ibn al-Hajjoj (206G’819-261G’874)Abu Iso Muhammad ibn Iso at-Termiziy(209G’824 -279G’892)Imom Abu Dovud Sulaymon Sijistoniy(202G’817 -275G’880),ImomAbu Ahmad An-Nasoiy(215G’830 -303G’915),ImomAbu Abdulloh Muhammad ibn Yazib ibn Mojja (209G’824 -273G’886)kabi siymolardir.SHular ichidan ‘’Hadis ilmida amir al-mo’miniyn’’degan sharafli nomga sazovor bo’lgan Imom al-Buxoriy alohida e’tiborga molik buyuk olimdir.Imom al-Buxoriy hijriy hisobda 194 -yil shavvol oyining 13 - kuni(810-yil 20-iyul)da Buxoro shahrida tavallud topgan.Bo shqa ko’pgina olimlardan farqli o’laroq al -Buxoriy tug’ilgan sana aniq ko’rsatilishga sabab shuki unung otasi Ismoil o’z davrining ilmli odamlaridan bo’lib,o’g’lining tug’ilgan kunni o’z qo’li bilan yozib ketgan qog’oz zamondosh olimlar ixtiyoriga yetg an va shu xususda ham uning aniqligiga hech shubha yo’q.Al -Buxoriy yoshligidanoq otasi vafot etib,onasi tarbiyasida o’sgan.U toshligidan aql - idrokli,o’tkir zehnli va ma’rifatga havasi kuchli bo’lib,turli ilm fanlarni,ayniqsa,hadis ilmini zo’r qiziqish bila n egallaydi.Manbalarda ko’rsatilishicha,u o’n yoshidan boshlab o’z yurtidagi turli rivoyatchilardan eshitgan hadislarni,shuningdek Abdulloh ibn - Muborak va vakiy kabi olimlarning hadis to’plamlarini mutolaa qilib,
yodlagan,ustozi SHayx Dohiliy bilan hadis rivoyatchilari haqiqiy qizg’in bahslarda qatnashgan 825 -yili o’n olti yashar al-Buxoriy onasi va akasi Ahmad bilan Hijozga qarab yo’l tutadi,muqaddas shaharlar Makka va Madinani ziyorat qilib, olti yil Hijozda yashab hadis ilmidan o’z bilimini yanada oshirish maqsadida o’sha paytda ilm-fanning yirik markazlaridan hisoblangan Damashq, Qohira, Basra, Kufa, Bog’dod kabi shaharlarda yashab u joylardagi mashhur olimlardan hadis bilan bir qatorda fiqh ilmidan ham ta’lim oladi,yirik olimlar davrida ilmiy bahslar u munozaralarda qatnashadi va ilm toliblariga dars ham beradi.Imom al-Buxoriy hayotining ko’p qismi xorijiy ellarda, musofirchilikda o’tadi. Bu haqida uning o’zi ‘’Misr, SHom,Mesopatamiyaga ikki martadan,
Basraga to’rt marta bormagan.Hijozda olti yil ya shaganman, Bog’dod va Kufa shaharlariga necha marta borganim hisobini bilmayman ‘’degan ekan.U safar chog’ida ham, bir shaharda muqim turganda ham ilmini oshirish borasida tinimsiz ishlar,to’plagan hadislarini oqqa ko’chirar edi.Muallifning yozishicha,Bog ’dodda istiqomat qilgan paytda ko’pincha otning nurida ijod qilib, qorong’u kechalarda sham yorug’ida kitob yozar ekan.Ilm oshirish maqsadida al-Buxoriy juda ko’plab olimlardan ta’lim oladi.Nishopurlik al - Hakimning*(1015 -yilda vafot etgan) yozishicha,ustozlarining soni to’qsontalar atrofida bo’lib,ular Muhammad ibn Yusuf al -G’aryobiy Ubaydulla ibn Musa al-Abasiy,Abu Bakr Abdulla ibn az-Zubayr al- Hamidiy ibn Rohaviyh nomi bilan mashhur bo’lgan Imom Ishoq ibn Ibrohim, Imom Ahmad ibn Hanbal,Ali ibn al -Madaniy va boshqalar. O’z navbatida al-Buxoriy ham ko’pgina shogirdlariga ustozlik qilgan qilgan.Ishq Ibn Muhammad ar-Ramodiy,Abdulloh ibn Muhammad al - Masdaniy,Muhammad Ibn Xalif ibn Qutayba,Ibrohim al -Harbiy kabi yetuk olimlar uning shogirdlaridir.
Termizlik mashhur muhaddis Abu Iso at-Termiziy al-Buxoriyga ham shogird,ham Safdosh hisoblanib,ularning o’zaro munosabatlari ibratli bo’lgan.Uzoq yillar SHarqning turli -tuman mamlakatlariga safar qilgandan keyin umrining oxirlarida al -Buxoriy besh(863 - 868)yil Nishopurda yashab,madrasada hadis ilmidan dars bergan.O’sha paytda Nishopur musulmon SHarqidagi eng yirik ilmiy markazlardan biriga aylanganligi sababli ko’p mashhur olimlar shu shaharda to’plangan edilar.
Al-Buxoriyning at- Termiziy bilan uchrashuvi ham Nishopurda yuz berib,diyorimizdan chiqqan ikki mashhur muhaddis o’rtasida unitilmas, qizg’in ilmiy bahslar ko’pdan -ko’p ijodiy,uchrashuvlar bo’lib o’tadi.