Toksikologiya asoslari doc

zararlanish deb ataladn. bu zararlanish juda ham havfli xisoblanadi. Nafas yo’llarini 

zaharlovchi 

moddalardan 

saqlash 

uchun 

himoyalovchi 

vositalardan 

— 

protivogazlardan foydalaniladi. 

Zaharlovchi  moddalarning  organizmga  me`da-ichak  yo’li  orqali  tushishi  ham 

katta  ahamiyatga  ega.  Nafas  olinadigan  havo  bilan  kirib.  shilliq  pardalarda  ushlanib 

qolgan  mayda  zaharlovchi  moddalar  og`iz  bo’shligiga  tushganda  so’lak  bilan 

aralashadi va yutib yuboriladi. Me`da-ichak yo’li orqali zararlanish asosan bilmasdan 

zararlangan suv yoki oziq-ovqat mahsulotlari iste`mol qilinganda yuzaga keladi. 

Me`da-ichak yo’liga tushgan zaharlovchi moddalar asosan ichakda so’riladi.  

Lipidlarda  yaxshi  eriydigan  zaharlovchi  moddalar  og`iz  va  me`da-shilliq 

pardasida  ham  yaxshi  so’riladi.  Ichak  shilliq  pardasidan  qon  tarkibiga  lipidlarda 

yaxshi  eriydigan  va  erimaydigan  zaharlovchi  moddalarning  sust  diffo’ziyalanishi 

yoki  oddiy  diffo’ziyalanish  jarayoni  tufayli  so’rilishi  kuzatiladi.  Suvda  yaxshi 

eriydigan  zaharlovchi  moddalar  yo’g`on  ichakda  so’riladi.  Me`da-ichak  yo’lidan 

so’rilib  o’tgan  zaharlovchi  moddalar  qon  va  limfa  tomirlariga  tushadi  va  butun 

organizm  va  to’qimalarga  tarqaladi.  Zaharlovchi  moddalar  katta  qon  aylanish 

doirasiga  tushishidan  oldin  jigarga  keladi  va  bu  erda  ularning  bir  qismi  jigarning 

mikrosomal  fermentlari  ta`sirida  zararsizlantiriladi.  Ichakdan  qonga  so’rilmagan 

zaharlovchi moddalar ahlat bilan tashqariga chiqarib tashlanadi. 

Zaharlovchi  moddalarning  organizmga  tushadigan  yana  bir  eng  muxim  yo’li 

teri  qavatidir.  O’tishning  uch  yo’li  ma`lum:  epidermis  orqali,  jun  follikulalari  va 

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 

17 

 

yog` bezlarining chiqaruvchi  yo’llari orqali.  Lipidlarda  yaxshi eriydigan zaharlovchi 

moddalar (fosfororganik zaharlovchi  moddalar,  iprit, lyuizit  va boshqalar) teri orqali 

organizmga  tezda  so’rilish  xususiyatiga  ega.  Odamning  terisi  qizarib,  ancha  terlab 

turgan holda zaharlovchi moddalarning so’rilishi ancha osonlashadi. 

 Bundan  tashqari,  teri  qavati  orqali  organizmga  tushgan  zaharlovchi 

moddalarning toksik ta`sir ko’rsatishi uchun: zaharlovchi moddalarning kanchalik tez 

so’riluvchanligi,  suvda  eruvchanligi  ham  muxim  o’rin  tutadi.  Teri  orqali  o’tgan 

zaharlovchi  moddalar  jigarga  tushmasdan,  katta  qon  aylanish  doirasiga  tushishi 

mumkin.  Teri  qavatlarini  zaharlovchi  moddalardan  himoyalash  uchun  maxsus 

himoya vositalari qo’llaniladi.