Torpaqşünaslıq fənninin məqsədi, medodları və inkişaf tarixi

Torpaqşünaslıq elminin inkişaf tarixi- 
 
Min illər ərzində insanlar torpaqdan intensiv isitfadə etmişlər. Lakin təbiətşünaslığın 
sərbəst sahəsi kimi torpaq haqqında təlim yalnız XIX əsrin sonlarında və XX əsrin 
əvvəllərində yaranmışdır. Yeni təlimin banisi rus alimi V.Dokuçayev (1846-1903) 
olmuşdur. Torpaqşünaslığın elmi təlim kimi inkişafında, təşəkkül tapmasında bir neçə əsas 
mərhələ ayırmaq mümkündür: 
1. Torpaqların xassələri və münbitliyi haqqında pərakəndə biliklərin yaranması, 
əkinçiliyin təşəkkül tapması mərhələsi. Torpaq haqqında emprik biliklərin toplanması 
neolit və bürünc dövründə (b.e. 10-11 min il əvvəl), insanların yabanı bitkilər toplaması 
məşğuliyyətindən onların tarlada yetişdirilməsinə, torpağın becərilməsinə keçdiyi 
zamanlar başlanmışdır.
2. Torpaq və ondan istifadə haqqında ilkin biliklərin toplanması, ilk torpaq 
kadastrlarının hazırlanması mərhələsi. Əkinçilər tərəfindən torpaq və onun becərilməsi 
haqqında toplanmış biliklərin ilk ümumiləşdirilməsi cəhdi quldarlıq quruluşunun və 
əkinçilik mədəniyyətinin formalaşmağa başladığı dövrə (e.ə.2500-800-ci illər) aid edilir. 
Bu dövrdə Nil, Dəclə-Fərat, Hind, Xuanxe-Yansızı (Çin) çaylarının sahillərində iri 
suvarma əkinçiliyi mədəniyyəti mərkəzləri yaranır.

---

6 
3. Torpaq haqqında biliklərin ilk sistemləşdirilməsi mərhələsi. Bu mərhələ qədim Yunan 
– Roma mədəniyyətlərini (e.ə VIII əsr – b.e. III əsri) əhatə edir. İlk dəfə yunan alimləri 
torpağın profil quruluşuna malik olmasını (Empedokl), torpaq-bitki-iqlim amilləri arasında 
əlaqənin mövcudluğunu və torpağın bitki üçün su və qida mənbəyi olması fikirlərini 
söyləmişlər (Gesidon). Torpaq münbitliyinin müqayisəli qiymətləndirilməsinin zəruriliyi
ideyası isə Ksenofet (e.ə.430-350-ci illər) və Feofrasta (e.ə.IV-III əsrlər) məxsus 
olmuşdur. .