Toshkent – 019 ritorika muallif
6 - mavzu. Ritorikaning uslublari, so‘z va xarakat birligi
Yüklə 1,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
84 6 - mavzu. Ritorikaning uslublari, so‘z va xarakat birligi. Reja. 1. Notiqlik san’atida uslub va usul. 2. Nutqdagi xissky - tutyoniy xolatlar. 3. Nutqning psixologik madaniyati. 4. Notiqning ko‘rinishi, ko‘l harakati va yuzdagi mimika. Ritorika– ijtimoiy xayotning barcha jabxalari uchun xizmat qiladi. Buni hech kim inkor qila olmaydi. Nutq uslublari aloqaning maqsadga muvofiq so‘zlovchining so‘z boyliklaridan tanlab foydalanishi tufayli nutqning tarixan shakllangan ko‘rinishidir. Til boyliklarini tanlab ishlatishga qarab nutq ko‘rinishlari bir nescha turga ajratiladi. Ana shu hilma-hilik nutq usullari (stillar) deb ataladi. Usullar – u shunday qurolki undan to‘g‘ri foydalana olgan notiq juda katta muvoffaqiyatlarga erishadi. Nutq tarixiy taraqqiyot protsessida, ong bilan birga, insonlarda til vositasi bilan aloqa bog‘lash, bir-birlariga biror narsani aytish ehtiyoji tug‘ilishi natijasida paydo bo‘lgan. Nutq – tilning taraqqiyoti, tafakkur taraqqiysi bilan birga rivojlana boradi. O‘z nutqini to‘g‘ri tashkil eta bilish notiqlik san’atini egallashning muhim shartlaridan biridir. Yaxshi notiqning nutqi hamisha mazmunli, tushunarli, ifodali va ta’sirchan bo‘ladi. Nutqni to‘g‘ri tashkil eta bilish Buyuk notiqlar tajribasini o‘rganishdan tashqari nutq madaniyatini uqib olishni talab etadi. Nutq madaniyati quyidagi ko‘rinishlarga ega: 1. Nutqning til madaniyati; 2. Nutqning psixologik madaniyati; 3. Nutqning aloqa madaniyati (kommunikatsiyasi) Nutq vositasi bilan aloqa bog‘lash insonning doimiy ehtiyoji bo‘lib, bu aloqa fikr olishuvga xizmat qiladi. Notiq nutqining ta’sirchanligida intonatsiyanint ahamiyati katta. Notiq tinglovchilarga tabiat va turmushdagi biror hodisaga, narsaga qiziqish paydo qilish, nutq qaratilgan predmetning xususiyatlarini ularga to‘laligicha etkaza bilish uchun nutqga talaffuzga alohida e’tibor berish lozim. Intonatsiya stilistik ahamiyatta ham egadir. Jumladan, intonatsiya odatdagi va notiqlik intonatsiyasiga bo‘linadi. Odatdagi intonatsiya umumiy xarakterga ega bo‘lib, kishilarning bir - birlari bilan nutqiy aloqalarida, bir - birlarini anglab 85 etishlarnda ko‘llanilsa, notiqlik intonatsiyasi notiq nutqining tinglovchilar ongiga ta’sir etishida muhim vosita bo‘lib xizmat qiladi. Nutqning til madaniyati lug‘at madaniyatini egallashni talab etadi. Bunda notiqning individual lug‘ati faol ravishda kengayib borishi, nutq so‘zlarining to‘g‘ri va ko‘chma ma’nolari ahamiyatining ortib borishi ko‘zda tutiladi. Sinonimlar, omonimlar va antonimlardan to‘g‘ri foydalanish, terminlar va ularni to‘g‘ri tadbiq eta bilish, chet el so‘zlari va qisqartirilgan, murakkab so‘zlarni bilish hamda ularni o‘z o‘rnida ishlatish lug‘at madaniyatini egallashning muxim shartidir. Tilda bo‘lgan hamma so‘zlarning jami lug‘at sostavi deb ataladi. Qaysi tilning lug‘at sostavi benihoya boy va hilma - hil bo‘lsa, bu til rivojlangan til bo‘ladi. Xar bir notiq foydalanayotgan va foydalanishi mumkin bo‘lgak lug‘at sostavi qanchalik boy va tarakkiy qilgan bo‘lsa, uning individual lug‘ati va nutqi ham shunchalik boy va taraqqiy qilgan bo‘ladi. Og‘zaki nutqning stilistik madaniyati tinglovchilarga ta’sir etishning ma’lum vositasidir. Odatdagi nutqlar : - So‘zlashuv uslubi - Ilmiy uslub - Badiy uslub - Rasmiy uslub - Publistik uslub orqali auditoriyaga yetkaziladi. Yüklə 1,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|