Toshkent axborot texnologiyalari universiteti
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.1. Talim jarayoni uchun elektron darsliklar yaratishning nazariy asoslari
|
5
PEDAGOGIK VA AXBOROT TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH
Respublikada elektron o‘quv adabiyotlaridan foydalanishga mo‘ljallangan axborot texnologiyalari vositalarini rivojlantirish, shuningdek, masofadan turib o‘qitishni tashkil etish bo‘yicha salmoqli ishlar olib borilmoqda. Elektron adabiyotlar yaratishning ilmiy-uslubiy tomonlari ko‘pgina olimlar tomonidan tadqiq etilmoqda. 2006 yildan e'tiboran, elektron o‘quv adabiyotlaridan foydalanishning uchinchi bosqichi boshlanganiga qaramay ta'lim muassasalari uchun elektron darslikni yaratish va ularni o‘quv-tarbiya jarayonida qo‘llash bo‘yicha ishlar ancha sust ketmoqda. Bu esa, elektron darslik yaratish uslubiyoti, uning tuzilishi, o‘z ichiga oladigan komponentlariniig aniq bir tizimga solinmaganligi bilan bog‘liq. Elektron o‘quv adabiyotlarining uchinchi ya'ni o‘quv jarayonida keng foydalanish bosqichiga o‘tishda, o‘quv adabiyotlarining yangi avlodini ishlab chiqish va ta'lim muassasalarini ta'minlashni jadallashtirish hozirgi kunning dolzarb vazifalaridandir. Bu borada fanlardan elektron darslikni yaratish muhim masala hisoblanadi. Shu o‘rinda, darslik atamasiga ta'rif berib o‘tsak maqsadga muvofiq bo‘lar edi. Darslik - Davlat ta'lim standarti, o‘quv dasturi, uslubiyati va didaktik talablari asosida belgilangan, milliy istiqol qoyasi singdirilgai, muayyan o‘quv fanining mavzulari to‘liq yoritilgan, tegishli fan asoslarini mukammal o‘zlashtirilishiga qaratilgan hamda turdosh ta'lim yo‘nalishdarida foydalanish imkoniyatlari hisobga olingan nashr ekanligini ta'kidlaymiz. Elektron darslik esa, kompyuter texnologiyasiga asoslangin o‘quv uslubini qo‘llashga, mustaqil ta'lim olishga hamda fanga oid o‘quv materiallar, ilmiy ma'lumotlarning har tomonlama samarador o‘zlashtirilishiga mo‘ljallangan bo‘lib, quyidgi shakllarda ifodalanadi: o‘quv va ilmiy materiallar faqat verbal (matn) shaklida; o‘quv materiallari verbal (matn) va ikki o‘lchamli grafik shaklida; multimedia (multimedia —turli xil aborot) qo‘llanmalar, yani ma'lumot
6
uch o‘lchamli grafik ko‘rinishida, ovozli, video, animatsiya va qisman verbal (matn) shaklida; taktil (his qilinuvchi, seziladigan) xususiyatli, o‘quvchi (talaba, tinglovchi)ni «ekran olamida» stereonusxasi tasvirlangan qaqiqiy olamga kirishi va undagi ob'ektlarga nisbatan qarakatlanish tasavvurini yaratadigan shaklda . Yangi asr ta'limini rivojlanish tendentsiyasi - axborot texnologiyalarini o‘quv-tarbiya jarayoniga keng qo‘llash va tarqatishdan iborat. Bu yo‘nalishda asosiy vazifalaridan biri turli predmet sohasini o‘z ichiga olgan bilimlar omborini yaratish bilan belgilanadi. Yangi axborot texnologiyalarining ta'lim tizimiga tatbiq etilishi an'anaviy o‘qitish jarayonidan o‘quvchining o‘zi ta'lim jarayonining borishini aniqlaydigan yangi jarayonga o‘tishini ta'minlaydi. Elektron darsliklardan foydalangan holda tashkil etilgan o‘qitish texnologiyasi kelajakda ta'lim tizimida keskin o‘zgarish qilishga qodir. Ko‘pchilik iqtidorli o‘quvchilar o‘zlarining qobiliyati va qiziqishiga mos ravishda mustaqil bilim olish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Ta'limning bunday tizimida maktab va oliy ta'lim o‘qituvchilari bilimlarini o‘quvchilarga yetkazishda anchagina qiyinchiliklarni yengishga to‘qri keladi. Hozirgi kunda ta'lim muassasalarining hammasida ham kompyuterli ta'lim yetarlicha yo‘lga qo‘yilmagan. Elektron darslikni yaratish borasida anchagina ishlar qilinayotgan bo‘lsa-da, hali darsliklarga oddiy kutubxonaning kitoblariga ega bo‘lishdek ochiq tizim mavjud emas. Ta'lim tizimining rivojlanishi bilan bunday kamchiliklar asta-sekin yo‘qolib boradi. Elektron darsliklarni yaratish juda murakkab jarayondir. Ta'lim texnologiyasi qo‘llaniladigan o‘quv jarayoni markazida o‘quvchi, texnologiya qo‘llanish mazmunida o‘quvchilarning mustaqil ta'lim olish qobiliyatini rivojlantirish hamda o‘quv faoliyati asosida o‘qituvchi bilan o‘quvchining hamkorligi yotadi. Elektron darslik abstrakt mavjudotlar uchun emas, balki shaxs bilan ishlashga mo‘ljallangan. O‘quvchi o‘zining qobiliyati, fanga qiziqishi va uning tayyorgarlik darajasiga qarab ta'lim usulini tanlashi kerak. Elektron darslik o‘quvchining bilim olishini vaqt bo‘yicha chegaralamaydi. Shuning uchun ham o‘quv materialini o‘zlashtirish vaqti o‘quvchining hoxishiga ko‘ra qisqarishi yoki uzayishi mumkin. Elektron darslik o‘quvchilarga axborotni o‘qish, ma'ruzalarni
7
eshitish, amaliy va laboratoriya mashg‘ulotlariga mo‘ljallangan vazifalarii bajarish, o‘z bilimlarini tekshirish va, zarur hollarda, ularni to‘ldirish, o‘z-o‘zini nazorat qilish kabi bilim shakllarini tavsiya etishi mumkin. Elektron darslik o‘z ichiga trenajyorlar, amaliy va laboratoriya mashg‘ulotlari uchun vazifalar, testlarni olishi va bir vaqtda o‘zida bilim berish va o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajalarini aniqlash dasturiy ta'minotiga ega bo‘lishi kerak. Boshqacha qilib aytganda, u kursning asosiy axborotli qismini bayon etuvchi taqdimot qilishni tashkil etuvchi, olingan bilimlarni mustahkamlashga mo‘ljallangan mashqlar, o‘quvchilarning bilimlarini oqilona baholash imkoniyatini beradigan testlar kabi uchta komponent bo‘lishini talab etadi. Kompyuterga mo‘ljallangan darslik: bir zumda teskari aloqani ta'minlashi; zarur axborotni tezlikda topishga yordam berishi; gipermatnli tushuntirishlarga ko‘p marta murojaat qilishda vaqtni tejashi; ekranga matnni to‘g‘ridan-to‘g‘ri chiqaribgina qolmay, balki multimedia texnologiyasi orqali ovozli tahlil qilishi va modellashtirishi; aniq bir bo‘lim bo‘yicha o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajalariga mos ravishda bilimni baholay olish imkoniyatini yaratish; zarur o‘quv axborotlarini yangilash imkoniyatining mavjudligi bilan an'anaviy darsliklardan tubdan farq qiladi. Elektron darslik, shuningdek, o‘quv materiallarini ilmiy va ko‘rgazmali qilib tasvirlash; tahliliy-sintetik imkoniyati; axborotni to‘la, tizimli va mantiqiy ketma- ketlikda tasvirlash, o‘quv materialini bir tizimda berish va faollashtirish kabi muammoli; o‘quv materialini o‘zlashtirilishining mustahkamligi; ta'limni differentsiallashgan va individuallashtirilganligi; moslanuvchanligi va emotsional ta'sirchanligi kabi psihologo- pedagogik; to‘la didaktik ta'lim davriyliligi, ta'limning interfaolligi, teskari aloqa, o‘z-o‘zini boshqarish vazifalarini amalga oshirish kabi boshqarish, shuningdek, auditoriya va auditoriyadan tashqaridagi mustaqil faoliyat jarayonida darslik bilan ishlash imkoniyati; ishlashda qulaylik; katta xajmdagi axborotni saqlashning osonligi va o‘quv adabiyoti bilan ishlash uchun zarur maxsus texnik jixozlarning (masalan, kompyuterlarning) mavjudligi kabi tashkiliy- texnologiik imkoniyatlar bo‘lishini taqozo etadi. Nashr etilgan o‘quv materiallarining yuqorida sanalgan didaktik imkoniyatlari an'anaviy darslik,
8
dasturlashtirilgan darslik, elektron darslik va o‘quv qo‘llanmalar tajribada qiuoslab ko‘ilganda, eng ko‘zga ko‘ringan belgilarni oxirgi tur (multimediali) o‘quv qo‘llanmalarida mavjud ekanligi tasdiqlangan. Xulosa qilib aytganda, ta'lim muassasalarining o‘quv-tarbiya jarayonida foydalanish uchun mo‘ljallangan elektron darsliklar quyidagi xususiyatlarga ega bo‘lmog‘i lozim: predmetdagi axborotlarning yaxshi tuzilishga egaligi; o‘quv predmetining tuzilishidagi elementlariga gipermatnli, namoyishli, audio- va videoizoxdarga asosiy mavzularning mos kelishi; matn va namoyish qilish bilan bir qatorda, darslikning asosiy bo‘limlari bo‘yicha o‘qituvchilarning o‘quv materiallarining video-yoki audioyozuvli bayonlarini berilishi; rasm, model va sxemalarni tezlikda tushuntirish tizimiga ega bo‘lishi va bunda gipergrafikadan foydalanilishi; ko‘p oynalik interfeysning qo‘llanilishi; matn qismlarida zarur manbalarga murojaat etishga mo‘ljallangan gipermatn tizimining mavjudligi; matn bilan tushuntirish kiyin bo‘lgan predmetning boblari kushimcha videoaxborot va animatsiyali kliplar bilan ta'minlanishi; audioaxborotlar musika bilan olib borilishi; o‘quvchilar sinf va sinfdan tashqarida bajarishi kerak bo‘lgan vazifa va mashqlarning, shuningdek, ularning javoblarining berilishi; asosiy tushuncha va modullarning izoxli lug‘atining mavjudligi bilan an'anaviy darsliklardan farq qilishi kerak.
Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|