Toshkent davlat agrar umversiteti qalandarov muxitdin maxmudovich

K o‘cha va xlyobonlarni ko‘kaIamzorlashtirish uchun tavsiya
qilinadigan daraxt va butalar
t/r
0 ‘simlik
nomi
Tuproq va
namlikka
talabchanligi
Manzaraliligi
Gabi-
tusi
barg
shakli
gul
rangi,
gullash
davri
Xazon-
rezgi
davri
1
.
Oq akatsiya
Robinia
pseudo­
acacia
 
1
.
sho'rlanishga
chidamli,
tuproq
unumdorligiga
talabchan
emas
Siy-
rak,
pira-
mida-
simon
tuxumsi
mon
04.IV
oq xush-
bo‘y
19.IV-
08 .V
14.X-
18.XI
2.
Arg‘uvon
Cercis
canadensis
1.
namlikka
talabchan,
sho‘rlanishga
chidamsiz
ovalsi
mon
yuraksi
mon
05.IV
binafsha
24.111-
16.TV
02.X-
18.XI
3.
Oddiy eman
Quercus
robur
 
1
.
qurg‘oqchi-
likka va
sho'rlanishga
o ‘rtacha
chidamli
sharsi
mon,
tanasi
yotiq-
H
cheti
tishli
23.Ill
25.III-
1 1 .IV
28.IX-
30.XI
4.
Go‘zal
katalpa
Catalpa
spesiosa
ward.
o ‘rtacha
talabchan
Oval-
simon
yuraksi
mon
06.IV
°q,
shoda
04.У-
06.VI
27.IX-
18.XI
5.
Majnuntol
Salix
babylonica
I.
namva
sug'oriladigan
tuproqqa
talabchan
Shox-
lari
egik,
osiluv
chi
tor
lanset-
simon
27.11
kuchala
05-
28.111
10.Х-
12.XII
6.
Lola daraxti
Liriodendro
n tulipifera
1.
niholi sovuqqa
chidamsiz,
nam unumdor
tuproqlarga
katta,
oval-
simon
lirasimo
n
06.ПТ
och
yashil
15.IV-
20.V
10.IX-
28.XI
178

---

talabchan
7.
Yapon
behisi
Chaenomel
es japonica
fleurs.
o'rtacha
talabchan
Shar-
simon
tuxumsi
mon
02.Ill
qizil
11.Ш-
06.V
02.Х-
03.XII
X.
David
budleyasi
Buddleja
davidii
franch
qurg‘oqchilik-
ka chidamli,
qattiq sovuqqa
chidamsiz
Oval-
simon
lansetsi
mon
15.Ш
binafsha
28. IV-
20. XI
05.XI-
10.XII
У.
Dalachoy-
bargli
tobulg'a
Spiraea
hyperi-
cifolia 1.
tuproq va
suvga o ‘rtacha
talabchan
Shar-
simon
buta
lansetsi
mon
02.Ill
oq,
shoda
11.IV-
13.V
28.X-
15.XII
Shahami 
ko‘kalamzorlashtirish ishlarida 
qo‘llaniladigan 
manzarali daraxtlar 
va butalaming ayrimlari muayyan 
inuhit 
Nliaroitlariga mos bo‘lmaganligi sababli 
o‘z 
manzarasini 
yo'qotishi, hatto nobud bo‘lishi ham mumkin.
3-4 
jadvalda 
keltirilganidek, 
o‘simliklar 
biologik 
xususiyatlariga ko‘ra namlikka talabchan, qurg‘oqchilikka, 
Nluiningdek, turli kasallik va zararkunandalarga chidamli 
bo'lishi bilan bir qatorda, ayrim o‘simliklaming ildizlari katta va 
yuqoriga qarab o‘sganligi sababli yo‘l chetlarini va asfalt 
yoMlami ishdan chiqarishi, ayrimlari esa ildiz bachkisidan 
ko'payib yaratilgan landshaft qurilish ishlarining manzarasini 
biitkul 
o‘zgartirishi 
mumkin. 
Shu 
sababli 
manzarali 
n'simliklaming Toshkent shahri sharoitlariga moslasha oladigan 
lur va shakllarini tanlash, ilmiy asoslangan texnologiyalar 
bo‘yicha parvarishlash ishlarini amalga oshirish davrimizning 
dol/arb masalasi hisoblanadi.
179

---

3-jadval
Shabar ko‘kaIamzorlashtirish ishlarida muhit sharoitlariga (bioekologik
omillarga) chidamli hamda moddiy zarar yetkazuvchi o ‘sim!iklar
Turli omillar
0 ‘simliklar nomi
Shovqin, chang va
gazga chidamli,
shahar ko'chalarida
ekishga qulay
boigan o ‘simliklar
ayland, oq akatsiya, piramidal akatsiya, arg‘uvon, Kavkaz
karkasi, eman va zarang turlari, lola daraxti, jo ‘ka, jiyda, sovun
daraxti, tuxumak, tekar turlari, shumtol turlari, Qrim qarag‘ayi,
Sharq biotasi, virgin archasi
Y o‘l chetlari va asfalt
yo‘lni ishdan
chiqaruvchi daraxtlar
oq akatsiya, gledichiya, tol, maklyura, terak, chinor, tut
Ildiz bachkidan
ko'payuvchilar
oq akatsiya, Kanada bundugi, temir daraxt, karkas, qayrag‘och,
jiyda, tut va terak turlari
Zararkunandalarga
chidamli
ayland, kanada bundugi, arg‘uvon, Sharq biotasi, eman turlari,
soxta kashtan, zarang turlari, jo ‘ka turlari, maklyura,
pavloniya, sovun daraxti, tuxumak, lola daraxti, Amerika,
Sug'diyona shumtollari
4- jadval
Turli bioekologik omillarga chidamli o‘simliklar
Guruhlar
0 ‘simliklar nomi
soyaga chidamli
arg‘uvon, qoraqarag'ay, temir daraxt, tatar va soxta
kashtan, jo ‘ka, qora va Manjuriya yong‘og‘i, zarang,
chinor, do‘lana, kalina, shilvi
issiqsevar va qattiq
sovuqqa chidamsiz
evkalipt, sekvoyya, Eldor qarag‘ayi, bambuk, po‘kak
emani, chinor, yapon saforasi, katalpa, maklyura,
lola daraxti, David budleyasi
sovuqqa chidamli
Sibir va Daur tilog‘ochi, oddiy qarag'ay va Sibir
qarag‘ayi, oddiy archa, tog‘terak, Turkiston archasi,
oq qayin, chetan, xushbo‘y hidli teraklar
qurg‘oqchilikka chidamli
oq akatsiya, oddiy gledichiya, qayrag‘och, jiyda,
maklyura, sovun daraxti, oq tut
sho‘rlanishga chidamli
daraxtlar
ayland, oq akatsiya, ipak akatsiya, qog‘oz daraxti,
tol, nastarm bargli katalpa, qayrag'och, jiyda, sovun
daraxti, yapon saforasi, turanga, bolle va qora terak,
yulg‘un, tut turlari, Sug'diyona shumtoli
zararkunandalarga chidamli
daraxtlar
ayland, Kanada bundugi, arg‘uvon, Sharq biotasi,
eman turlari, soxta kashtan, zarang turlari, jo ‘ka
turlari, maklyura, pavloniya, sovun daraxti, yapon
saforasi, lola daraxti, Amerika va Sug‘diyona shum
toli
180

---

So‘nggi yillarda tez o‘sib, shahaming o‘ziga xos ekologik 
dlmroitlariga moslashib turli inshootlar, ma’muriy binolar, aholi 
turar joylari, mahallalar, maktab va bolalar bog‘chalari hudud- 
lurini ko‘kalamzorlashtirishda manzarali gullaydigan spireya, 
«hilvi, jasmin, nastarin, deysiya, gullari bejirim yulg‘un, 
Ibr/.itsiya, sariq akatsiya kabi ko‘pgina butalardan foylanilmoq- 
da.
Ko‘kalamzorlashtirishda kompozitsiya yaratishda o‘sim- 
liklarga insolyatsiya va turli boshqa ekologik omillaming ta’siri, 
yaratilayotgan joyga bog‘liq ravishda o‘sish tezligi, kasallik va 
/.ararkunandalarga chidamliligi inobatga olinadi. 
Loyiha 
tu/ishda, shuningdek, yil fasllarida o‘simliklaming turlanishi, 
itmnzaralilik xususiyatlarini to‘la namoyon qila olishi, insonlar 
va muhitga zararli ta’sir ko'rsatmasligi, fitonsidlik xususiyatini 
namoyon qiluvchi daraxt va buta turlaridan amalda keng 
lbydalanish maqsadga muvofiqdir.

---

Manzarali daraxt va butalami tanlashda kompozitsiya 
elementlarining arxitektura-badiiy xususiyati ham hisobga 
olinadi: ya’ni ulaming balandligi, shoxlaming shakli va 
barglaming tuzilishi. Tosh va haykalchalar o‘simliklarga 
monand holda to‘g‘ri joylashtiriladi.
Kompozitsiya yaratishda uning mavzusi va elementlari 
bilan bir qatorda, o‘simliklaming turi va bioekologik 
xususiyatlarini ham hisobga olish juda muhim. (1-rasm)
Landshaftli qurilish ishlarida hududning relyefi va yillik 
haroratini inobatga olgan holda, Toshkent shahri sharoitida 
quyidagi:
• daraxt turlari dan — lola daraxti (