Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti samarqand filiali

Xesh funksiya deb, ixtiyoriy uzunlikdagi (bit yoki bayt birliklarida) ma’lumotni biror fiksirlangan (qayd qilingan) uzunlikdagi (bit yoki bayt birliklarida) qiymatga o‘tkazuvchi funksiyaga aytiladi. Xesh funksiyalar statistik tajribalarni o‘tkazishda, mantiqiy qurilmalarni tekshirishda, tez qidirib topish algoritmlarini tuzishda va ma’lumotlar bazasidagi ma’lumotlarning to‘laligini tekshirishda qo‘llaniladi. Masalan, har xil uzunlikdagi ma’lumotlarning katta ro‘yxatidan kerakli ma’lumotni tez qidirib topishda bu ma’lumotlarni bir-biri bilan taqqoslashdan ko‘ra, ularning nazorat yig‘indisi vazifasini bajaruvchi xesh qiymatlarini solishtirish qulayroqdir.

Kriptografiyada xesh funksiyalar quyidagi masalalarni hal etish uchun qo‘llaniladi:

• 
  ma’lumotni uzatishda yoki saqlashda uning to‘laligini nazorat qilish uchun;
  
• 
  ma’lumot manbaini autentifikatsiya qilish uchun;
  
• 
  Хэш функцияга қуйидаги талаблар қўйилади:
  

Ixtiyoriy uzunlikdagi matnga qo‘llab bo‘ladi.

• 
  Chiqishda tayinlangan uzunlikdagi qiymatni beradi.
  
• 
  Ixtiyoriy berilgan 𝑥 bo‘yicha ℎ(𝑥) oson hisoblanadi.
  
• 
  Ixtiyoriy berilgan 𝐻 bo‘yicha ℎ(𝑥)=𝐻 tenglikdan 𝑥 ni hisoblab topib bo‘lmaydi. (Bir tomonlamalik xossasi)
  
• 
  Olingan 𝑥 va 𝑦≠𝑥 matnlar uchun ℎ(𝑥)≠ℎ(𝑦) bo‘ladi. (Kolliziyaga bardoshlilik xossasi).
  

Kriptografik xesh funksiyalarning turlari:

Kalitli xesh funksiyalarni qo‘llashda ularga quyidagi asosiy talablar qo‘yiladi:

• 
  soxtalashtirish imkoniyati mavjud emasligi;
  
• 
  modifikatsiyalashning imkoniyati yo‘qligi.
  

Birinchi talab xesh qiymat berilganda unga mos bo‘lgan ma’lumotni tanlashning murakkab bo‘lishini bildiradi. Ikkinchi talab ma’lumot va uning xesh qiymati berilganda, xesh qiymati shunga teng bo‘ladigan boshqa ma’lumotni tanlash murakkab bo‘lishini bildiradi.
Kalitsiz xesh funksiyalar xatolarni aniqlash kodlari (Modification detection code (MDC) yoki manipulation detection code, message integrity code (MIC)) deb ham yuritiladi. Kalitsiz xesh funksiya – qo‘shimcha vositalar (shifrlash yoki raqamli imzo) yordamida ma’lumotning to‘laligini kafolatlaydi. Bu xesh funksiyalar bir-biriga ishonmaydigan foydalanuvchilar tizimlarida ishlatiladi.
Odatda kalitsiz xesh funksiyalardan quyidagi xossalarni qanoatlantirishi talab etiladi:

• 
  bir tomonlamalik;
  
• 
  kolliziyaga bardoshlilik;
  
• 
  xesh qiymatlari teng bo‘lgan ikkita ma’lumotni topishga bardoshlilik.