Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti sirtqi bo’lim kurs ishi mavzu: xalqaro munosabatlarning asosiy paradigmalari kurs ishini bajardi

XM tahlilining keng tarqalgan kriteriyalari
Jadval. 1.1

Kriteriyalar	Mutaxasis ning F.I.SH.	XM tushunchasi talqin qilish
Ishtirokchilar spesifi­kasi va XM ning o‘zi­ga xos tabiati	Raymon Aron	Siyosiy birliklar o‘rtasidagi munosabatlar, harakatdagi shaxs – davlat. XM – jamiyatning tabiiy, fuqarolik ja­miyatidan oldingi holati. Ram­ziy personajlar-diplo­mat va askar.
	D. Kapora’zo	Harakatdagi shaxs – davlat emas, balki sinflar, ijtimoiy – siyosiy guruhlar va siyosiy kuchlar.
	D. Singer	XM ning barcha imkoniy ishtirokchilari xulqi: individdan global hamjamiyatgacha.
	J. Rozenau	Harakatdagi shaxs – bir-biri bilan davlatning minimal vositachiligi orqali yoki hatto uning (davlatning) irodasiga qarshi munosabatlarga kirishuvchi aniq shaxslar. Ramziy personajlar – turist va terrorist.
Lokalizatsiya mezoni	M. Merl	XM- chegaralarni kesib o‘tadigan yoki chegaralarni kesib o‘tish tendensiyasiga ega kelishuvlar va oqimlar majmui.

XM tushunchasini ta’riflashga oid qayd etilgan yondashuvlar farqli xulosalarga olib kelishi mumkin va bunda o‘ziga xos har biri ustunlik va kamchiliklarga ega. Umuman olganda, xalqaro munosa­batlarning turlicha tiplari, ko‘rinishlari, darajalari va holati to‘g‘ri­sida so‘z yuritish mumkin. XM, shuningdek sinfiylik mezoni, hukm­ronlik va tobelik munosabati, hamkorlik, o‘zaro yordam va o‘zga­ruvchan munosabatlar asosida tasniflanishi mumkin.

Quyidagi mezonlar asosida XMning ikki turi ajratiladi:

1. Kuchlar balansi;
2. Manfaatlar balansi.
Xalqaro munosabatlar
ijtimoiy hayot sohasi bo’yicha iqtisodiy, siyosiy, harbiy-strategik, madaniy, mafkuraviy va boshqa munosabatlarga ajratiladi;
ishtirokchilarga bog‘liq ravishda davlatlararo munosabatlar, turlicha xalqaro tashkilotlar o‘rtasidagi munosabatlar va hokazolar tasniflanadi;
intensivlik va rivojlanish darajasi asosida (yuqori, o‘rta, past) darajalarga bo‘linadi;
geosiyosiy o‘lchov asosida global, mintaqviy (Yevropa, Osiyo va b.) xalqoro o‘zaro ta‘sirning submintaqaviy darajasi ajratiladi;
keskinlik darajasi nuqtai nazaridan - barqarorlik va beqarorlik holati; ishonch va dushmanchilik, hamkorlik va nizo, urush va tinchlik va hokazolar tasniflanadi.
XMning fanga ma’lum barcha tiplari, ko‘rinishlari, darajalari va holatlari majmuasi ijtimoiy munosabatlarning alohida turi sifatida namoyon bo‘lib, o‘zining spesifikasi sababli XMning ishtirokchisi tarzidagi u yoki bu ijtimoiy jamoaga xos ijtimoiy munosabatlardan farq qiladi. Shu jihatdan XMni ijtimoiy munosabatlarni hududiy tuzilmalar doirasidan chekkaga chiquvchi ichki ijtimoiy munosabatlarning o‘zaro harakati turi sifatida ta’riflash mumkin.