Toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali s. A. Abdurahmonov
Mikrojonzotlarni qo‘llashning zamonaviy ahvoli
Yüklə 6,09 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
16.3. Mikrojonzotlarni qo‘llashning zamonaviy ahvoli Rangli va noyob metallarni bakterial tanlab eritish jarayonini nafaqat kambag‘al, balansdan tashqari, kon-metallurgik korxonalarning chiqindilarini, balki tarkibi murakkab bo‘lgan va shu sababdan 259 boyitilishi qiyin bo‘lgan kompleks va polimetallik rudalarni qayta ishlash uchun qo‘llash maqsadga muvofiq bo‘ladi. Masalan, qiyin boyitiluvchi rudalarga, mis-ruxli va polimetallik rudalar kiradi. Bu rudalarda mis va ruxning sulfid minerallari juda mayin bo‘lib, bir-biri bilan chambarchas bog‘liqdir va ularni bir-biridan flotatsiya usulida selektiv ajratib olish juda qiyin. Bu turdagi ruda va boyitmalarni tion bakteriyalarni qo‘llagan holda gidrometallurgik usullar yordamida qayta ishlash mumkin (rudalar uchun uyumda tanlab eritish usulida, boyitmalar uchun chanlarda tanlab eritish usulida) Olib borilgan tadqiqotlar yordamida bakteriyalar mis, rux, qo‘rg‘oshin, surma, nikel, vismut, molibden va boshq. sulfidlarini oksidlash xususiyatiga egaligi aniqlangan. Bakteriyalar sulfidli minerallarning oksidlanish tezligini 10 va 100 marotaba oshirishadi, masalan, Fe(II) temirning oksidlanish tezligi Acidithiobacillus ferrooxidans bakteriyalar ishtirokida 2000 marta oshadi. Hozirgi vaqtda bakteriyalar ishtirokida misni uyumda tanlab eritish jarayonlari Bolgariya, Kanada, AQSH, Yaponiya, Avstraliya davlatlarida keng qo‘llanilmoqda. Shuningdek, Kanada, Portugaliya, JAR davlatdarida uranni uyumda tanlab eritish uchun T-ferrooxidans bakteriyalari qo‘llaniladi. Gidrometallurgik jarayonlarda bakteriyalarni qo‘llashning amaliyoti shuni ko‘rsatadiki, tion bakteriyalar xalkopiritning erishini 12 marotaba, arsenopirit erishini 8 marotaba, kovellin va bornitning erishini 18 marotaba oshiradi. Bu mikrojonzotlar deyarli barcha og‘ir rangli metallar sulfidlarini oksidlashi mumkin, bu bakteriyalar avtotrof hisoblanadi va ular sulfidlarni oksidlanishi natijasida ajralib chiqadigan energiya hisobiga faoliyat ko‘rsatishadi. Mikrojonzotlar orasida, oltingugurtning aylanishida faol ishtirok etuvchi bakteriyalar quyidagilardir: – T.ferrooxidans, T.denitrificans – oltingugurt oksidlovchi bakteriyalar; – Desulfotomaculum – sulfat tiklovchi bakteriya. Agar kimyoviy va mikrbiologik oksidlash jarayonlarni taqqoslaganda, ularning bir-biriga mosligi ko‘rinib turadi. Tarkibida temir saqlovchi sulfidlarni bakterial oksidlash jarayonida bakteriyalar bilan bir qatorda T.ferrons bakteriyalar yordamida FeSO 4 ni oksidlash natijasida hosil bo‘lgan Fe 2 (SO 4 ) 3 ham ishtirok etadi, buning natijasida sulfidlarning oksidlanishi intensifikatsiyalanadi va 260 metallarni tanlab eritish jarayonining tezligi oshadi. Tion bakteriyalarni mishyak saqlovchi minerallarni oksidlashida ham juda katta o‘rni bor. Masalan, tarkibida mishyakning miqdori 4–16% bo‘lgan mis-qalayli boyitmasida, bakterial tanlab eritishdan so‘ng mishyakning miqdori 0,1–0,5% gacha pasaydi. Mikrojonzotlarni minerallar bilan ta’sirlashuv jarayonining nazariy tadqiqotlari va chanlarda tanlab eritish sanoatining amaliyoti, chanlarda bakterial tanlab eritish texnologiyasining rivojlanish yo‘nalishini aniqlab berdi. Bularga birinchi navbatda, sulfidli minerallardagi (pirit, arsenopirit) mayin oltinni bakteriyalar yordamida ochish, mishyakni mishyak saqlovchi boyitmadan zarar qo‘shimcha sifatida ajratib olish jarayonlari kiradi, shunindek chanlarda bakteriyalar yordamida sanoat chiqindi suvlari ham tozalanishi mumkin. Chanlarda bakterial tanlab eritish uyumda va yer ostida tanlab eritish jarayonlariga nisbatan bir qator afzalliklarga ega, bular quyidagilardir: – jarayonni boshqrish imkoniyati mavjudligi; – tanlab eritish tezligini oshirish maqsadida mayin yanchilgan xomashyoni qo‘llash imkoniyati mavjudligi; – yuqori selektivlik; – qo‘llaniladigan dastgohlarning soddaligi; – jarayonni past haroratda olib borilishi va ekologik tozaligi. Hozirgi kunda sanoat miqiyosida bakterial tanlab eritish jarayoni dunyoning 20 davlatida qo‘llanilmoqda. Masalan, AQSH, Kanada, Meksika, Peru, Ispaniya, Avstraliya davlatlarida ishlab chiqariladigan misning 20% bakterial-kimyoviy usullarini qo‘llab, ishlab chiqariladi. Chanlarda bakterial tanlab eritish usuli yangi jarayonlarga kiradi va uning rivojlanishiga qiyin boyitiluvchi rudalarni, sanoat mahsulotlarini, qaysar boyitmalarni qayta ishlash zarurligi sababchi bo‘lgan. Chanlarda bakterial tanlab eritish usuli, uyumda va yer ostida bakterial tanlab eritish usullaridan, jarayonlarni yuqori tezlikda borishi bilan ajralib turadi va shu sababdan bu usul hozirgi kunda ishlab chiqarish sanoatiga keng jalb qilinmoqda. Yüklə 6,09 Mb. Dostları ilə paylaş:
|