1.Qarshilik termometrlari haqida umumiy ma‘lumotlar
Qarshilik termometrlari 19-asrda ob'ektning elektr qarshiligi uning haroratiga
qarab o'zgarib turishi aniqlandi.. Shuning uchun 1871 yilda Vilgelm Simens haroratni
o'lchash uchun platinadan foydalanish taklifini bildirdi. Keyinchalik, 20-asrga kelib,
qarshilik termometri ixtiro qilinadi, u aslida Siemens tomonidan taklif qilingan
mexanizmdan foydalanadi.
Haroratni qarshilik termometrlari bilan o’lchash harorat o’zgarishi bilan elektr
o’tkazgich hamda yarim o’tkazgichlar elektr qarshiligining o’zgarish xususiyatiga
asoslangan. Demak, o’tkazgich yoki yarimo’tkazgichning elektr qarshiligi uning
harorati funksiyasidan iborat iborat, ya‘ni R = f (t).
Bu funksiyaning ko’rinishi termometr qarshiligi materialining xossalariga bog’liq.
Ko’pchilik toza materiallarning elektr qarshiligi harorat kutarilishi bilan ortadi. Metall
oksidlari (yarimo’tkazgich) larning qarshiligi esa kamayadi. Qarshilik termometrlarini
tayyorlashda quyidagi talablarga javob beruvchi toza metallar qo’llaniladi:
1.O’lchanayotgan muhitda metall oksidlanmasligi va ximiyaviy tarkibi
o’zgarmasligi kerak.
2.Metallning harorat qarshilik koeffitsienti etarli darajada katta va barqarorlashgan
bo’lishi lozim.
3.Qarshilik harorat o’zgarishi bilan tug’ri yoki ravon egri chiziq buyicha keskin
chetga chiqishlarsiz o’zgarishi kerak.
4.Solishtirma elektr qarshilik deyarli katta bo’lishi kerak. Ma‘lum haroratlar
oralig’ida yuqoridagi talablarga platina, mis, nikel, temir, volfram kabi metallar javob
beradi.
Harorat o’zgarishi bilan elektr qarshiligining o’zgarishini xarakterlovchi parametr
elektr qarshiligining harorat koeffitsienti deyiladi.
Harorat koeffitsienti haroratga bog’liq bo’lgan metallar uchun faqat haroratning har
bir qiymati uchun aniqlanishi mumkin:
,
1
0
dt
dR
R
t
(1)
bunda R
0
ва R
t
,0 va t
С haroratdagi qarshilik. Harorat koeffitsienti
С
-1
yoki К
-1
larda ifodalanadi.
Xozir qarshilik termometrlarni tayyorlash uchun mis, platina, nikel va temirdan
foydalaniladi. Mis arzon material bo’lib, uning qarshiligi amalda haroratga chiziqli
bog’liq, ya‘ni
t
R
R
t
1
0
(2)
bunda R
t
va R
0
- t va 0
C
0
haroratda termometr qarshiligi.
- mis simning harorat
koeffitsienti
= 4,28
10
-3
К
-1
.
Mis oksidlanishi tufayli u 200
C
0
dan ortiq bo’lmagan haroratlarni o’lchashda
qo’llaniladi. Misning kamchiliklariga uning solishtirma qarshiligining kamligini kiritsa
bo’ladi:
=0.17
10
-7
Ом
м.
Platina – qimmatbaxo material. Ximiyaviy jixatdan inert va sof holda osonlik bilan
olinadi. Platinadan tayyorlangan qarshilik termometrlari – 260 dan +1100
C
0
gacha
haroratlarni o’lchash uchun qo’llaniladi. Platina qarshiligining haroratga bog’lanishi
murakkab bog’lanishdan iborat bo’lib, -183 dan 0
C
0
gacha harorat oraligida
quyidagicha yozilishi mumkin:
,
100
1
3
2
0
Dostları ilə paylaş: |