Korxonaning o’ziga tegishli bo’lgan resurslardan foydalanishi bilan bog’liq xarajatlar ichki xarajatlar deyiladi. Bunday xarajatlar pul to’lovlari shaklida chiqmaydi. Shu sababli ichki xarajatlar darajasini baholash o’z resurslari qiymatini shunga o’xshash resurslarning bozor narxlariga taqqoslash orqali amalga oshiriladi.
Korxonaning o’ziga tegishli bo’lgan resurslardan foydalanishi bilan bog’liq xarajatlar ichki xarajatlar deyiladi. Bunday xarajatlar pul to’lovlari shaklida chiqmaydi. Shu sababli ichki xarajatlar darajasini baholash o’z resurslari qiymatini shunga o’xshash resurslarning bozor narxlariga taqqoslash orqali amalga oshiriladi.
Korxonada tadbirkorlik faoliyatini ushlab turish uchun zarur bo’lgan to’lov-normal (me’yoridagi) foyda ham, renta va ish haqi bilan birga xarajatlarning tarkibiy qismi hisoblanadi.
Ishlab chiqarish hajmining o’zgarishiga bog’liqlik darajasiga qarab doimiy va o’zgaruvchi xarajatlar farqlanadi
O’zgaruvchi xarajatlar ishlab chiqariladigan tovar miqdorining oshishiga yoki kamayishiga bevosita bog’liq bo’lgan harajatlardir.Unga xomashyo, material, yonilg’i-transport xizmati, ishchilar ish haqi va shu kabilarga qilinadigan sarflar kiradi.
O’zgaruvchi xarajatlar ishlab chiqariladigan tovar miqdorining oshishiga yoki kamayishiga bevosita bog’liq bo’lgan harajatlardir. Unga xomashyo, material, yonilg’i-transport xizmati, ishchilar ish haqi va shu kabilarga qilinadigan sarflar kiradi.
Ishlab chiqarishning har bir darajasida doimiy va o’zgaruvchan xarajatlar yig’indisi umumiy yoki yalpi xarajatlarni tashkil qiladi.
Mahsulot narxiga qo’shilish xarakteriga ko’ra to’g’ri va egri xarajatlar farqlanadi:
To’g’ri xarajatlar – bevosita tannarxda aks etib, mahsulot narxi tarkibiga kiradi.
Egri xarajatlar – tannarxda aks etmaydi va mahsulot narxiga ustama hisoblanadi.
Qisqa va uzoq davrda ishlab chiqarish xarajatlarining o’zgarish tamoyillari
Korxona foydalanadigan ko’plab resurslar miqdori, ya’ni inson mehnati, xomashyo, yonilg’i va energiya sarflari o’zgarishi tovar hajmining o’zgarishiga ta’sir qiladi. Boshqa resurslar jumladan ishlab chiqarish quvvatlarini ancha uzoq vaqt davomida kengaytirib mahsulot chiqarish hajmini ko’paytirish mumkin. Demak, ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olishga vaqt omili, ya’ni xarajat qilingandan pirovard natija olinguncha o’tgan davr sezilarli ta’sir ko’rsatadi. Shu sababli vaqt omilidan kelib chiqib, ishlab chiqarish xarajatlarini qisqa va uzoq muddatli davrda alohida tahlil qilinadi.
