Toshkent Moliya Instituti Byudjet hisob va g’aznachilik fakulteti Moliya
va moliyaviy texnologiyalar yo’nalishi MMT-95-2k guruh talabasi
Madaminov Dostonbekning Pul va Banklar fanidan orqaliq nazorat ishi
19-variant
1. Pul massasi tushunchasi, uning mohiyati
2. Pul aylanmasi tushunchasi
3. Qog‘oz pullarning muomalaga kiritilishi.
Javoblar:
1. Pul massasi — xoʻjalik aylanma-siga xizmat koʻrsatadigan va xususiy
shaxslar, korxonalar va davlatga tegishli harid va toʻlov vositalarining
jami hajmi. Pul massasi muomaladagi va jami Pul massasigaboʻlinadi.
Muomaladagi Pul massasi muayyan davrda, muayyan sanada hara-katda,
muomalada boʻlgan pul miqdo-rini, jami Pul massasi muomalaga
chiqarilgan pullarning toʻliq miqdorini bil-diradi. Unga nakd pullar,
korxonalar va aholining banklarda hisobvaraklarda saqlanayotgan pul
mablagʻlari, toʻlanishi shart boʻlgan pul majburiyatlari kiradi. Tovar
ayirboshlash
va toʻlov-hisobkitob munosabatlari shakllarining
rivojlanishi bilan muomalada yurgan Pul massasining tarkibi va tuzilmasi
jiddiy oʻzgarishlarga uchraydi.
Biz kunlik nutkimizda ishlatadigan ”Pul”
suzining mazmuni iqtisodchilar uchun aloxida moxiyatga ega
xisoblanadi. YUzaga kelishi mumkin bulgan chalkashlikdan kochish
maksadida, odatiy foydalanishdan farkli ravishda iqtisodchilar tomonidan
“Pul” suzini kay tarika ishlatilishini aniklashtirib olishimiz lozim.
Iqtisodchilar pul (yoki pul massasi) ni cheksiz ravishda tovar va
xizmatlarni ayirboshlashda, shuningdek karz majburiyatlarini sundirishda
qullaniladigan umumkabul kilingan tulov vositasi sifatida belgilashadi.
Dollar banknotalari va veksellardan tashkil topgan nakd pullar tulaligicha
ushbu karashga mos keladi va pullarning bir turi xisoblanadi. Kuplab
odamlar pul xakida gapirishganda, nakd pullarni nazarda tutishadi. (kogoz
pullar va tangalar).Agarda, masalan, kimdir sizning oldingizga kelib,
shunday desa “ Pulingiz yoki xayotingiz” , “Pul” deganda aynan nimani
nazarda tutdingiz? ” deyishdan tiyilgan xolda siz tezda barcha
pullaringizni unga tutasiz.
Iqtisodchilar pulning moxiyatini fakatgina nakd pullar bilan
cheklanishini juda xam tor deb xisoblashadi. CHeklar xarid uchun tulov
vositasi sifatida ishlatilganligi bois, chek depozitlari xam pul urnida
kuriladi. Ammo pulning moxiyatini yanada kengrok aniklash zarur:
xattoki amaliyotda jamgarma depozitlar nakd pullar va chek depozitlarga
tezda aylanganligi bois pulning urnidaishlatilishi mumkin. SHunday kilib,
iqtisodchilar pul yoki pul massasining umumiy va anik tushunchasiga ega
emaslar.
“Pul” suzi tez-tez “boylik” suzi bilan sinonim sifatida ishlatilishi,
tushunchaning moxiyatini yanada murakkablashtiradi. Odamlar
tomonidan “Joe juda xam boy – uning juda kup puli bor”suzining
aytilishi, nafakat uning nakd puli va bankdagi depozitida kup mablag
borligini, balki aksiyalari, obligatsiyalari, turtta mashinasi, uchta uyi va
yaxtasi borligini bildiradi. Uz navbatida, nakd pullar “pul” suzining tor
ma’nosini anglatsada, ushbu suzning “boylik” ma’nosida ishlatilishi juda
xam keng ma’nosini bildiradi. Iqtisodchilar pullarni (nakd
kurinishida,talab kilib olinguncha depozitlar va boshkalar) sotib olish
uchun ishlatiladigan va boylik – jamgarilgan mulkning kiymati sifatida
farklashadi.
2.
Pul aylanmasi – bu pullarning naqd va naqdsiz shakildagi uzluksiz
harakatlarning
yig‘indisidir.
I. SHakerning ta’rif berishicha, pul aylanmasi bu pullarning naqd va naqd
bo‘lmagan shakllardagi doiraviy aylanish jarayoni bo‘lib, bunda pullar
muomala vositasi va to‘lov funksiyasini bajaradi. Pulning bir qo‘ldan
ikkinchi qo‘lga o‘tishini SHaker doiraviy aylanish- deb atadi. Pullarning
bir subektdan ikkinchi subektga otishi. Pulning doiraviy aylanishi
takrorlanishi pulning aylanishi deyiladi. Pul aylanmasidan tashqari to‘lov
aylanmasi degan tushuncha mavjud.To‘lov aylanmasi pul aylanmasiga
qaraganda keng tushuncha. To‘lov aylanmasi-bu pul shaklidagi
mablag‘larning va pul bozori instrumentlarning vositasida amalga
oshirilgan to‘lovlarning yig‘indisidir.
Qiymatning qog‘oz – pul shakli. Dastlabki qog‘oz pullarni
muomalaga chiqarilishi taxminan X asrning oxiri XI asrning boshlariga
to‘g‘ri keladi. SHu davrdan boshlab, muomaladagi oltin va kumush pullar
o‘rnini qog‘oz pullar egallay boshladi. Muomalada oltin va kumush amal
qilgan sharoitda ular bilan parallel ravishda to‘lov vositasi sifatida qog‘oz
pullarni kirib kelishining sabablari sifatida quyidagilarni ta’kidlash lozim:
qimmatbaho metallarni olib yurish, saqlash va xavfsizligini
ta’minlash yuzasidan muammoli holatlarning vujudga kelishi;
oltin va kumush muomalada qo‘ldan qo‘lga o‘tishi natijasida
edirilib, o‘zining dastlabki hajmi va xossasini yo‘qotishi;
qimmatbaho metallar zebu ziynat va boylik timsolida muomaladan
chiqib ketishi;
iqtisodiy taraqqayotning yuqori darajada rivojlanishi natijasida
tovar va xizmatlar massasining qimmatbaho metallar (oltin, kumush)
massasiga nisbatan shiddat bilan ortib borishi.
Dastlab muomalaga chiqarilgan qog‘oz pullarning asosi oltin bilan
ta’minlangan bo‘lib, ushbu pullar bilan birgalikda oltin tangalar ham
muomalada ishtirok etgan.
Qog‘oz pullar mustaqil qiymatga ega bo‘lmasdan, ular davlatning
qonuniy hujjatlari asosida mamlakatda to‘lov va muomala vositasi rolini
bajaradi. SHuning uchun qog‘oz pullarning qiymati o‘zgaruvchanlik
xususiyatiga ega bo‘lib, u mamlakat ichki bozorida chet el valyutasiga
bo‘lgan talab va taklif, milliy iqtisodiyotning barqarorligi hamda ijtimoiy
– iqtisodiy holatlar ta’sirida o‘zgarib turadi. Bu uning sotib olish
qobiliyatining mustahkamligi, inflyasiya darajasi va boshqa iqtisodiy
ko‘rsatkichlarda namoyon bo‘ladi.
Dostları ilə paylaş: |