Toshkent moliya instituti g. Xamdamova, O. Astanakulov, A. Matchanov innovatsion menejment
-BOB. INNOVATSION LOYIHALAR VA SAMARADORLIKNI
Yüklə 1,22 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 14.1.Innovatsion loyiha samaradorligining tahlili
|
14-BOB. INNOVATSION LOYIHALAR VA SAMARADORLIKNI
BOSHQARISH USULLARI 14.1.Innovatsion loyihaning samaradorligi tahlili. 14.2.Innovatsion faoliyat va innovatsion loyihalarni amalga oshirishning tamoyillari. 14.3.Innovatsion faoliyatning samaradorligini tahlil qilishda vaqt omilini hisobga olish. 14.4. Innovatsion faoliyatdagi xatarlar. 14.1.Innovatsion loyiha samaradorligining tahlili Innovatsion loyiha-bu tegishli tarzda tashkil etilgan (resurslar, muddatlar va ijrochilar bo‘yicha uzviy bog‘langan) loyihaviy hujjatlar to‘plami bilan rasmiylashtirilgan, muayyan ilmiy-texnik vazifa (muammo) ning samarali hal qilinishini ta‘minlaydigan, miqdoriy ko‘rsatkichlarda ifodalangan va innovatsiyalarga olib keluvchi ilmiy-tashkiliy, moliyaviy, tijoriy va boshqa tadbirlar majmuidan iborat bo‘lgan o‘zaro uzviy bog‘langan maqsadlar va ularga erishish uchun dasturlar tizimidir. Innovatsion loyihaning asosiy elemenlariga quyidagilar kiradi: -loyihaning asosiy vazifasini aks Ettiruvchi ta‘riflangan maqsad va vazifalar; -innovatsion muammoni hal qilish va qo‘yilgan maqsadlarni ro‘yobga chiqarish bo‘yicha loyihaviy tadbirlar majmui; -loyihaviy tadbirlarning bajarilishini tashkillashtirish, ya‘ni ularni cheklangan vaqt davrida va belgilangan qiymat hamda sifat doirasida loyihaning maqsadlariga erishish uchun resurslar va ijrochilar bo‘yicha uzviy bog‘lash; -loyihaning asosiy ko‘rsatkichlar (umuman loyiha bo‘yicha-maqsadli ko‘rsatkichlardan tortib to xususiy - alohida topshiriqlar, mavzu, bosqichlar, tadbirlar, ijrochilargacha), jumladan uning samaradorligini tavsiflovchi ko‘rsatkichlar. 338
nechta standartlashgan tamoyillari mavjud.Avvalo, loyihani oldindan tekshirish o‗tkaziladi, uning davomida loyiha maqsadi va korxonaning joriy va istiqboldagi faoliyatiga mosligi aniqlanadi. Oldindan tekshirish paytida loyiha bilan bog‗liq xatarlar, yaratilayotgan loyiha, imkoniyatlarni amalga oshirish uchun zarur tajribani korxonada mavjudligi aniqlanadi. Huddi shu davrda innovatsion loyihani baholash uchun ishlatiladigan me‘zonlar aniqlanadi. Keyin innovatsion loyihani amalga oshirish maqsadga muvofiqligi baholanadi. Odatda, baholash 3 bosqichda bo‘ladi: 1.Yillar bo‗yicha boshlang‗ich ko‗rsatkichlar hisoblanadi (realizatsiya qilish hajmi, joriy xarajatlar, eskirish, taklif qilinayotgan innovatsiyalardan keladigan sof pul tushumlari va sof foyda hajmi). 2.Analitik koeffitsientlarni hisoblash (innovatsiyalarni sof joriy qiymatini hisoblash, innovatsiyalar rentabelligi o‗z-o‗zini qoplash muddati va innovatsion loyiha samaradorligi koeffitsienti). 3.Koeffitsientlar tahlili (bu korxonada qabul qilingan me‘zonlar asosida loyiha yoki qabul qilinadi, yoki undan voz kechiladi, tadbirkor o‗zining fikricha eng muhim bo‗lgan bir yoki bir nacha me‘zonlarga qarab ish ko‗rish mumkin, yoki qo‗shimcha omillarni hisobga olish mumkin). Innovatsion loyiha qabul qilingan holda uning realizatsiyasi bo‗yicha konkret choralar ko‗riladi. Har xil innovatsion loyihalarni solishtirish va ulardan eng afzalini tanlash uchun ishlatiladigan asosiy ko‗rsatkichlar – bu kutilayotgan integral samarasi ko‗rsatkichidir (xalq xo‗jaligi darajasida iqtisodiy, alohida tashkilot darajasida tijorat). Agar loyihani amalga oshirish har xil sharoitlarda ehtimoli aniq ma‘lum bo‗lsa, kutilayotgan integral samara matematik kutilish formulasi bo‗yicha hisoblanadi. Eoj=Zi•Pi (14.1) 339
yerda Eoj - loyihaning kutilayotgan integral samarasi; Zi–realizatsiyaning 1-sharoiti bo‗yicha integral samara; Pi–bu loyihani amalga oshirish ehtimoli. Eoj=h•Emax+(1–h)•Emin (14.2) Bu yerda Emax va Emin – ijozati ehtimolli taqsimlash bo‗yicha integral samarani matematik kutilishini eng katta va eng kichik; h – xo‗jalik subyektini noaniqlik sharoitida afzal ko‗rishlari tizimlarini aks ettiruvchi, samarani noaniqligini hisobga olish uchun maxsus normativ; kutilayotgan integral iqtisodiy samara topilganda uni 0,3 24 darajasini olish tavsiya etiladi. Diskontlangan daromadlardan umumiy yig‗ilgan xatoligi va boshlang‗ich investitsiyalar orasidagi farq sof joriy qiymatni tashkil etadi (sof keltirilgan samara): Investitsiyalarning Diskontlangan Doimiy sof jor = daromadlardan + daromadlar qiymati umumiy kattaligi hajmi (kattali) Aniqki, agar sof joriy qiymat musbat bo‗lsa, unda investitsion loyihani qabul qilish zarur, manfiy bo‗lsa undan voz kechish lozim. Agar sof joriy qiymat 0 ga teng bo‗lsa, loyihani foydali yoki zararli deb aytib bo‗lmaydi. U holda solishtirishning boshqa usullarini ishlatish zarur. Bir nechta alternativ loyihalarga o‗rin beriladi. Keltirilgan formulalar yordamida qo‗lda hisoblash ko‗p mehnat talab etadi, shuning uchun diskontlangan baholarga asoslangan bu va boshqa usullarni qo‗llash qulayligi uchun vaqt intervali va diskontlash koeffitsienti miqdoriga bog‗liq ravishda murakkab protsentlar, diskontlash ko‗paytuvchilari, pul birligini diskontlangan miqdori va hokazolar keltirilgan maxsus statistik jadvallaridan foydalaniladi. 200 Innovatsion loyihalar alohida yo‘nalishlar (topshiriqlar, bo‘limlar) ning vazifalarini amalga oshirgan holda ilmiy- texnik dasturlar tarkibida hamda fan va texnika taraqqiyotining ustuvor yo‘nalishlaridagi ma‘lum bir muammoni hal qilgan holda mustaqil shakllantirilishi mumkin. 200 Инновационный менеджмент-Дорофеев-Дресвянников,2003-C.87. 340
shart-sharoitda innovatsion loyiha bilan bog‘liq bo‘lgan pul mablag‘lari kelib tushishining va to‘lovlarning dinamikasini tahlil qilishga asoslangan. Aynan ―naqd mablag‘lar oqimini‖ tahlil qilishga asoslangan bunday yondashuv G‘arbdagi innovatsion hisob-kitoblar nazariyasi va amaliyotida keng qo‘llanmoqda va aynan shu yondashuv innovatsion loyihalarning samaradorligini baholash bo‘yicha uslubiy tavsiyalar uchun asos qilib olingan bo‘lib,ular jahon amaliyotida umumqabul qilingan uslublarga to‘laroq mos keladi. Ushbu uslubiy tavsiyalarda mamlakatimiz iqtisodchilarining innovatsiyalar samaradorligini baholash uslublari sohasidagi ilmiy tadqiqotlarining natijalari yetarli darajada to‘liq aks etgan. Ushbutavsiyalarning barcha qoidalari ham shak-shubhasiz emas, xususan, ularda innovatsion loyihalarning samaradorligi ko‘rsatkichlarini quyidagi turlarga bo‘lish taklif etiladi (14.1-rasm): -tijoriy (moliyaviy) samaradorlik ko‘rsatkichlari - ular loyihaning ro‘yobga chiqarilishi natijasida uning bevosita ishtirokchilari uchun yuz berishi mumkin bo‘lgan moliyaviy oqibatlarni hisobga oladi; -byudjet samaradorligi ko‘rsatkichlari - ular loyiha amalga oshirilishi federal, regional yoki mahalliy byudjetlar uchun qanday moliyaviy oqibatlarga olib kelishini aks ettiradi; -iqtisodiy samaradorlik ko‘rsatkichlari - ular loyihani ro‘yobga chiqarish bilan bog‘liq bo‘lib, innovatsion loyiha ishtirokchilarining bevosita moliyaviy manfaatlari chegarasidan chetga chiquvchi va qiymat jihatidan o‘lchash imkonini beruvchi xarajatlar va natijalarni hisobga oladi. Bunday turlarning ajratib ko‘rsatilishi sun‘iy bo‘lib, iqtisodiy samaradorlikning yagona ko‘rsatkichini aniqlash bilan bog‘liq, ammo uni iqtisodiy tizimning turli obyektlari va darajalari: butun xalq xo‘jaligi (iqtisodiy samaradorlikning global mezoni). Mintaqaviy tarmoq, firma darajasi yoki muayyon innovatsion loyihaga nisbatan qo‘llash mumkin. |