Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Mavlanov, N. N. Kalandarova

 
11.5. Marjinal foyda tahlili 
 
Biznesni boshqaruv qarorlarini asoslashda marjinal tahlil muhim rol o‗ynaydi. 
Marjinal foyda tahlilida o‗zaro aloqadorlikka ega bo‗lgan iqtisodiy 
ko‗rsatkichlarning uchta guruhini tarkiblash mumkin. Bu ko‗rsatkichlar ishlab 
chiqarish (sotish) hajmi, xarajatlar (o‗zgaruvchan va o‗zgarmas) va foyda 
ko‗rsatkichlaridir.
Mazkur usul ko‗pincha zararsizlik tahlili deb yuritiladi. Ushbu usul amerika 
olimlari tomonidan 1930-yillarda ishlab chiqilgan. Uning g‗oyaviy muallifi asli 
kasbi injener bo‗lgan Uolter Rautenshtrax hisoblanadi. Uslubiyot negizida, 
mahsulot ishlab chiqarish hajmiga muvofiqlikda o‗zgarib turuvchi va o‗zgarmas 
xarajatlarning tarkiblanishi turadi
43
. 
Korxonaning marjinal daromadi – sotishdan tushumdan o‗zgaruvchan 
xarajatlarni chegirish asosida aniqlanadi. Mahsulot birligidan marjinal daromad 
ushbu mahsulotning bahosi bilan unga ketgan o‗zgaruvchan xarajatlarning farqiga 
teng. Baho tarkibida esa faqat o‗zgaruvchan xarajatlar emas, balki doimiy 
xarajatlar va foyda summasi ham aks etadi. 
Marjinal tahlilning asosiy jihatlari quyidagilar bilan xarakterlanadi: 
43
K.R. Subramanyam ―Financial statement analysis‖, eleventh edition Published by McGraw-Hill 
Education, 2 Penn Plaza, New York, NY 10121. Copyright © 2014 by

---

376 
- zararsiz ishlash hajmini aniqlash; 
- korxonaning xavfsiz (zararsiz) ishlash doirasini belgilash; 
- foydaning ko‗zlangan hajmida mahsulot ishlab chiqarish hajmini belgilab 
olish; 
- marjinal daromadlikka erishishda doimiy xarajatlarning kritik darajasini 
aniqlash; 
- belgilangan topshiriqlarni uddalashda doimiy va o‗zgaruvchan xarajatlar 
ta‘sirida mahsulot bahosining kritik darajasini belgilab olish.
Marjinal daromadning odatda uchta tur ko‗rsatkichi hisob-kitob qilinadi
44
: 

Mutlaq marjinal daromad; 

Nisbiy marjinal daromad; 

Operatsion richag. 
11.9-jadval