Toshkent moliya instituti
Yüklə 1,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Visa Electron kartasi
- Visa Classic kartasi
|
To’rtinchidan, elektron tijorat rivojlanishi bilan jismoniy shaxslarga internet
orqali bank xizmati ko’rsatish zarurligi. Elektron tijorat rivojlanishi internet orqali mahsulot xarid qilinganida haq to’lash mexanizmlarini ishlab chiqishga sabab bo’ldi. Dastlab, internet orqali tovar va xizmatlar haqini to’lash uchun kredit va debet kartochkalaridan foydalanildi (kartochkaning rekvizitlari buyurtma bilan birga sotuvchiga jo’natiladi). 90-yillarning o’rtalaridan boshlab, to’lovlarni amalga oshirish uchun internetda internet-bank turidagi tizimlardan foydalanila boshlandi. Biroq, bank xizmatlarini ko’rsatish shakllarigina o’zgarib qolmasdan, internet tarmog’ida elektron tijoratning rivojlanishi, hatto, pul mablag’larining evolyustiyasiga ham ta’sir etdi – cheklar va banknotlarning o’xshashi bo’lgan «elektron pullar» (E-money) paydo bo’ldi. Yuqorida sanab o’tilgan dalillarning hammasi internet orqali bank mahsulotlari va xizmatlarini taqdim qilish yo’li onlayn rejimida amal qilayotgan boshqa yo’llarga qaraganda g’oyat istiqbolli deyish imkonini beradi. Global tarmoqda bank operastiyalari hajmlarining ko’payishida internet orqali ko’rsatiladigan aloqa xizmatlari bahosining arzonligi muhim rol o’ynamoqda, u an’anaviy kanallardan (Teleks, SVIFT, o’xshash ixtisoslashgan telekommunikastiya tarmoqlari va boshqalar) foydalanishga qaraganda ancha arzon. Internet eng arzon aloqa kanallaridan biri bo’lganligidan, undan foydalanish bank ancha qimmat aloqa kanallarini ishlatayotgan barcha hollarda maqsadga muvofiqdir. Xususan, banklar internetdan internet-bank tizimlari faoliyati uchun ham, ichki ehtiyojlar uchun ham foydalanishi mumkin. Masofadan bank xizmati ko’rsatish doirasida internet-bank va mijoz-bank tizimlari 38
orqali onlayn rejimida taklif qilinayotgan qulay bank xizmatlari va mahsulotlari ro’yxati ancha xilma-xil. Deyarli barcha banklarda mijozga joriy hisobvaraqning holatini tekshirish, pul jo’natmalarini amalga oshirish, elektron hisobvaraqlar bo’yicha pul to’lash imkoniyati beriladi. Murakkabroq tizimlar mijozlarga kredit (ssuda) olish uchun buyurtma tuzish, o’z hisobvaraqlariga doir axborotni o’z kompyuteriga kiritish, qo’shimcha bank kartochkasi chiqarishning tashabbuskori bo’lish yoki muddatli depozit ochish imkonini beradi. Ushbu xizmatdan foydalanish qulayligi mijoz uchun ham, bankning o’zi uchun ham shubhasizdir: - bank mijozi hisobvaraqlar, shu jumladan kommunal xisobvaraqlar bo’yicha o’zi uchun qulay bo’lgan har qanday paytda pul to’lashi va jarima, penyalardan holi bo’lishi mumkin; - odatda, kommunal xizmatlar haqi internet-bank va mijoz-bank tizimlari yordamida to’langanida, mijozga to’lov summasining 1 foizidan 5 foizigacha miqdorda kichikroq diskont beriladi. Bunda bank hujjatlar aylanishi va o’z xodimlarining vaqtidan tejalgan mablag’lar hisobidan vositachilik xaqini to’laydi; - rivojlanib borayotgan bank uchun bu xizmat, hatto, keng filiallar tarmog’ini yaratmasdan turib, mijoz topshirig’iga muvofiq operastiyalarni amalga oshirish va shu yo’l bilan mijozlar bazasini ham, ko’rsatiladigan xizmatlar ro’yxatini ham kengaytirish imkonini beradi. Bunday xizmat bank mijozlariga hisobvaraqdagi vaqtincha bo’sh turgan mablag’larni tezkor ravishda investistiyalashgina emas, balki kapitalning o’sish jarayonini ko’rish imkonini ham beradi. Chunki ba’zi tizimlarda omonatga qo’yilgan mablag’lardan har kuni olingan daromadni hisoblaydigan maydon bor. Bu mijozning bankka ishonchini bilvosita oshirishi mumkin. Prezidentimiz Islom Karimovning 2010 yil 19 aprelda qabul qilingan “Bank plastik kartochkalaridan foydalangan holda hisob-kitob tizimini rivojlantirishni rag‘batlantirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qarorida belgilangan vazifalar ijrosini ta’minlash yuzasidan Namangan viloyatida ham muayyan ishlar amalga oshirilmoqda. Hisob-kitoblarni plastik kartochkalar orqali amalga oshirish tizimi va undan foydalanish ko‘lamining kengayishi aholiga
39
qo‘shimcha qulayliklar yaratmoqda. Ayni paytda viloyat bo‘yicha muomaladagi plastik kartochkalar soni ko‘paymoqda, qishloqlarda plastik kartochka orqali hisob-kitob qilish uchun zarur sharoit yaratilayotir. Aholining ushbu to‘lov vositasiga bo‘lgan qiziqishi va ishonchi ortmoqda. Resublika buyicha ma’lumot oladigan bulsak faqatgina Farg’ona viloyatining uzida banklar tomonidan joriy yil yakuniga qadar olib kelinishi rejalashtirilgan 6 ming 560 to‘lov terminali va 620 ming 535 dona plastik kartochkalarning yarmidan ko‘prog‘i joylarga yetkazib berilgan. Bugungi kunda muomalaga chiqarilgan plastik kartochkalar 382 ming 48 taga yetib, yil boshiga nisbatan 63 ming 416 taga ko‘paygan. Joylarda o‘rnatilgan terminallar soni 3 ming 387 tani tashkil etilgan.Terminallar savdo shoxobchalari, bank filiali va jamg‘arma kassalari hamda mini-banklarda o‘rnatilgan. Ayni paytda turg‘un savdo tashkilotlari,avtomobillarga yoqilg‘i quyish hamda boshqa pullik xizmat ko‘rsatish shoxobchalarida ham bank terminallari ishlamoqda. Viloyat bo‘yicha terminallar bilan jihozlanishi shart bo‘lgan subyektlarning 67 foizida bu ish amalga oshirilgan. Yil oxiriga qadar ushbu ko‘rsatkichni yuz foizga yetkazish choralari ko‘rilmoqda. Hisob-kitoblarga ko‘ra, joriy yilning birinchi avgustiga qadar viloyatdagi banklar tomonidan muomalaga chiqarilgan plastik kartochkalar hisobraqamlariga 190 milliard so‘mdan ziyod pul o‘tkazilgan va bu yil boshiga nisbatan 56,3 milliard so‘mga oshgan. Plastik kartochkalardan foydalanishda aholiga qulaylik yaratish maqsadida bank bo‘limlarida 6 bankomat, 4 infokiosk va 160 kartrider o‘rnatilgan. Shuningdek, plastik kartochkalar bo‘yicha fuqarolardan tushayotgan murojaatlar bilan ishlash, ularning monitoringini olib borish maqsadida Plastik kartochkalar tizimini monitoring va tahlil qilish bo‘limi tashkil etildi.Prezidentimiz qaroriga asosan belgilangan tartibda tegishli savdo va xizmat ko‘rsatish, ishlab chiqarish korxonalariga soliq va bojxona to‘lovlarini to‘lashda berilgan imtiyozlarning amal qilish muddati 2012 yilning 1 yanvarigacha uzaytirildi. Bank plastik kartochkalaridan to‘lovlar qabul qilish bo‘yicha hisob- kitob terminallari bilan jihozlanishi shart bo‘lgan chakana savdo hamda xizmat ko‘rsatish sohasi obyektlari ro‘yxati kengaytirildi. Bu plastik kartochka orqali hisob-kitoblarni amalga oshirishda qo‘shimcha qulayliklar yaratmoqda. Olib
40
borilayotgan bu kabi chora-tadbirlar aholiga qo‘shimcha qulayliklar yaratib, joylarda savdo va xizmat ko‘rsatish madaniyatining oshishiga, hisob-kitoblarni tez va aniq amalga oshirilishiga xizmat qilmoqda. Plastik kartochka – bu umumlashtirilgan termin bo’lib, u hamma tur kartochkalarni bajaradigan funkciyalari, ularning biror-bir belgilanishi, tehnik
imkoniyatlarini umumlashtirilgan holatdir. Xamma turdagi kartochkalarning asosii hususiyatlari shundaki, bunda alohida axborot jamlanmasi va alohida erdamchi dasturlardan foidalanadi. Shundai qilib, plastik kartochka - bu shahsii to’lov vositasi bo’lib, uni kartochkadan foidalanuvchi shahs mahsulot va hizmatlar uchun naqd pulsiz to’lovni amalga oshirishi uchun taqdim etadi, shuningdek banklar va bankomatlardan naqd mablag’larni olish uchun ishlatiladi. To’lov kartochkalari ishlatilishi vaqtida yuzaga keluvchi to’lov majburiyatlarini bajarilishini kartochkani chiqargan bank emitent kafolatlanadi. Shuning uchun kartochkalar o’zining amal qilish muddati davomida bankning mulki bo’lib qoladi, mijozlar uni faqatgina foidalanishuchun oladilar . Kartochkani mijozga berilishi vaqtida uning shahsiilashtirilishi amalga oshiriladi unga ma'lumotlar kiritiladi. Bu ma'lumotlar kartochkani va uning egasini identifikaciya qiladi, shuningdek to’lov va naqd pul berilishi vaqtida kartochkalar to’lovga laeqatliligini tekshirishga erdam beradi . Kartochkadan foidalanish jarayonida sotuvning tasdiqlanishi va kartochka bo’yicha naqd pul berilishi avtorizaciya deiiladi. Avtorizaciyani amalga oshirish uchun hizmat ko’rsatuvchi nuqtalar to’lov tizimiga kartochka egasining huquqlari va moliyavii imkoniyatlarini tasdiqlash uchun so’rov yuboradi. Avtorizasiyaning o’tkazilishi to’lov tizimiga kartochka turiga va hizmat nuqtasining tehnik jihozlanishiga bog’liq. Odatda avtorizaciya qo’lda bajariladi. Bunda sotuvchi eki kassir telefon orqali operatorga so’rov yuboradi eki avtomat tarzda kartochka POS - terminalga o’rnatiladi. Ma'lumotlar kartochkadan hisoblanib kassir tomonidan to’lov summasi kiritiladi. Kartochka egasi tomonidan esa mahsus klaviatura orqali mahfiy pin kod (PIN personal'nyi identifikacionnyi nomer) kiritiladi. Bundan so’ng terminal avtorizaciyani e to’lov tizimining ma'lumotlar bazasi bilan ulangan holda (on – line rejimi) eki kartochkaning o’zi bilan qo’shimcha ma'lumot almashinish 41
(of - line rejimi) bilan amalga oshiradi. Xisob-kitob vaqtida kartochka egasi bir qancha limitlar bilan chegaralanadi. Misol uchun, debet kartochka egasi o’z schetiga oldindan mablag’ kiritishi lozim. Mablag’lar hisobiga karab kartochka egasining limiti aniqlanadi. Ya'ni mijoz o’z kartochkasidagi mablag’lar chegarasida harakat qilishi lozim va hisobidagi mablag’larni to’ldirib turishi mumkin. To’lovning ta'minlanishi uchun kartochka egasi oldindan o’z hisobiga mablag’ kiritmasdan, kredit olishi mumkin. Kredit kartochkani chiqargan bank emitentdan oladi. Bundai kartochka kredit kartochkasi deb ataladi. Bu holda limit taqdim etilgan kreditning summasiga bog’liq bo’ladi. Kredit bir martalik eki qaita tiklanadigan bo’ladi. Kreditni qaita tiklash qarzdorlik summasini hammasini eki uning ma'lum bir qismini to’lagandan so’ng amalga oshiriladi.Bu ikkala kartochka ham o’z navbatida korporativ kartochka bo’lishi mumkin. Korporativ kartochkalar kompaniya tomonidan o’z ishchilariga komandirovka va ish safarlari harajatlarini qoplash uchun taqdim etiladi. Oilavii kartochkalar - bunda kartochka bilan foidalanish huquqi kartochka egasining oila a'zolariga ham taqdim etiladi. Bunda har bir oila a'zosiga alohida kartochka taqdim etiladi . Kartochkani chiqaruvchi bank emitent deb ataladi. Emitent bank kartochkaning chiqarilishi, uning to’lov vositasi sifatida ishlatilishi bilan bog’liq moliyavii majburiyatlarining bajarilishini kafolatlanadi. Lekin savdo va hizmat ko’rsatish korhonalari tomonidan qabul qilinishini ta'minlamaidi. Bu masalalarni bank ekvayer bajaradi va savdo nuqtalari bilan kartochka o’rtasidagi amalga oshiriladigan operaciyalarni bajaradi. Avtorizaciya uchun talablarni ko’rib chiqadi. Savdo nuqtalari hisob-kitob schetiga tovar va hizmatlar uchun to’lovlarni o’tkazib beradi, hujjatlarni qabul qilish, ajratish va yuborish bilan shug’ullanadi. Bundan tashqari, bank ekvaier o’zida va o’z bo’limlarida o’rnatilgan bankomatlar orqali naqd pul berilishini amalga oshiradi. Shuningdek processing markazlari bank emitentlarning boshqa yangi kartochkalariga bo’lgan talabini qondirishi mumkin. Shuni ta'kidlash kerakki, rivojlangan to’lov tizimi bir qancha processing markazlariga ega bo’lishi mumkin ularning rolini bank ekvaierlar ham bajarishi mumkin. Kommunikasiya markazlari to’lov tizimi sub'ektlariga ma'lumotlarni tarqatuvchi tarmoq dasturni ta'minlaidi.
42
O’zsanoatqurilishbanki respublikaning yirik universial banklaridan biri bo’lib, naqd pulsiz shaklda ko’rsatiladigan xizmatlar ko’lamini faol kengaytirmoqda. Bank zamonaviy moliya xizmati turi – VISA xalqaro plastik kartochkasi bo’yicha xizmatni taklif etadi. Jismoniy shaxslar uchun O’zsanoatqurilishbanki tomonidan VISA Classic va VISA Electron kartochkalari chiqarilmoqda. Bu kartochkalar to’lovlarni keng ko’lamda amalga oshirish imkonini beradi va butun dunyoda xizmat ko’rsatiladi. O’zsanoatqurilishbankining chipli VISA Classic kartochkalari egalari milliy valyuta ham, AQSh dollarida ham hisob-raqam ochish imkoniga ega. Bu esa plastik kartochkalardan O’zbekiston Respublikasi hududida va xorijda barcha xizmat ko’rsatish joylarida foydalanish imkonini beradi. Visa Electron
foydalanish borasida tajribasi yo’q shaxslar, shu jumladan cheklangan yoki no’linchi bank tarixiga ega mijozlarga mos keladi. Ushbu turdagi kartalarni ommalashtirish dasturlari fuqarolarning muayyan ijtimoiy toifalari, masalan ish haqi loyihalari, yoshlar va talabalar uchun mo’ljallangan. Barcha savdo operatsiyalari bank-emitentning elektron tasdig’idan o’tadi va emitent karta egasi hisob-raqamida etarlicha mablag’ borligini tasdiqlaydi. Visa Classic kartasi- universial to’lov vositasi bo’lib, dunyoning Visa logotipi bilan belgilangan istalgan joyida – bankomatlar, real va virtual do’konlar, shuningdek, pochta va telefon orqali tovarlar hamda xizmatlarni taklif etadigan do’konlarda qabul qilinadi. Bu karta bank kartalaridan foydalanish tajribasiga ega bo’lganlar uchun mo’ljallangan. Shuningdek, undan o’rta daromadli iste'molchilar o’rtasida ommalashgan, negaki qulaylik, tanlov
va moliyaviy moslashuvchanlikni kafolatlaydi.O’zsanoatqurilishbanki tomonidan taklif etayotgan VISA xalqaro plastik kartochkalari asosidagi to’lov tizimi zamonaviy, qulay va ishonchli hisob- kitob turi hisoblanadi. Chunki, mijozlar do’konlar va servis xizmat ko’rsatish korxonalariga borganda o’zi bilan katta miqdorda naqd pul olib yurishi shart emas. Mijoz plastik kartochkasi orqali bankka bormasdan o’z hisob-raqamini boshqarishi, tovarlar, kommunal xizmatlar, jarimalar va boshqa to’lovlar uchun naqd pulsiz to’lovlarni amalga oshirishi, bank filiallari va bankomatlardan naqd 43
pul olishi mumkin. Shu maqsadda bankda ma'qul va qulay xizmat ko’rsatish tariflari ishlab chiqilib, joriy etildi.VISA so’mli plastik kartochkasining asosiy afzalliklari quyidagilar: Mijozning xohishiga ko’ra, so’mli bank hisob-raqami ochiladi va agar u VISA Electron kartasi bo’lsa, har kuni hisob-kitoblardan kelib chiqib, yillik 7 % , VISA Classic kartasi bo’lsa, yillik 7 % qo’shib yoziladi va kapitallashtiriladi. Mijozlar valyuta bank hisob-raqamini ham ochishi mumkin va unga har kuni hisob-kitoblardan kelib chiqib, yillik 1 % qo’shib yoziladi. Mijoz omonatga o’zi uchun qulay vaqtda qo’shimcha pul to’lashi va naqd pul olishi mumkin.Naqd pullar xavfsizligi va saqlanishi kafolatiga rioya etiladi.Yuqori foiz stavkasi pul mablag’larini jamg’arishga qiziqishni rag’batlantiradi.Xorijga chiqishda kartadagi mablag’lar deklaratsiya qilinmaydi.Plastik kartochka orqali bankning barcha filiallarida kommunal va boshqa to’lovlarni naqd pulsiz to’lash mumkin.
Plastik kartochka hisob-raqamiga belgilangan tartibda ish haqi va unga tenglashtirilgan boshqa mablag’larni o’tkazish mumkin. Kartasi egasi «SMS – banking» xizmati orqali kartochkadagi hisob-raqamini nazorat qilish imkoniga ega. Bank mijozning kartochka hisob-raqamidagi mablag’lari va qo’shib yozilgan foizlari to’g’risidagi ma'lumotlar maxfiyligini kafolatlaydi.Plastik kartochka mijozlarga 6 yil muddatga foydalanish uchun beriladi. .
Yüklə 1,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|