Toshkent moliya instituti
Yüklə 1,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Uchinchidan
- Ochiq munozara q
- «qarama - qarshi munozara»
|
Ikkinchidan, talabalarning darsni o‘zlashtirish, bilimni qabul qilish
54
qobiliyatlari har xil bo‘lib, turli uslublarni qo‘llashgina o‘tilayotgan mavzuni talabalar tomonidan nisbatan to‘liq o‘zlashtirishga olib keladi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, bilimni o‘zlashtirish jarayonida mavzuni tezroq anglashga bir xil talabalarga bir uslub yordam bersa, ikkinchilariga boshqa uslub yordam beradi.
dars o‘tish metodlari talabalarni fikrlash doirasini shakllantirishga yordam beradi. Shuning uchun ham barcha pedagoglar talabalarga bilim berishning eng samarali yo‘li, dars o‘tishga turli metodlarni qo‘llash zarur degan fikr tarafdori bo‘lib, aynan qaysi metod qaysi kategoriyadagi talabalar uchun qo‘llanilishi ma’qulligi bo‘yicha esa yagona qolip yo‘q, Jahon pedagogikasi tajribasi shuni ko‘rsatadiki, tahliliy fikr yuritadigan talabalardangina muvaffaqiyat bilan ishlovchi biznesmenlar, siyosiy liderlar(sardorlar), fan arboblari yetishib chiqadi. Mavzuni o‘rganishda tadqiqot metodini qo‘llash talabalarning puxta bilim olishlariga katta yordam beradi. Sababi, tijorat banklarining zamonaviy xizmatlari doimo kishilarni oldiga tanlov muammosini qo‘yadi, chunki resurslar cheklangan, ularni bir maqsaddagina ishlatish mumkin, uni ikkinchi maqsadda ishlatib bo‘lmaydi. Masalan, yerga uy qurilsa, endi u yerga ekin ekib yoki yo‘l qurib bo‘lmaydi. Resurslarning cheklanganligi tanlov bilan bog‘liq holda ulardan samarali foydalanish yo‘llarini qidirishga majbur qiladi. Buni biz tadqiqot orqali amalga oshiramiz. Tadqiqot nafaqat ilmiy bilishning balki bilim olishning ham alohida ahamiyatga ega metodidir. Tadqiqotning deduktiv metodga asoslanishi iqtisodiyotda qator tayyor qoida, qonunlar mavjudligi, ulardan qo‘yilgan muammolarni yechishda foydalansa bo‘lishiga tayanadi. Bu qonun, qoidalar talabalarga zarur axborotni keraksiz ma’lumotlardan ajratishga yordam beradi. Tadqiqot jarayonida izlanishni to‘g‘ri yo‘ldan borishiga ko‘maklashadi. Induktiv metodni qo‘llash yordamida talabalar ma’lumot, axborotga asoslanib, iqtisodiy hodisa va jarayonlar haqida yangi ilmiy taxmin (gipoteza)larni ilgari surishi yoki ilgari bildirilganlarini tekshirib ko‘rishi mumkin. Bunda, bir muqobil qiymat ikkinchisi bilan solishtiriladi. Shuning uchun kishilarning xatti-harakati qanday bo‘lishini va ma’lumotlarni sinchkovlik bilan o‘rganish muhim ahamiyatga ega.
55
Bunga tadqiqot uslubi orqali erishish mumkin. Metodni qo‘llash uchun o‘qituvchi puxta tayyorgarlik ko‘rishi lozim: 1. Darsda talabalarni qiziqtiradigan savol yoki masala qo‘yiladi. 2. O‘qituvchi talabalarga biron-bir gipoteza taklif qilishi yoki talabalarning o‘zlari muhokama qilayotgan masalaning yechimini mumkin bo‘lgan variantlarini taklif qilishlari, tushuntirishlari mumkin. 3. Talabalar ma’lumotlar, axborotlar to‘plashadi. Mustaqil ravishda adabiyotlar o‘qib, jadval, grafik, videofilm va boshqalarni o‘rganib, shaxsan tadqiqot o‘tkazadi yoki darsda tadqiqot o‘tkazishda qatnashadi. 4. Olingan ma’lumotlar asosida qo‘yilgan masala bo‘yicha xulosa chiqariladi. 5. Aytilgan gipoteza to‘g‘rimi yoki yo‘qligi, aniqlanadi. Noto‘g‘ri bo‘lsa chiqarilgan xulosa bo‘yicha yangi ta’rif beriladi. Iqtisodiy masalalar, muammolarni tadqiq qiliщda deduktiv taxminlar keng qo‘llaniladi. Ular masalani, muammoni yechishda odamlarning sa’y-harakati qanday bo‘lishi mumkin, ular nimani tanlashlari mumkin, buning sababi nimada ekanligini tushunishga yordam beradi. Bu taxminlar odamlarning iqtisodiy fikrlash tarzini qanday kechishi mumkinligi, u nimalarga bog‘liqligini anglay bilishimizga bog‘liq. Tadqiqot o‘tkazishda ana shu taxminlardan foydalanamiz. Ular asosida xulosa chiqaramiz. Talabalarni o‘z fikrini qat’iy himoya qilishga, boshqalarning fikrini tahlil qilishga, mantiqiy mushohada yuritishga undaydigan, darsda faol qatnashishlarini ta’minlaydigan metodlardan biri darsni munozara metodi asosida tashkil qilishdir. Darsni munozara metodi asosida tashkil qilishni turli usullari mavjud. Ulardan keng qo‘llaniladigani yuqorida ko‘rsatganimizdek, o‘quv jarayonida munozara, muammo qo‘yib, muhokama qilish mumkin. Bunda talabalar munozaraga individual tarzda yondashadilar. Ochiq munozara qo‘yilgan muammoni belgilangan qoida bo‘yicha muhokama qilinib, yechimini qabul qilish yoki qilmaslikni plenumga topshirish bilan yakunlanadi. Bunda, masalan, quyidagicha savol qo‘yish mumkin: Aytishlaricha, Angliyada o‘z vaqtida mashhur bo‘lgan kema kapitani
56
muhtojlikka tushib, o‘ylab-o‘ylab, oxir-oqibat gazetada «Xatolarimni sotaman» - deb e’lon bergan ekan. Odamlar taajjublanib, tavba, xatoni ham sotsa bo‘lar ekanda, uni qanday ahmoq sotib oladi, deyishgan ekan. Lekin shunday kishi topilibdi. Siz ham xatolarni sotib olgan odamni ahmoq, deb o‘ylaysizmi? Har bir talabaning bildirgan fikri hamda qo‘yilgan muammoni yechish uchun bildirgan fikriga qarab, ball beriladi. Dars o‘tishning yana bir usuli kichik guruhlar o‘rtasida munozara olib borishdir. Bu usulda qo‘yilgan muammo kichik guruhlar o‘rtasida muhokama qilinib, ular o‘z takliflarini asoslab berishi zarur. Masalan, Davlat byudjeti parametrlarini qabul qilishni Oliy Majlis fraksiyalari o‘rtasidagi munozara tarzida tashkil qilish mumkin. Bunda har bir kichik guruh bir fraksiya rolini o‘ynashadi. O‘z taklifini asoslash uchun eng muhim dalillarni keltirib, Oliy Majlisning boshqa a’zolarini ham o‘z takliflarga ovoz berishga moyil qilishga intilishadi. Munozara qatnashchilari qo‘ygan maqsadlarini amalga oshirishlariga ko‘ra baholanadi. Munozara metodini qo‘llashning yana bir usuli «qarama - qarshi munozara» bo‘lib, uni talabalarning o‘zi olib boradi. O‘qituvchi faqat munozara olib borish uchun savol tayyorlab, darsni tashkil qiladi. Qarama - qarshi munozarada qo‘yilgan savolga zid fikr, javob aytiladi. U guruh o‘rtasida muhokama qilinadi. Har bir talaba «ha» yoki «yo‘q» deb javob berishi hamda o‘z fikrini asoslashi kerak. Savolni quyidagicha qo‘yish mumkin. Masalan, Hukumat importga to‘siqlar qo‘yishi kerakmi? 2-jadval 19 Ha
yo‘q Yüklə 1,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|