Тошкент тиббиёт академияси ҳузуридаги педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларнинг

Qo‟l panjasidagi suyaklarning bilak suyaklari bilan o‟zaro birlashishi 
(
74, 
75lar
). Ikki qator joylashgan kaft usti suyaklari (ossa carpus) birinchi qatordagi uchta 
suyak – qayiqsimon, yarimoysimon va uch qirrali suyaklarning proksimal tomondagi 
Bo‗g‗im Yuzalari hamda bilak suyagining pastki uchidagi keng Bo‗g‗im Yuzasi 
o‘rtasida hosil bo‘ladigan Bo‗g‗im – bilak-kaft Bo‗g‗imi – articulatio radiocarpea dan 
iborat. Kaft suyaklarining birinchi qatori bilan ikkinchi qatori o‘rtasidagi Bo‗g‗imga 
esa o‘rta kaft Bo‗g‗imi – articulatio mediocarpea deb ataladi. Ana shu ikkita 
birlashgan panja Bo‗g‗imiga articulatio manus deyiladi. Bundan tashqari, kaft 
suyaklari ham o‘zaro birlashadi. 
1. Articulatio radiocarpea tuxumsimon Bo‗g‗im, qator joylashgan uchta kaft usti 
suyaklari tuxum yarmini eslatadigan ellips shaklini olgan. Lekin bu Bo‗g‗imni hosil 
qilishda no‘xatsimon suyak bilan tirsak suyagi qatnashmaydi. Tirsak suyagi (os 
ulnae) faqat o‘zining pastki uchi (boshchasi) tegib turgan fibroz tog‗ay diski (discus 
articularis) vositasida umumiy Bo‗g‗im Yuzasining bir chekkasini to‘ldiradi. 
Bo‗g‗imni hosil qilishda ishtrok etuvchi uchta kaft usti suyaklari o‘zaro ligamenta 
intercarpea interossea deb ataluvchi boylamlar bilan mustahkamlangan. 
Bo‗g‗im boylamlari, asosan, panjaning kaft va Yon tomonida joylashgan. Yon 
tomonda ikkita boylam bo‘lib, bulardan biri ligamentum collaterale carpi radiale 
(Yonlama kaft-bilak boylami) bilak suyagining bigizsimon o‘sig‗idan boshlanadi va 
qayiqsimon suyakka yopishadi. Ikkinchi boylam – ligamentum collaterale carpi 
ulnare (kaft-tirsak Yonlama boylami) tirsak suyagining bigizsimon o‘sig‗idan 
boshlanib, uch qirrali no‘xatsimon suyakka yopishadi. 

---

256 
Kaft tomondagi boylam – ligamentum radiocarpeum palmare suyakning 
bigizsimon o‘sig‗idan va shu suyak Bo‗g‗im Yuzasining oldingi chetidan boshlanib 
pastga tushadi-da, birinchi qatordagi kaft usti suyaklariga tarqalib yopishadi. Ikkinchi 
boylam – ligamentum radiocarpeum dorsale panjaning orqa tomonida turadi. 
2. Articulatio mediocarpea – ustki qatordagi uchta suyak (no‘xatsimon suyak 
kirmaydi) bilan ikkinchi qatordagi to‘rtta kaft usti suyaklari o‘rtasida hosil bo‘ladi. 
Ikkinchi qatordagi suyaklar ham bir-biri bilan ligamentum intercarpea interossea 
vositasida qo‘shilgan. Lekin bu boylamlar tarang tortilmaganligi sababli suyaklar bir-
biriga uncha yaqin kelmaydi. Ligamenta intercarpea palmaria et dorsalia deb 
ataluvchi boylamlar ko‘ndalangiga va qiyig‗iga kaft usti suyaklarining biridan 
ikkinchisiga tortilgan bo‘lib, o‘sha ikkita qo‘shiluvchi suyaklarning nomi bilan 
ataladi. Bundan tashqari, kaft tomondagi bitta boylam boshli suyak (ligamentum 
carpi radiatum) dan boshlanib, shu‘la singari qo‘shni suyaklarga taraladi. 
No‘xatsimon suyak uch qirrali suyak bilan qo‘shilib, articulatio ossis pisiformis 
ni hosil qiladi. 
No‘xatsimon suyakdan boshlanuvchi ikki boylamning biri (haqiqiy boylam) 
ilmoqli suyakka yopishgani uchun ligamentum pisohamatum deb ataladi, ikkinchisi 
esa III, IV va V kaft suyaklarining (ligamentum pisometacarpeum) proksimal 
uchlariga yopishgan. 
Bilak suyagi bilan kaft usti suyaklari o‘rtasidagi harakatlar frontal va sagittal 
o‘qlar atrofida sodir bo‘ladi. Ko‘ndalang o‘q atrofida panjaning bukilishi va yozilishi 
(45o) Yuz bersa, sagittal o‘q atrofida ikki Yon tomonga, ya‘ni tana (ichki) 
Pastki bilak-tirsak Bo‗g‗imi, kaft boylamlari va Bo‗g‗imlari (kaft Yuzasi). 
1–ulna; 2–articulatio radioulnaris distalis; 3–lig. collaterale carpi ulnae; 4–os 
pisiforme; 5–lig. pisohamatum; 6–lig. pisometacarpeum; 7–hamulus ossis hamati; 8–
lig. carpometacarpeum palmare; 9–lig. metacarpea palmaria; 10–lig. metacarpea 
transversa profunda; 11–articulatio metacarpophalangea; 12–vagina fibrosa digiti 
manus; 13–articulationes interphalangea (ochilgan); 14–m. flexoris digitorum 
profundi; 15–tendo m. flexoris digitorum superficialis (ochilgan); 16–vagina fibrosa 

---

257 
digiti manus; 17–lig. collateralia; 18–articulatio carpometacarpea pollicis; 19–os 
capitatum; 20–lig. carpi radiatum; 21–lig. collaterale carpi radiale; 22–lig. 
radiocarpeum palmare; 23– os lunatum; 24–radius; 25–membrana interossea 
antebrachii. 
(35–40o) va tashqi tomonga (20o) harakat sodir bo‘ladi. Bundan tashqari, 
Bo‗g‗imlar ustma-ust joylashganligi tufayli, juda kam chegaralangan aylanma harakat 
Yuzaga keladi. Bilak suyagi bilan kaft usti suyaklari o‘rtasidagi tepacha (eminentia 
carpi radialis), tirsak suyagi va kaft usti suyaklari o‘rtasidagi tepacha – eminentia 
carpi ulnaris orasidagi chuqur egat – sulcus carpi ustidan ko‘ndalang boylam 
(retinaculum flexorum) yoki lig. carpi transversum tortiladi. Bunda hosil bo‘lgan 
kanal canalis carpi dan barmoqlarni bukuvchi (bilak) muskul paylari va nervlar, qon 
tomirlar o‘tadi.
28
3. Articulationes carpometacarpeae – kaft usti va kaft suyaklari o‘rtasidagi 
Bo‗g‗imlar ikkinchi qatordagi kaft usti suyaklarining pastki Yuzalari bilan kaft 
suyaklarining ustki (proksimal) uchlari o‘rtasida hosil bo‘ladi. 
28
Human Anatomy, Kenneth S. Saladin, USA 2014. Gray's Anatomy for Students,Drake RL Vodl W, Mitchell AWM Elsever Churchill 
Livingstone, 2014

---

258 
Bosh barmoqlarning kaft suyagi bilan katta ko‘p burchakli suyak o‘rtasidagi 
Bo‗g‗im mustaqil bo‘lib, u yerda keng Bo‗g‗im xaltasi bor. Bo‗g‗imning shakli 
egarsimon, shu sababli ikkita kesishgan o‘q atrofida ikki tomonlama erkin harakat 
qila oladi, ya‘ni bitta o‘q atrofida bosh barmoq o‘zining Yon tomoni bilan ikkinchi 
(ko‘rsatkich) barmoqqa yaqinlashib uzoqlashsa, ikkinchi o‘q atrofida u boshqa 
barmoqlarga qarama-qarshi (oppositio) buqiladi. 
Qolgan to‘rtta barmoqning kaft suyaklari bilan kaft usti suyaklari o‘rtasidagi 
Bo‗g‗imlarning harakati juda ham chegaralanganidan ular kam harakatli Bo‗g‗imlar 
guruhiga kiritiladi. Ular kaft (old) tomondan va orqa tomondan ligamentum 
carpometacarpeae palmaria va ligamenta carpometacarpeae dorsalia deb ataluvchi 
boylamlar vositasida mustahkamlangan. Bu boylamlar tarang tortilganligi sababli 
Bo‗g‗im harakati ancha (jimjiloqdan boshqa) chegaralangan. 
To‘rtta barmoq (II–V) kaft suyaklarining ustki uchlari kengayib, bir-biriga 
yaqinlashganidan ular o‘rtasida kaftaro Bo‗g‗imlar – articulationes intermetacarpeae 
hosil bo‘ladi. Bu Bo‗g‗imlar suyaklar asosining oralig‗idagi ligamenta basium 
dorsalia deb ataladigan pishiq tolalar bilan, ichkaridan va sirtdan ko‘ndalangiga 
o‘tuvchi ligamenta basium palmaria, lig. basium dorsalia deb ataluvchi boylamlar 
bilan kaft va orqa tomondan mustahkamlangan. 
4. Articulationes metacarpophalangea – kaft suyaklari bilan barmoq suyaklari 
o‘rtasidagi Bo‗g‗imni ellips shaklidagi Bo‗g‗imlar guruhiga kiritsa bo‘ladi. Bu 
Bo‗g‗imlar kaft suyagining distal uchidagi boshchasi bilan birinchi qatordagi barmoq 
suyaklari (falangalari) ning ustki uchlari chuqurchasining qo‘shilishidan hosil bo‘ladi. 
Bo‗g‗imning xaltasi keng bo‘lib, uning kaft tomoni fibroz tog‗ayi aralashishi hisobiga 
bir oz qalinlashadi. Ikki Yon tomondagi, kaft suyagidan boshlanib, barmoq suyagiga 
yopishgan boylamlar (lig. collateralia) Bo‗g‗imni mustahkamlab turadi. Bo‗g‗im 
xaltasining kaft tomonidagi qalinlashgan qismi ostida I, II, III, IV kaft achii 
suyaklarining boshchalari oralig‗ida ko‘ndalang boylam –ligamentum palmare 
joylashgan. Bo‗g‗im xaltasi keng bo‘lgani uchun harakat erkin bo‘ladi. Ikki Yon 
tomondagi, kaft suyagidan boshlanib barmoq suyagiga yopishgan lig. collaterale 
Bo‗g‗imni mustahkamlab turadi. Bo‗g‗im xaltasining kaft tomondagi qalinlashgan 
qismi ostida I, II, III, IV kaft suyaklarining boshchalari oralig‗idagi ko‘ndalang 
boylamlar – ligg. metacarpea transversa profundus suyaklarning boshchalarini ushlab 
turadi. 
Bu Bo‗g‗imda harakat ikki o‘q atrofida sodir bo‘ladi. Frontal o‘q atrofida 
bukilish va yozilish Yuz bersa, sagittal o‘q atrofida barmoqlar bukilmagan holda bir-
biriga yaqinlashadi va uzoqlashadi. Lekin barmoqlar bukilgan holda bo‘lsa, Yon 
tomonga harakat qilish mumkin bo‘lmay qoladi, chunki Yon tomondagi boylamlar 
(lig. collaterale) taranglashib harakat Yuz beradi. 

---

259 
Pastki bilak-tirsak Bo‗g‗imi, kaft boylamlari va Bo‗g‗imlari (orqa Yuzasi). 
1–lig. collaterale carpi radiale; 2–os scaphoideum; 3–os trapezium; 4–articulatio 
carpometacarpea pollicis; 5–os trapezoideum; 6–os capitatum; 7–ligg. collateralia; 8–
articulatio 
interphalangea 
(ochilgan); 
9–ligg. 
palmaria; 
10–articulatio 
metacarpophalangea; 11–ligg. metacarpea dorsalia; 12–ligg. carpometacarpea 
dorsalia; 13–os hamatum; 14–os triquetrum; 15–lig. collaterale carpiulnare; 16–lig. 
radiocarpeum dorsale. 
5. Articulationes interphalangea manus barmoq suyaklari (falanganlar) 
o‘rtasidagi Bo‗g‗imlar – g‗altak shaklidagi Bo‗g‗imlar guruhiga kiradi. Bo‗g‗im II, 
III, IV, V barmoqlardagi birinchi va ikkinchi falangalarning pastki g‗altaksimon 
Yuzalari bilan har uchala falangalarning ustki Bo‗g‗im chuqurchalari o‘rtasida, bosh 
barmoqlar esa birinchi va ikkinchi falangalar o‘rtasida hosil bo‘ladi. 
Bu Bo‗g‗imlarning ham xaltasi keng bo‘lib, ular uchta boylam bilan 
mustahkamlanadi. Boylamlarning ikkitasi (har qaysi Bo‗g‗imda), ikki Yon tomonda 
(Yonlama boylamlar) – ligamenta collateralia bilan joylashgan bo‘lsa, uchinchi 
qo‘shimcha boylam esa kaft tomonda bo‘ladi. Barmoq Bo‗g‗imlarida faqat 
ko‘ndalang o‘q atrofida harakat (bukilish va yozilish) sodir bo‘ladi.