Тошкент тиббиёт академияси ҳузуридаги педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларнинг
Yüklə 5,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
AMALIY MASHG„ULOT №36
Limfa tizimi. Ko„krak limfa Yuli. O„ng limfa Yuli. Limfa kapillyarlari, tomirlari, o‗zanlari, yo‗llari va tugunlari. Regionar limfa tugunlari. A‘zolardan va tanadan limfa oqish yo‗llari. Odam organizmida arteriya va vena qon tomirlarining tarkibiy qismi bo‘lgan limfa sistemasi ham bor. Limfa sistemasi tuzilishi va vazifasiga ko‘ra vena sistemasiga yaqinroq turadi. Limfa sistemasi quyidagi qismlardan iborat. 1. Hujayra va to‘qima oralig‗idan boshlanuvchi boshi berk qopchalar. 2. Limfa kapillarlari va limfa tugunlari. 3. Limfa bezlari. 4. Yirik limfa yo‘llari. Limfa tomirlari hujayra va to‘qima oralig‗idagi boshi berk yoriq – yo‘llar (qopchalar)dan boshlanib, kapillarlarga, keyin mayda limfa tomirchalariga, so‘ngra limfa tomirlariga o‘tib, oxiri eng katta Ko‗krak limfa yo‘lini hosil qiladi. Bu limfa yo‘li Yuqori kavak vena burchagiga quyiladi. Limfa kapillarlari (diametri 0,2 mm gacha) va tomirlari juda keng tarmoqlanib, o‘zaro boy anastomoz – limfokapillarlar to‘ri (rete lymphocapillare)ni hosil qiladi. Ular terida, shilliq qavatlarda va barcha a‘zolarda (miyadan tashqari) joylashgan limfa kapillar devorlari orqali oqsil molekulalari, mikroblar, suvda erigan turli kristallar, organizmga keraksiz va zararli moddalar so‘riladi. Limfa tomirlarida oqib Yurgan limfa suYuqligi rangsiz bo‘lib, tarkibida limfositlar, monositlar saqlaydi. Shu bilan birga limfa tomirlari orqali kasallik mikroblari ham tarqaladi. Limfa tomirlari ichki devorida klapanlar bo‘lishi bilan kapillarlardan farq qiladi. Limfa tomirlari (vasa lymphatica) ikki xil bo‘ladi, a‘zolar ichida joylashgan ichki limfa tomirlari o‘zaro qo‘shilib, limfa to‘rini hosil qiladi, ular yiriklashib tashqi limfa tomirlariga o‘tadi. Limfa tomirlarining devori ularning katta-kichikligiga qarab tuzilgan. Kichik diametrli limfa tomirlarining devori faqat endoteliydan tuzilgan bo‘lsa, katta tomir devorlari xuddi vena tomirlari devoriga o‘xshab tuzilgan. Ya‘ni ular uch qavat (ichki endoteliy qavati – tunica intima, o‘rta muskul qavati – tunica media va tashqi biriktiruvchi to‘qima qavati – tunica externa, seu adventitia) dan iborat bo‘lib, ichki tomonida klapanlar ayniqsa ko‘p joylashgan. Klapanlar (valvualae lymphaticae) limfani faqat bir tomonga (limfa tomiridan limfa yo‘li – ductus lymphaticus yoki limfa protogi – ductus lymphaticus ga) yo‘naltirish uchun xizmat qiladi. Har bir klapan limfa tomiri ichki qavatidan hosil bo‘lgan ikki qavatli burmadan paydo bo‘ladi. Klapanlar doimo bir-biriga qarama-qarshi joylashgan bo‘ladi. 475 202. Limfa tugunining tuzilishi. 1,16 – Olib keluvchi limfa tomirlar; 2 – Tugun pardasi; 3,6 – Trabecula lar; 4 – Po‘stloq qavat bilan miya qavati orasidagi bo‘shliq (sinuslar); 5 – Ikkilamchi tugunchalar; 7 – Yumshoq bog‗lag‗ichlar; 8 – Tugun darvozasi; 9 – Olib ketuvchi limfa tomirlar (kesilgan tomirda klapanlar ko‘ringan); 10 – Vena; 11 – Arteriya; 12 – Oxirgi bo‘shliq (sinus); 13 – Miya qavati; 14 – Po‘stloq qavat; 15 – Limfa tugunlarining arteriya va venalari; 17 – Limfa tugunlari; 18 – Olib ketuvchi tomirlar. Limfa tomirlari gavdaning turli qismlarida joylashar ekan, limfa tugunlari (bezlari – nodi lymphatici) orqali sezilib turadi. Limfa tugunlari yakka-yakka yoki to‘da-to‘da bo‘lib joylashadi. Limfa tomirlari Yuza vasa lymphatica superficialis va chuqur joylashgan vasa lymphatica profundus dan iborat. Yuza joylashgan limfa tomirlari teri ostida, teri osti limfa kapillarlaridan boshlanib, o‘zaro ko‘p anastomozlashadi. Chuqur joylashgan limfa tomirlari esa ko‘pincha qon tomir bilan birga muskullar oralig‗idan yo‘naladi. Ba‘zida ular joylashgan limfa tomirlaridan limfa oqmay qolganda, teri osti limfa yo‘llari Yonlama limfa yo‘li vazifasini bajaradi. Limfa tugunlari moshdan (0,5–1 mm) no‘xatgacha (30–50 mm) kattalikda bo‘lib, ust tomonidan fibroz parda bilan o‘ralgan. Pardadan yo‘nalgan to‘siqlar bezni bo‘lakchalarga (trabekulalarga – trabeculi nodi lymphatici) ajratadi. Kapsula bilan trabekula oralig‗ida bo‘shliqlar (sinus nodi lumphatici) joylashgan. Limfa tuguniga kiruvchi 2–4 limfa tomirlari vasa afferentia orqali kelib, bez ichida tozalanadi. Limfa trabekulalari organizmga yot va keraksiz bo‘lgan narsalar yoki mikroblarni ushlab (filtrlab) limfani tozalab beradi. Tozalangan limfa sinus nodi lumphatica orqali kapsula ostida joylashgan sinus marginalis ga, undan darvoza bo‘shlig‗i – sinus hilaris ga, so‘ngra bezdan Chiquvchi 1–2 limfa tomir – vasa efferentia ga o‘tadi. Limfa tugunlari, odatda, qon tomir yo‘llarida ko‘pincha guruh-guruh bo‘lib yoki bittadan joylashadi. Limfa tugunlari joylashgan o‘rniga qarab nodi lymphatici lumbales, nodi lymhatici axillaris deb ataladi. Ba‘zida esa limfa tugunlari Yondashib joylashgan qon tomirlar (nodi lymphatici caeliaci, nodi lymphatici iliaci) nomi bilan ataladi. Agar limfa tugunlari ikki qavat joylashgan bo‘lsa, u holda ular Yuza (nodi lymhatici inguinales superficiales) yoki chuqur (nodi lymphatici inguinales profundi) joylashgan limfa tugunlari hisoblanadi. Ko‗krak, qorin va Chanoq bo‘shlig‗ida joylashgan limfa tugunlari ham ikki guruhga bo‘linadi. Ichki a‘zolarga yaqin 476 joylashgan limfa tugunlari visseral yoki a‘zo limfa tugunlari (nodi lymphatici viscerali) deyilsa, bo‘shliq devorlarida joylashgan limfa tugunlari – pariyetal limfa tugunlari (nodi lymphatici parietalis) deb ataladi. Limfa – limfositlar limfa tugunlari parenximasidan o‘tadi. Bir-biriga yaqin joylashgan limfa tugunlari limfa tomirlari vositasida o‘zaro qo‘shilib turadi. Limfa tugunlari ko‘plab qon tomirlar bilan ta‘minlangan. Limfa sistemasiga limfa bezlaridan tashqari, ichak shilliq qavatida joylashgan limfa tugunlari va tomoqda joylashgan limfa bodomcha bezlari ham kiradi. Limfoid tugunlarning limfa bezlari singari kiradigan tomirlari bo‘lmay, faqat chiqadigan tomirlari bo‘ladi. Limfa bezlari til (tonsilla lingualis), halqum (tonsilla pharyngea) atrofida bittadan, tanglay (tonsilla palatina) va eshituv naychasi (tonsilla tubaria) atrofida bir juftdan bo‘ladi. Tilning ildiz qismida, epiteliy qavati ostida joylashgan til limfa bezi 80–90 ta limfa tugunlaridan iborat. Limfa tugunlari noduli (folliculi) lymphatici tonsillaris bolalarda ko‘proq bo‘ladi. Tanglay-bodomcha limfa to‘qimasi (tonsilla palatica) bodomcha chuqurchasi (fossa tonsillaris)da joylashgan. Uning og‗iz bo‘shlig‗iga qaragan Yuzasidan 20 ga yaqin bodomcha chuqurchalari (focculae tonsillaris) ko‘rinadi. Halqum bodomchasi (tonsilla pharyngealis) 0,8 mm kattalikdagi halqum devorining Yuqori qismida (eshituv naychasi ro‘parasida), epiteliy qavati ostida joylashgan. Eshituv nayi – bodomcha bezi (tonsilla tubaria) bir juft bo‘lib, eshituv nayi atrofidagi shilliq parda ostida joylashgan. Yonbosh ichakning oxirgi qismlarida yakka va to‘p-to‘p bo‘lib joylashgan limfa tugunlarini ko‘rish mumkin. To‘p-to‘p bo‘lib joylashgan oval shakldagi 30–80 ta limfa tuguni (noduli-folliculi lymphatici agregati), asosan, shilliq qavat bag‗rida va ostida uchraydi. Bu limfa tugunlarining eni 0,5–0,15 sm bo‘lsa, bo‘yi 3–5 sm gacha boradi. Yakka joylashgan limfa tugunlari (noduli-folliculi lyphatici solitari) halqumdan to yo‘g‗on iChakkacha bo‘lgan hazm a‘zolari devorida, nafas sistemasi a‘zolari devorida uchraydi. Lekin ular soni ichaklarning hamma qismida ham bir xilda emas. Jumladan o‘n ikki barmoq ichak devorining 1 sm 2 ida turli hajmdagi limfa tugunlari 8 tagacha uchrasa, Yonbosh ichakda 18 ta, to‘g‗ri ichakda 21 ta bo‘ladi. Limfa tugunlari hiqildoqqa kirish qismida ―hiqildoq halqasi‖ ni hosil qilib joylashadi. Hiqildoqning qolgan qismida esa tarqoq holda uchraydi. Limfalar to‘qima oraliq limfa tomirlari orqali limfa tugunlaridan tozalanib o‘tgandan so‘ng, ma‘lum bir limfa yo‘li (ductus lyphaticus) ga yoki limfa protogi truncus limphaticus ga quyiladi. Odam organizmida 6 ta shunday limfa yo‘li va protogi tafovut qilinadi. Ulardan uchta limfa yo‘li: chap bo‘yinturuq (truncus jugularis sinister), chap o‗mrov osti (truncus subclavius sinister) va Ko‗krak limfa yo‘llari (ductus thoracicus) chap vena burchagiga (angulus venosus juguli sinistra) quyilsa, qolgan uchtasi: o‘ng limfa yo‘li (ductus lymphaticus dextra), o‘ng bo‘yinturuq (truncus jugularis dexter) va o‗mrov osti limfa protoklari (truncus subclavius dexter) o‘ng vena burchagiga (angulus venosus juguli dexter) quyiladi. Bulardan eng katta limfa yo‘li Ko‗krak limfa protogi (ductus thoracicus)dir. |