I.M. Sechenovning 1863 yili yozgan "Bosh miya reflekslari" kitobida oliy
materiyadan tuzilgan miyaning vazifalarini materialistik nazariyalar asosida
tushuntirib, organizm uzini o‗rab turgan tashki muhitsiz yashay olmasligini isbotladi.
I.P. Pavlov (1849-1936) ulug‗ rus fiziologi. U odam markaziy nerv sistemasi
fiziologiya-sini o‗rganishga salmog‗li hissa qo‗shgan anatom xamdir. I.P. Pavlov
bosh miya pustlogi va unda joylashgan markazlar tug‗risidagi tushunchani
takomillashtirdi. Jumladan, miya yarim sharlari-ning hamma qismlari (harakat
sohalari ham) sezgi impulslarini qabul qiluvchi markazlar ekanligini isbotladi va
ularni analizator deb atadi. U birinchi bo‗lib ikkita signal sistemasi tug‗risida, shartli
reflekslar va oliy nerv sistemasining faoliyati turg‗isidagi materialistik nazariyani
ilgari surib, tugallangan ta‘limot yaratdi.
P.F. Lesgaft (1837-1909) sportchilarda a‘zolarning tuzilishini o‗rgandi. U
organizmning rivojlanishi va tuzilishiga tashki muhit, jismoniy mashg‗ulotlar ta‘sirini
o‗rganib, "Maktab Yoshigacha bo‗lgan bolalarning badan tarbiyasiga doir qo‗llanma"
(1888-1901), "Anatomiya nazariyasi asoslari" (1892) asarlarini nashr etdi. Bunda
jismoniy mehnat bilan aqliy faoliyatning o‗zviy birligini aniqladi.
Akademik V.P. Vorobev (1876-1937) Xarkov tibbiyot bilimgohining
professori, a‘zolar va ulardagi nerv tolalarini makro-mikroskopik o‗rganishga asos
soldi. Murdani mumiyolash ustida ko‗p ishlar qildi, olimlar ichida birinchi bo‗lib 5
tomlik anatomiya atlasini tuzdi.
V.N. Tonkov (1872-1954) qon tomirlar sistemasini eksperimental yo‗l bilan
o‗rganib, kollateral (Yonlama) qon aylanish tug‗risidagi g‗oyani rivojlantirdi.
Rentgenoanatomiya ustida ishladi.
B.A. Dolgov -
Saburov (1900-1960) ichki a‘zolar nerv sistemasining qon
tomirlar bilan aloqasini, venalar innervasiyasini o‗rgandi.
