Тошкент тиббиёт академияси ҳузуридаги педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларнинг
Yüklə 5,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
AMALIY MASHG„ULOT №3
Elka suyagi. Bilak va tirsak suyaklari. Panja suyaklari. Elka suyagining tuzilishi. Bilak, tirsak va qo‗l panja suyaklarining tuzilishi. 205 Yelka suyagi (humerus, 28) rosmana uzun naysimon suyaklar turkumidan bo‘lib, unda tana – diafiz (corpus humeri), ikkita (Yuqori va pastki) uchi – epifizlar va ular o‘rtasida joylashgan metafiz farqlanadi. Yelka suyagining Yuqori uchi sharsimon to‘mtoq boshcha (caput humeri) bo‘lib tugaydi. Boshcha suyakning qolgan boshqa qismlaridan unchalik chuqur bo‘lmagan ariqcha – anatomik bo‘yincha (collum anatomicum) orqali ajralib turadi; ana shu bo‘yinchaning pastki tomonida ikkita do‘mboqcha (lateral tomonda kattarog‗i – tuberculum majus va bir oz oldingi tomonda kichigi – tuberculum minus) joylashgan. Har qaysi do‘mboqchadan pastga qarab bittadan g‗adir-budur qirra crista tuberculi majoris (katta do‘mboqdan) va crista tuberculi minoris (kichik do‘mboqdan) ketgan. Ana shu ikkala do‘mboq va g‗adir-budur qirralar orasida egatcha (sulcus intertubercularis) bo‘lib, undan yelkaning ikki boshli muskuli uzun boshining payi o‘tadi. Do‘mboqcha va qirralarga muskullar kelib yopishadi. Yelka suyagining do‘mboqchalardan pastki qismi xipcharoq bo‘lib, xirurgik bo‘yin (collum chirurgicum – yelka suyagi ko‘proq ana shu joyidan sinadi) deb ataladi va suyak tanasi (diafiz) ni epifizga qo‘shib turadi. 24 Yelka suyagi tanasining Yuqori qismi silindr shaklida, pastki qismi uch chekkali bo‘ladi. Chekkalar orasida orqa Yuza, oldingi lateral Yuzalar – facies posterior, facies anterior, lateralis, oldingi medial Yuza – facies anterior medialis va suyakning oldingi lateral Yuzasida deltasimon g‗adir-budur (tuberositas deltoidea) joylashgan. G‗adir-budurning pastidan bilak nervi uchun spiralsimon egat (sulcus nervi radialis) boshlanib, suyak orqa Yuzasini aylanib pastga tushadi-da, lateral qirrada tugaydi. Yelka suyagining pastki kengaygan uchi ikki tomonida g‗adir-budur tepachalar hosil qilib tugaydi: medial tepacha (epicondylus medialis) va lateral tepacha (epicondylus lateralis). Tepachalar Yuqoriga medial va lateral qirralar bo‘lib davom etadi. Medial tepacha ko‘proq o‘sgan bo‘lib, orqa Yuzasida tirsak nervi joylashadigan egatcha (sulcus nervi ulnaris) ko‘rinadi. Yelka suyagi (humerus). Old Yuzasi. 24 Human Anatomy, Kenneth S. Saladin, USA 2014. Gray's Anatomy for Students,Drake RL Vodl W, Mitchell AWM Elsever Churchill Livingstone, 2014 206 1 – caput humeri; 2 – collum anatomicum; 3 – tuberculum minus; 4 – collum chirurgicum; 5 – crista tuberculi minoris; 6 – facies anterior medialis; 7 – foramen nutricium; 8 – margo medialis; 9 – fossa coronoidea; 10 – epicondylus medialis; 11 – trochlea humeri; 12 – capitulum humeri; 13 – epicondylus lateralis; 14 – fossa radialis; 15 – margo lateralis; 16 – facies anterior lateralis; 17 – tuberositas deltoidea; 18 – crista tuberculi majoris; 19 – sulcus intertubercularis; 20 – tuberculum majus. Ikkala tepacha orasida bilak suyaklari bilan birlashadigan Bo‗g‗im Yuzasi bo‘lib, u ikki bo‘lakka ajralgan: medial tomonda ko‘ndalang joylashgan va tirsak suyagi bilan birlashadigan g‗altagi (trochlea humeri) bo‘lsa, lateral tomonda bilak suyagi bilan birlashish uchun yarimsharga o‘xshash Bo‗g‗im Yuzali boshchasi (trochlea humeri) bor. G‗altakning tepasida oldingi tomonda toj chuqurchasi (fossa coronoidea) ko‘rinadi va tirsak suyagining toj o‘sig‗i kirib turadi. Toj chuqurchasining lateral tomonidan bilak suyagining boshi kirib turishi uchun chuqurcha (fossa radialis) joylashgan. G‗altakning tepasida, orqa tomonda tirsak suyagining tirsak o‘sig‗i kirib turadigan chuqurcha (fossa olecrani) bor. Bilak suyaklari – antebrachium naysimon ikkita uzun suyakdan iborat: medial tomonda tirsak suyagi, lateral tomonda esa bilak suyagi. Tirsak suyagi (ulna, 29) ning Yuqori yo‘g‗on uchida yelka suyagining g‗altagi bilan qo‘shiladigan kattagina g‗altaksimon Bo‗g‗im o‘ymasi (incisura trochlearis) bor. 207 Bo‗g‗im o‘ymasi old tomonda toj o‘sig‗i (processus coronoideus) va orqa tomonda tirsak o‘sig‗i (olecranon) bilan chegaralanib turadi. Toj o‘sig‗ining lateral tomonida bilak suyagining boshchasi bilan Bo‗g‗im hosil qilish uchun botiq o`yma (incisura radialis) joylashgan. Toj o‘sig‗ining pastida (oldingi tomonda) yelka muskuli yopishishidan paydo bo‘lgan g‗adir-budur joy tirsak g‗adir-buduri (tuberositas ulnae) deb ataladi. Tirsak suyagining tanasida oldingi, orqa va medial Yuzalar bo‘lib, ular oldingi, orqa va oraliq qirralar bilan ajralgan. Tirsak suyagining pastki uchi Yumaloq tirsak boshi (caput ulnae) bilan tugaydi, uning medial chekkasida esa bigizsimon o‘siq (processus styloideus) chiqib turadi. Uning Yonida bilak suyagining botiq Bo‗g‗im Yuzasi bilan birlashadigan doira Bo‗g‗im Yuzasi (circumferentia articularis ulnae) bor. Tirsak suyagi (ulna). Old Yuzasi. 1 – olecranon; 2 – tuberositas ulnae; 3 – margo anterior; 4 – facies anterior; 5 – processus styloideus; 6 – caput ulnae; 7 – margo interosseus; 8 – incisura radialis; 9 – processus coronoideus; 10 – incisura trochlearis. Bilak suyagi (radius, 30) ning proksimal uchi, aksincha, dumaloq boshcha (caput radii) bo‘lib, tepa tomonida botiq Bo‗g‗im Yuzasi (fovea articularis) bo`lib, yelka suyagining boshchasi ana shu chuqurchada joylashadi. Bilak suyagining gir aylana Bo‗g‗im Yuzasi (circumferentia articularis) tirsak suyagining Bo‗g‗im Yuzasi bilan Bo‗g‗im hosil qiladi. Bilak suyagining boshi boshqa qolgan bo‘laklaridan ingichka bo‘yin (collum radii) bilan ajralib turadi. Bo‘yinning pastida g‗adir-budur (tuberositas radii) joylashgan. Bilak suyagining pastki uchi yo‘g‗onlashgan bo‘lib, tashqi tomonida bigizsimon o‘siq (processus styloideus) ko‘rinib turadi. Ichki tomonidagi botiq Bo‗g‗im o‘ymasi (incisura ulnaris) esa tirsak suyagining doira Bo‗g‗im Yuzasi bilan qo‘shiladi. Bilak suyagining tanasida oldingi, orqa va lateral Yuzalari bo‘lib, ular alohida qirralar orqali bir-biridan ajralib turadi. Bilak suyagi pastki uchining pastki tomoni uchburchak shaklidagi botiq Bo‗g‗im Yuzasi (facies articularis carpea) vositasida kaftusti suyaklari bilan Bo‗g‗im hosil qilib qo‘shiladi. 208 Bilak suyagi (radius). Old Yuzasi. 1 – caput radii; 2 – tuberositas radii; 3 – margo interosseus; 4 – facies anterior; 5 – incisura ulnaris; 6 – processus styloideus; 7 – margo anterior; 8 – foramen nutricium; 9 – collum radii; 10 – circumferentia articularis. 209 Qo‘l panjasining skeleti (ossa manus 31) kaft usti (ossa carpi), kaft (ossa metacarpi) va barmoq (falanga) – phalanges digitorum manus suyaklariga ajratiladi. Kaft usti suyaklari (ossa carpi) turli shakldagi 8 ta mayda suyaklardan iborat bo‘lib, to‘rttadan ikki qator joylashgan. Bulardan birinchi yoki proksimal qator (bosh barmoq tomonidan hisoblaganda), qayiqsimon suyak, yarimoysimon suyak, uch qirrali suyak va no‘xatsimon suyaklardan tashkil topgan. Qayiqsimon suyak (os scaphoideum, 31) birinchi qatordagi suyaklarning kattasi bo‘lib, bo‘rtib chiqqan Yuzasi va chap tomonda do‘mboqchasi (tuberculum) ko‘rinadi. Yarimoysimon suyakning (os lunatum, 31) tepa Yuzasi qavariq, pastki Yuzasi esa botiq bo‘ladi. Uch qirrali suyakda (os triquetrum, 31) no‘xatsimon suyak qo‘shiladigan Bo‗g‗im Yuzasi ko‘rinadi. No‘xatsimon suyak (os piciforme, 31) eng kichkina suyak bo‘lib, u kaftni tirsak tomonga bukuvchi muskul payining orasida joylashgan. Ana shu to‘rtta suyakning birinchi uchtasi o‘zaro birlashib ellips shaklidagi qavarib turgan Bo‗g‗im Yuzasini hosil qiladi va bilak suyagining Bo‗g‗im Yuzasi bilan birikib turadi. Pastki Yuzalari esa pastki (ikkinchi) qator suyaklari bilan Bo‗g‗im hosil qilib qo‘shiladi. Kaft suyaklarining uchidagi Bo‗g‗im Yuzalari yassi bo‘lib, kaft usti suyaklarining ikkinchi qatorida joylashgan suyaklar bilan qo‘shilsa, Yonbosh Yuzalari esa o‘zaro bir-biri bilan Bo‗g‗im hosil qilib birlashadi. I kaft suyagi kalta bo‘lib, asosida egarsimon Bo‗g‗im Yuzasi bor. II kaft suyagi eng uzun, V kaft suyagi esa eng kalta. Kaft suyaklarining boshchasidagi sharsimon Bo‗g‗im Yuzalari birinchi barmoq falanga suyaklari bilan Bo‗g‗im hosil qiladi. 210 Qo‘l panjasining skeleti (ossa manus). Orqa Yuzasi. 1 – phalanx distalis; 2 – phalanx media; 3 – phalanx proximalis; 4 – spatia interossea metacarpi; 5 – os metacarpale V; 6 – os hamatum; 7 – os capitatum; 8 – os piciforme; 9 – os triquetrum; 10 – os lunatum; 11 – os scaphoideum; 12 – os trapezoideum; 13 – os trapezium; 14 – processus styloideus; 15 – os metacarpale I. Barmoq suyaklari (phalanges digitorum, 31) kaft suyaklariga o‘xshash kalta naysimon suyaklardan tuzilgan bo‘lib, barmoqlarda ketma-ket joylashgan. Bosh barmoqdan boshqa to‘rtta barmoqning uchtadan falanga suyaklari bor, bosh barmoq esa faqat ikkita falanga suyagidan tuzilgan. Bosh barmoqning birinchi va uchinchi falanga suyaklari bo‘lib, o‘rta falanga suyagi bo‘lmaydi. Qolgan to‘rt barmoqda proksimal, o‘rta va distal falanga suyaklari bo‘ladi. Barmoq suyaklarida asosi (basis phalangis), tanasi (corpus phalangis), boshchasi (caput phalangis) tafovut qilinadi. I va II barmoq suyaklari kaft tomonga bir oz bukilib joylashgan. I barmoq suyaklar asosidagi Bo‗g‗im Yuzalari kaft suyaklarining ikkinchi qatordagisi bilan birlashadi. II va III barmoq suyaklarida g‗altaksimon Bo‗g‗im Yuzalari joylashgan. Oxirgi tirnoq falangalarining uchlari siqilib, yassi bo‘lib, tirnoq g‗adir-buduri – tuberositas phalangis distalisni hosil qiladi. |