Тошкент тиббиёт академияси ҳузуридаги педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларнинг

Anatomiya atamalari 
Odam organizmining barcha qismlarini, azolariniig tuzilishini, shaklini 
o‗rganishda lotin yoki Yunon suzlari keng qo‗llaniladi. Anatomiya atamalari birinchi 
marta 1894 yilda hveysariyaning Bazel shaxrida bo‗lgan anatomlar s‘ezdida qabul 
qilingan. Ushbu Bazel atamalari anatomiya nomenklaturasi (BNA) vositasida barcha 
a‘zolar tuzilishi o‗rganilgan. Lekin BNA orasida a‘zolar tuzilishiga moe kelmaydigan 
atamalar ham bo‗lgan. Shuning uchun 1955 yilda Parijda chikarilgan Halqaro 
anatomlar s‘ezdila yangi -- Parij anatomiya atamalari (PNA) kabul qilindi. Xozirgi 
kunda anatomiyani o‗rganishda PNA ga rioya qilinadi. A‘zoparning organizmdagi 

---

58 
joylashib turgan o‗rni yoki ularning alohida qismlarini a‘zolarga nisbatan o‗rganishda 
kupincha anatomiyada mavjud bo‗lgan uchta: sagittal, frontal va gorizontal sathdan 
(odamning tikka turgan holatida) foydalaniladi. 
1. Sagittal sath - odam tanasining oldindan orka tomonga qaratib boshidan 
oxirigacha vertikal (tikka) kesilishi natijasida hosil bo‗ladi. Agar sagittal sathi 
muzlatilgan murdaning qoq o‗rta qismidan uni teng ikkita - ung va chap nimtalarga 
ajratilsa, o‗rta (mediana) sath hosil bo‗ladi. 
2. Frontal (fronds - peshona) sath sagittal sathga nisbatan tugri burchak hosil 
qilib yoki aniqrog‗i odam peshonasiga parallel holatda o‗tkazilgan Yuzadan vujudga 
keladi. 
3. Gorizontal sath - fazo (gorizontal) ga parallel yoki sagittal holda frontal 
satxlariga tug‗ri burchak hosil qilib o‗tkazilgan Yuzadan hosil bo‗ladi. Odam 
organizmini va uning alohida qismlarini o‗rganishda, a‘zolarni tekshirishda ana shu 
Yuqorida ko‗rsatilgan uchta Yuza (satg‗) dan keng foydalaniladi. Yuqorida baYon 
etilgan satxlarga nisbatan joylashgan a‘zolarni aniqlashda aloxida atamalar 
Kullaniladi: Masalan, o‗rtalik - medialis yoki medius – o‗rta deb ataladigan bo‗lsa, 
Yonboshi - lateralis, oldingisi - anterior, koringa yaqinroq joylashgan bo‗lsa - ventral 
(venter - korin) so‗zlari bilan ataladi. Bundan tashqari, o‘rka tomonni - posterior yoki 
dorsal (dorsum - orka), tananing Yuqorisiga yaqinroq bo‗lsa Yuqori superior yoki 
kranial (cranium - kalla), aksincha, pastki tomonida bulsa - inferior (kuyi) yoki 
kaudal (cauda - dum), tana suzi esa korpus (corpus) nomi bilan ataladi. 
Qul va oyoklarga nisbatan kuyidagi atamalarni qo‗llash mumkin. Jumladan 
qo‗l hamda oyoklarning Yuqori qismi yoki tanaga yaqin joylashgan bo‗lagi – 
ko‗lning boshlaniq joyi proksimalis (proximalis) deyilsa, tanadan uzoqroq bo‗lagi 
distalis (distalis) deb ataladi. Masalan, oyokning tizza kdsmi panjalariga nisbatan 
proksimal bo‗lsa, panjalarning o‗zi tizzaga nisbatan distal joylashgan. 
Agar a‘zolarning bir-biriga o‗xshash qismlari mavjud bo‗lsa, u xolda bir-
biridan kattaroq (major) yoki kichikroq (minor), katta (magnus) yoki kichik (parvus) 
atamalari qo‗llaniladi. 
Odam organizmidagi ba‘zi bo‗shliqlarni yoki alohida a‘zolarning joylashish 
urnini aniqroq ko‗rsatish maqsadida sirtqi (externus), ichki (internus) yoki Yuza 
(superficialis), chukurroq (profundus) atamalari ishlatiladi va hokazo. Odam 
organizmini o‗rganishda qo‗llaniladigan boshqa atamalar tug‗sida a‘zolarning, 
jumladan, suyak va boylamlar yoritilgan qismlar daularning ma‘no va iboralari 
xususida batafsil tuxtalib otamiz.