Тошкент тиббиёт академияси ҳузуридаги педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларнинг
Yüklə 5,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
KALLA SUYAGINING TARAQQIYOTI.
Kalla suyaklarining taraqqiyotida uch boskich tafovut etiladi : parda, togay va suyak xolatlari. Parda xolidagi kalla - embrionning 2 xaftaligidan boshlansa, togay xolatiga 2-oydan boshlab utadi. Uchinchi boskich bulgan suya xolatiga utish xar bir suyak uchun aloxida muddatga tugri keladi. Misol uchun : pastki jag suyagida suyaklanish nuktasining payd bulishi embrion taraqqiyotining 39-nchi kuniga tugri kelsa, ensa suyagida esa 65-nchi kunda kurinadi. Xamma suyaklar xam, tarakkiyot paytida uch boskichni utmaydi. Ba‘zi suyaklar togay boskichini utmaydi. Parda boskichidan suyaklanish boskichiga utadigan suyaklarga birlamchi suyaklar deyiladi. Uchchala boskichni utadigan suyaklarga ikkilamchi suyaklar deyiladi. Birlamchi suyaklar guruhiga kuyidagi suyaklar kiradi : ensa suyagining Yuqorigi serbar qismi, tepa, peshona, Chakka suyagining serba qismi, nogora halqasi, ponasimon suyakning kanotsimon o‗simtasinin ichki bulagi, tanglay, burun bushligini bulib turuvchi suyak, burun, kuzYosh, Yonoq suyaklari, Yuqorigi va pastki jag suyaklari. Ikkilamchi suyaklar guruhiga kuyidagi suyaklar kiradi: ensa suyagining asosi va Yon kismlari, ponasimon, G‗alvirsimon, burun chiganok suyaklari, Chakka 69 suyagining toshsimon qismi va surgichsimon o‗simtasi, eshituv suyakchalari (bolgacha, sandoncha, uzangicha) va til osti suyagining tanasi. Kalla suyaklari bosh miya, nervlar va kon tomirlardan sung tarakkiy etadi. Shu sababdan kalla suyaklarida kup mikdorda teshiklar, kanallar, egat va chukurchalar hosil buladi. Kallaning Yuz qismidagi suyaklar jabra ravoklaridan tarakkiyetadi. Embrion taraqqiyotida 5-ta jabra ravoklari mavjud buladi. Birinchi jabra ravogiga - pastki jag (mandibulyar) ravogi deyiladi. Ikkinchi jabra ravogiga til osti (gioid) ravogi deyiladi. Kolgan ravoklar - 3, 4, 5 jabra ravoklari deyiladi. Kallaning Yuz qismidagi suyaklar taraqqiyotida 1, 2, 3 jabra ravoklari va peshona o‗simtasi katnashadi. Pastki jag (mandibulyar) ravok juft bulib, xar bir o‗rta soxada ikkitadan o‗simta bilan tugaydi : Yuqori jag va pastk jag o‗simtalari ogiz tirkishini pastdan va Yon tomondan chegarala turadi. Yuqori jag o‗simtalarining o‗rtasida peshona o‗simtasi joylashadi. Peshona o‗simtasining pastki kirrasida xar tarafda ikkitadan : Yon burun ko‗rtaklari va o‗rta burun ko‗rtaklari tafovut etiladi. Juft pastki jag (mandibulyar) o‗simtalari o‗rta soxasida uzar kushilib, pastki jag suyagini va pastki labni tashkil etadi. Yuqorig jag o‗simtalari esa uzaro o‗rta soxada birlashmaydi. Bu o‗simtala orasida peshona o‗simtasining o‗rta burun ko‗rtagi joylashadi. O‗rta burun ko‗rtagidan Yuqori jag suyagining kesuv tishlari joylashgan kism va shu soxadan Yuqori lab tarakkiy etadi. Yuqori jag o‗simtalarining ogiz bushligidagi Yuzasida tanglay o‗simtalari hosil buladi. Xar ikki tarafdagi tanglay o‗simtalari o‗rta soxada birlashadi va natijada ogiz va burun bushliklari ajraladi. Yuqori va pastki jag o‗simtalari Yon tarafda uzaro birlashib, ogi tirkishini chegaralab turadi. Bu o‗simtalar birlashuvining zaiflig ogiz tirkishining kattaligiga sabab buladi macrostoma). Yuqori ja66 o‗simtalari tanglay ko‗rtaklarining uzaro birlashmasligi tanglay soxasida tirkishning hosil bulishiga sababchi buladi va bunday xolatn - "buri ogiz" (palatum fissum) deyiladi. Yuqori jag o‗simtalari o‗rta burun ko‗rtagi bilan birlashmay kolish xolatlairda hosil buladigan tirkish "kuYon lab"(labium leporinum) deb ataladi. Bu tirkish Yon tarafda joylashib, bir tarafli yok ikki tarafli bulishi mumkin. Yuqori jaglaridan - Yuqori jag suyagi (kesuv tishlari soxasidan tashkari), Yonoq suyagi, tanglay suyagi, ponasimon suyak va unin kanotsimon o‗simtasining ichki plastinkalari tarakkiy etadi. Pastk jag o‗simtalari - pastki jag suyagining taraqqiyotini ta‘minlaydi. Peshona o‗simtasining o‗rta ko‗rtagi - burun bushligini o‗rtada buluvchi kundalang o‗rta suyak, G‗alvirsimon suyakning kundalan o‗simtasi, Yuqori jag suyagining kesuv tishlar soxasining taraqqiyotin ta‘minlaydi. Bulardan tashkari birinchi jabra (mandibulyar) ravogidan urt kulok bushligida (nogora bushligidagi) bolgacha va sandoncha suyaklarining taraqqiyotini ta‘minlaydi. Ikkinchi jabra ravoklari (gioid) esa Chakka suyagining bigizsimon o‗simtasining, til osti suyagining kichik shoxchasining va nogor bushligidagi uzangicha suyagining taraqqiyotini ta‘minlaydi. Uchinchi jabra ravogidan esa til osti suyagining tanasi va katta shoxchasi tarakkiy etadi. Kalla suyaklari ikki guruh suyaklarga bulinadi: a)kallaning miya qismini tashkil etadigan suyaklar; b)kallaning Yuz qismini tashkkil etadigan suyaklar. 70 Kallaning miya qismini tok bulgan - peshona, ensa, ponasimon, G‗alvirsimon va juft bulgan - tepa, Chakka suyaklari tashil etadi. Kallaning Yuz qismini esa juft bulgan - Yuqorigi jag, tanglay, Yonoq, burun, kuz Yosh suyakklari, pastki burun chiganogi va tok bulgan - pastki jag suyagi xamda burun bushligini bulib turuvchi suyaklar tashkil etadi. Ensa suyagi - os occipitale Ensa suyagi - turt kismdan iborat bulib, bu kismlar ensa suyagining katta teshigi foramen. magnum atrofida joylashadi. Suyakning oldingi tarafida asosiy qismi pars basillaris, ikki lateral tarafida suyakning Yon bulaklari pars lateralis va suyakning orka tarafida serbar kism squama occipitalis joylashadi. Ensa suyagining asosi panasimon suyak bilan birlashib turadi v uning ichki Yuzasida uzunchok miya joylashadigan sillik Yuza nishab clivus buladi. Ensa suyagi asosining tashki Yuzasida esa xalkum burtig tuberculum pharyngeum buladi. Ensa suyagi asosining Yon taraflariga Chakka suyagining toshsimon qismi birlashadi. Shu soxaning ichki Yuzasida pastki toshsimon venaning egati sulcus sinus petrosi inferioris hosil buladi. Ensa suyagi Yon kismlarining medial kirrasi ensaning katta teshigini hosil kilsa tashki kirrasi esa Chakka suyagi bilan birlashadi. Bu soxada buyinturuk uymasi incisura jugularis bulib, chakk suyagidagi shu nomli uyma bilan kushilishi natijasida buyinturuk teshigini hosil etadi. Ensa suyagi Yon bulagining pastki Yuzasida ellip shaklidagi bugim burtigi condylus occipitalis bulib, bu burti44 vositasida birinchi buyin umurtkasining bugim chukurchalari bila birlashadi. Bugim burtiklarining orkasida chukurcha bulib - foss condylaris deyiladi. Bu chukurchaning tubida ba‘zi paytda vena ko tomiri uchun hosil bulgan teshik uchraydi - ensa suyagi bugim burtigining ustida til osti nervi uchun kanal canalis hypoglossalis hosil buladi. Ensa suyagi pallasining (serbar qismi) oldingi kirrasi ensaning katta teshigini hosil etishdi katnashadi. Uning Yuqori qismi tep suyaklari bilan, pastki qismi esa Chakka suyagining surgichsimon o‗simtasi bilan birlashadi. Pallaning tashki Yuzasida - tashki ensa burtig protuberentia occipitalis externa kurinadi. Bu burtikdan pastg karab, ensa suyagining tashki kirrasi - crista occipitalis extern Yunaladi. Bu kirra uz Yulida muskullar birikishi natijasida xosi bulgan va kirraga nisbatan kundalang Yunalgan chiziklar bilan kesishadi. Eng Yuqoridagi chizik linea nuchae suprema deyilsa, pastk chizik linea nuchae inferior deb ataladi. Bu chiziklar orasida es linea nuchae superior joylashadi . Pallaning ichki Yuzasi xajsimon (krestsimon) tepa - eminenti cruciformis vositasida turtta Yuzaga bulingan. Bu tepaning o‗rtasid ichki ensa burtigi - protuberentia occipitalis interna joylashadi. Bu burtikdan past tarafga ensa suyagining ichki kirrasi - cristaoccipitalis interna Yunaladi. Burtikdan Yuqori tarafga sagital vena tomirining egati - sulcus sinus sagittalis Yunaladi. Ichki ensa burtigidan ikki Yon tarafga kundalang vena egati sulcus sinus transversi joylashadi. Uz navbatida bu egat - sulcus sinus sigmoidei - S-simon vena egatiga davom etadi. Peshona suyagi - os frontale Peshona suyagida kuyidagi kismlari tafovut etiladi : serba palla qismi - squama frontalis, burun qismi - pars nasalis v juft bulgan kuz kosasi qismi - partes orbitales. Peshona suyagining pallasi ikki Yuzadan iborat : tashki Yuzas - facies externa, ichki Yuzasi - facies interna. Tashki Yuzasida ikkita burtik - tuber frontale tafovut etiladi. 71 Bu burtiklarning ostida yarimoysimon shakldagi kosh usti ravogi - arcus superciliari joylashadi. Burtiklar va ravoklar orasidagi Yuzaga burun usti soxas - glabella deyiladi. Peshona suyagining ikki Yonida Yonoq suyagi bilan birikadiga o‗simtalar - processus zygomaticus buladi. Bu o‗simtalardan Yuqor tarafga Chakka muskuli birikishidan hosil buladigan linea temporalis Yunaladi. Peshona suyagi tashki Yuzasining kuz kosasiga utish chegarasidag kirracha margo supraorbitalis deyiladi. Bu kirrada nerv va kon tomirlar Yunalishidan uyma hosil buladi - incisura supraorbitali deyiladi. Peshona suyagi pallasining ichki Yuzasida o‗rtadan utgan kirr crista frontalis Yuqoriga vena kon tomirining egatiga - sulcus sinus sagittalis superior ga - davom etadi. Kirraning old tomonid esa "kur teshik" foramen caecum deb nomlanadigan chukurcha buladi. Peshona suyagining burun qismida G‗alvirsimon suyak bilan tuldirilib turadigan uyma incisura ethmoidalis buladi. Burun qismi - Yuqori jag suyagining peshona o‗simtasi va buru suyaklari bilan birlashib turadi. Peshona suyagining kuz kosasiga karagan Yuzasi sillik bulib, yo qismida kuz Yosh bezi joylashadigan chukurcha fossa glandulae lacrimalis buladi. Peshona suyagi govakli suyaklar turkumiga kiradi, chunki unin ichida xavo saklaydigan bushlik sinus frontalis buladi va buru bushligiga ochiladi. G‗alvirsimon suyak - os ethmoidale G‗alvirsimon suyak os ethmoidale - burun bushligining Yuqori qismida joylashib, peshona suyagidagi shu suyak nomi bilan ataladiga uymani tuldirib turadi. G‗alvirsimon suyakda, kallaning miya Yuzasid joylashgan, juda kup teshikchalarga ega bulgan gorizontal xoldag qismi - lamina cribrosa va burun bushligiga davom etadiga, kundalang xoldagi - lamina perpendicularis kismlaridan iborat buladi. Bu kismning ikki Yonida, burun bushligiga ochilgan xolda, govakl tuzulishga ega bulgan labyrintus ethmoidalis deb atalgan bulakn kurish mumkin. G‗alvirsimon plastinkada lamina cribrosa kup mikdorda teshikchalar bulib, bu yerdan xid biluv nervining tolalari Yunaladi. B plastinkaga kundalang xolda kallaning miya Yuzasiga xuroz tojig uxshash o‗simta crista galli joylashadi. Bosh miyani urab turgan kattik parda shu tojga birlashadi. G‗alvirsimon suyakning kundalang (perpendikulyar) bulagi buru bushligini ikki bushlikka bulib turishda katnashadi. Bu bulak Yuqorid peshona va ponasimon suyaklar bilan birikadi, past tarafida esa dimog suyagi va burun suyaklari bilan birlashadi. G‗alvirsimon suyakning govakli qismi kuz kosasining ichki devorini hosil kilishda katnashadi. Uning kolgan kismlari burun bushligiga ochiladi. Bu Yuzada ikkita o‗simta Yuqorigi va o‗rta burun chiganoklari conchae nasalis superior et media kurinadi. Bu chiganokla orasida burun bushligining ustki xavo Yuli meatus nasi superio joylashadi. TEPA SUYAGI - os parietale Tepa suyagi os parietale - yassi va turt - burchak shaklid bulib, kalla kopkogining o‗rta qismini hosil qiladi. Bu suyakda ikkita : tashki va ichki Yuzalar facies externa, facies interna va tur kirra tafovut etiladi. Tepa suyagi oldingi kirrasi margo frontalis peshona suyagi bilan, orka kirrasi margo occipitali ensa suyagiga, 72 pastki kirrasi margo squamosus esa Chakka suyagining pallasi bilan birlashadi. Tepa suyagi Yuqori kirralari marg sagitalis vositasida uzaro birikadi. 1 Tepa suyagida turtta burchak buladi. Oldingi kirra soxasid Yuqori burchak angulus frontalis peshona suyagi bilan birikadi, pastk burchak angulus sphenoidalis esa ponasimon suyakka tegib turadi. Orka kirra soxasidagi Yuqori burchak angulus occipitalis ens suyagi bilan birlashsa, pastki burchagi angulus mastoideus Chakka suyagining surgichsimon o‗simtasiga tutashadi . Tepa suyagining tashki Yuzasidagi burtik - tuber parietale deyiladi. Bu burtik ostida Chakka muskulining birlashuvidan hosil buladigan ustki va ostki chiziklar lineae temporales superior et inferior kurinadi. Tepa suyagi tashki Yuzasining Yuqorigi kirra soxasida vena ko tomiri utadigan teshik foramen parietalae kurinadi. Tepa suyagining ichki Yuzasida Yuqori kirra buylab vena kon tomir egati sulcus sinus sagittalis superior Yunaladi. Surgichsimon burchagi soxasida xam vena kon tomirlari joylashadigan egat sulcus sinus sigmoidei buladi. Bulardan tashkari ichki Yuzada arteriya kon tomirlari joylashadigan egatlar va miya pushtalari ta‘sirida hosil buladigan chukurchala kurinadi. PONASIMON SUYAK - os sphenoidale Ponasimon suyak (asosiy suyak) - os sphenoidale kalla suyagining asosida joylashadi. Ponasimon suyak tana corpus qismidan va juft o‗simtalardan tashkil topgan. Bu o‗simtalardan 2 jufti gorizontal soxtda joylashgan bulib katta kanot alae majora va kichik kano alae minora deb ataladi. Bularga nisbatan perpendikulyar joylashgan va pastga Yunalgan o‗simtalarni kanotsimon o‗simtalar - processus pterygoidei deb ataladi. Ponasimon suyakning tanasi kubsimon shaklga ega bulib, olti Yuz tafovut etiladi. Oldingi Yuzasi - burun bushligidagi G‗alvirsimon suyakning kundalang qismi bilan birlashadi. Birlashish joyidagi kirrag crista sphenoidalis deyiladi. Ponasimon suyakning tanasi govakl suyaklar turkumiga kiradi. Uning ichida xavo saklaydigan bushlik sinus sphenoidalis buladi. Bu bushlik oldingi Yuzada joylashgan kirraning ikki Yonidagi aperturae sinus sphenoidalis vositasida buru bushligiga ochiladi. Ponasimon suyak tanasining kalla bushligiga karagan Yuqor Yuzasining o‗rta qismida egarga uxshagan Yuza sella turcica bulib, uning o‗rtasida gipofiz bezi joylashadigan chukurcha - fossa hypophysialis buladi. Chukurchaning old tarafida joylashgan dumbokcha tuberculum sellae, kuruv nervining kesishmasidan hosil bulgan ega - sulcus chiasmatis deyiladi. Bu egatlar ikki Yon tarafga kuru nervi utadigan kanalchalarga - canalis optici teshigiga davom etadi. Turk egari soxasi orka tomonda egar suyanchigi - dorsum sella bilan chegaralanadi. Suyanchik- ning ustki tarafidagi o‗simtalarga processus clinoidei posteriores deyiladi. Egar dumbogining orka soxasidagi tepalikka esa processus clinoidei media deyiladi. Olding chetlashgan o‗simtalar processus clinoidei anterior esa kichik kanotning egarga yakin uchidan hosil buladi. Ponasimon suyak tanasinin ikki Yonida uyku arteriyasi joylashadigan egatlar - sulcus coroticu buladi. Ponasimon suyakning kichik kanoti suyak tanasidan gorizontal tekislikda birlashadi. Birlashish joyida kuruv nervi utadigan kanal canalis opticus hosil buladi. Kichik kanotlarning ustki Yuzasi kalla bushligiga karagan bulsa, pastki Yuzasi esa 1 Human Anatomy, Kenneth S. Saladin, USA 2014. Gray's Anatomy for Students,Drake RL Vodl W, Mitchell AWM Elsever Churchill Livingstone, 2014 73 kuz kosasini hosil bulishida katnashadi. Kichi va katta kanotlar orasida kuz kosasiga chiladigan Yuqorigi tirki - fissura orbitalis superior hosil buladi. Katta kanotlarda turtta Yuza va turtta kirra tafovut etiladi. Ichki Yuzasi facies cerebralis - miyaga karagan Yuzada kuyidag teshiklar kurinadi : Yumalok teshik foramen rotundum, chuzinchok teshik foramen ovale, kirrali teshik foramen spinosum. Chakka Yuzasi facies temporalis - tashki tarafda bulib, chakk osti kirrasi - crista infratemporalis vositasida ikki Yuzaga bulinadi. Ustki Yuza - Chakka chukurchasini hosil kilishda katnashsa, pastki Yuza esa Chakka osti chukurchasini chegaralab turadi. Katta kanotning kuz kosasiga karagan Yuzasi facies orbitali - kuz kosasining tashki devorini hosil etishda katnashadi. Bu Yuzalardan tashkari katta kanotda Yuqori jag Yuzasi - facie maxillaris Yuzasi xam mavjuddir. Katta kanot kirralar vositasida Chakka suyagining pallasi bilan, Yonoq, tepa va peshona suyaklari bilan birlashadi : margo squamosus, margo zygomaticus, margo parietalis, margo frontalis deyiladi. Ponasimon suyakning tanasidan pastki tarafga Yunalgan kanotsimon o‗simtalar ichki va tashki plastinkalarga laminae medialis e laminae lateralis ajraladi. Bu plastinkalarning orka Yuzasidag chukurchaga fossa pterygoidea deyiladi. Pastki kirrasi soxasida es va hiatus canali n. petrosi majoris et hiatus canalis n. petrosi minoris deb ataladi. Eminentia arcuata ning orkasidagi Yuza - o‗rta kulok bushligining ustki devorini hosil kilganligi uchun nogora bushligining tomi bu ikki plastinkalar orasida uyma - incisura pterygoidea uchrayd va tanglay suyagi bilan tuldirilib turadi. Kanotsimon o‗simtalarning oldingi Yuzasida katta tanglay egatchasi - sulcus palatinus major buladi. Bu egatning tanglay va Yuqorigi jag suyaklaridagi xuddi shunday egatlari bilan kushilishida tanglay kanali canalis palatinus major hosil buladi. Kanotsimon o‗simtalarning asosida canalis pterygoideus joylashadi. O‗simtaning tashki plastinkasi kiskarok buladi. Ichki plastinkasining uchida esa ilmoksimon o‗simta - hamulus pterygoideus - joylashadi. 1 Chakka SUYAGI - os temporale Chakka suyagi os temporale bir juft bulib, ensa, tepa va ponasimon suyaklar orasida joylashgan. Chakka suyagida kuyidagi kismlar kurinadi : palla qismi - par quamosa, nogora qismi - pars tympanica, piramida yoki toshsimon bulimi - pars petrosa. Chakka suyagining bu kismlari tashki eshituv Yul - meatus acusticus externus atrofida joylashgan. Chakka suyagining ichida o‗rta kulok bushligi va ichki kulokn tashkil etadiga eshituv va muvozanat a‘zolari joylashadi. Chakka suyagining palla qismi kalla suyagining Yon devorini tashkil etadi. Bu kismdan old tarafga Yonoq suyaklari bilan birlashadiga o‗simta - processus zygomaticus Yunaladi. Bu o‗simtaning asosid pastki jag suyagining boshchasi bilan bugim hosil etish uchun - pastk jag chukurchasi - fossa mandibularis buladi. Chukurchaning oldida bugimni mustaxkamlab turuvchi dumbok - tuberculum articulare joylashadi. Chukurchaning orka tarafidagi tepali esa tuberculum retroarticulare deyiladi va orka tarafda linea temporalis chizigiga davom etadi. Chakka suyagining nogora qismidan tashki eshituv teshigi poru acusticus externus - tashki eshituv Yuliga davom etadi. B kism, Chakka suyagining palla qismi va surgichsimon o‗simtalar bila birikib turadi. Chakka suyagining nogora va palla kismlari orasida tirkish mavjud bulib, uning o‗rtasiga toshsimon bulakning o‗simtasi kirib turi natijada bu tirkish ikkiga bulinadi : 1 Human Anatomy, Kenneth S. Saladin, USA 2014. Gray's Anatomy for Students,Drake RL Vodl W, Mitchell AWM Elsever Churchill Livingstone, 2014 74 toshsimon - palla tirkishi - fissura petrosquamos toshsimon - nogora tirkishi - fissura petrotympanica. Bu tirkishlardan nervlar utadi. Chakka suyagining toshsimon qismi pars petrosa uch tomonli piramida shakliga ega. Bu Yuzalarning oldingi facies anterior va ork facies posterior kismlari kallaning ichki Yuzasiga, pastki facie inferior esa kallaning tashki asosiga karagan buladi. Oldingi Yuzada ichki kulokning ta‘sirida burtib chikib turga tepalik - eminentia arcuata buladi. Bu tepalikning oldida ikkit toshsimon nervlarning egatlari joylashadi va sulcius n. petrosi majoris et sulcus n. petrosi minoris deb ataladi. Xar bir egat kana ichiga ochiladigan tirkishlar bilan yakunlanad uchiga yakin joyd uch shoxli ne- tegmen tympani deb ataladi. Piramidaning ustki rv tugunining izidan chukurcha - impessio trigemini hosil buladi. Piramidaning ustki uchi buylab ustki toshsimon vena ko tomirining egati - sulcus sinus petrosi superior Yunaladi. Piramidaning orka Yuzasida ichki eshituv teshigi - porus acusticus infernus va uning davomi bulgan - ichki eshituv Yuli - meatu acusticus internus joylashadi. Bu teshikning orkasida ichki kulo44 bushligi bilan birikadigan tirkish apertura externa aqueductus vestibuli buladi. Ichki eshituv teshigining ostida esa ichki kulok bila birlashadigan yana bir tirkish - apertura externa canaliculi cochleae joylashadi. Orka Yuzaning ostida pastki toshsimon venaning egat sulcus sinus petrosi inferioris joylashadi. Piramida qismining ostki Yuzasidan bigizsimon o‗simta processus styloideus chikib turadi. Orka tomonida esa surgichsimon usimt processus mastoideus joylashadi. Bu ikki o‗simtalar orasidagi teshi foramen stylomastoideum deb ataladi. Bu teshik orkali Yuz nervi chikadi. Bigizsimon o‗simtaning oldida buyinturuk chukurchasi fossa jugularis joylashadi. Bu chukurchaning oldida uyku arteriyasi utadiga tashki uyku teshigi foramen caroticum externum va uning davomi bulib xisoblangan canalis caroticus joylashadi. Bu kanal kallanin ichki Yuzasiga ichki uyku teshigi foramen caroticum internum vositasida ochiladi. Kallaning orka devoridan nogora bushligiga ochiladigan canaliculi caroticotympanici joylashadi va bu kanallardan urt kulok bushligiga kon tomir va nervlar Yunaladi. Ichki uyku teshigiga yakin joyda muskul-nay kanali canalis musculotubarius ning kirish teshigi kurinadi. Bu kanal devor vositasid ikkita yarim kanalga bulinadi : semicanalis m. tensoris tympan (muskul joylashadi) va semicanalis tubae auditivae. Oxirgi yari kanalni Yevstaxiy nayi deb xam Yuritiladi va o‗rta kulok bushligin xalkumning burun qismi bilan birlashtiradi. Surgichsimon o‗simtaning ichki medial tarafida ikkita egat buladi. Ichki egat buylab arteriya Yunaladi sulcus a. occipitalis, tashki egat surgichsimon uyma incisura mastoidea deb nomlanib ikki korinchali muskul birlashadi. Surgichsimon o‗simta bilan nogora kismlar orasidagi tirki fissura tympanomastoidea bulib, adashgan nervning tolalalari Yunaladi. Surgichsimon o‗simtaning ensa suyagiga birlashish joyidagi teshik foramen mastoideum dan vena chikadi. O‗simtaning ichki Yuzasid S-simon vena joylashadigan egat sulcus sinus sigmoidei yaxshi kurinib turadi. Surgichsimon o‗simta govakli suyaklar turkumiga kiradi. Uning ichida xavo saklaydigan katakchalar cellulae mastoide buladi. Bu katakchalar kattarok bushlikka - surgichsimon o‗simtanin gori antrum mastoideum ga ochiladi. Uz navbatida bu bushlik urt kulok bushligi bilan boglangan buladi. Kallaning Yuz qismining suyaklari. Kallaning Yuz qismini juf bulib xisoblangan : Yuqori jag, 75 Yonoq, tanglay, kuz Yosh, burun, pastki burun chiganogi suyaklari va tok bulgan : pastki jag, dimog, til osti suyaklaridan tashkil topgan. YONOQ SUYAGI - os zygomaticum Yonoq suyagi os. zygomaticum old tarafidagi pastki uchi vositasida Yuqori jag suyagi bilan birlashadi. Ustki burchagi peshon suyagi bilan birlashganligi uchun peshona o‗simtasi processus frontalis hosil buladi. Pastki-Yon tarafdan Chakka suyagi bilan birikkanligi uchun Chakka o‗simtasi processus temporalis hosil buladi. Yonoq suyagida Yon Yuza - facies lateralis, kuz kosasiga karaga Yuza - facies orbitalis, Chakka Yuzasi - facies temporalistafovu etiladi. Kuz kosasiga karagan Yuzada - kuz kosa-Yonoq teshigi foramen zygomaticoorbitale, Yon Yuzada Yonoq Yuz-teshigi foramen zygomaticofaciale, Chakka Yuzasida esa Yonoq-Chakka teshigi foramen zygomaticotemporale buladi. Bu teshiklar uzaro tutashgan bulib - Yonoq kanalini hosil kilishda katnashadi. TANGLAY SUYaGI - os palatinus Tanglay suyagi os palatinus - Yuqori jag suyagi bilan ponasimon suyakning kanotsimon o‗simtalari orasida joylashadi. Tanglay suyagi ikkita gorizontal va vertikal plastinkalarda iborat. Gorizontal plastinka lamina horisontalis old tomonda Yuqori jagning tanglay o‗simtasi bilan birikadi va kattik tanglayn hosil kilishda katnashadi va shu sababdan pastki Yuzasiga facies palatina deyiladi. Yuqori Yuzasi burun bushligiga karaganligi uchun facies nasalis deyiladi. Bu Yuzada dimog suyagi birlashadigan kirr crista nasalis tafovut etiladi. Bu kirra orka soxada orka buru uchi - spina nasalis posterior bilan yakunlanadi. Gorizontal plastinkaning tanglay Yuzasining Yon tarafida katta tanglay teshigi foramen palatinum major, orkarokda esa ikki-uchta kichik tanglay teshiklari foramina palatina minor kurinadi. Bu teshiklar katta tanglay kanaliga davom etadi. Gorizontal va vertikal plastinkalarning birlashish joyidagi piramidasimon o‗simta processus piramidalis ponasimon suyakning kanotsimon o‗simtalari orasiga kirib turadi. Tanglay suyagining perpendekulyar plastinkasi lamina perpendicularis burun bushligi orka soxasining Yon devorlarini hosil kilishda katnashadi va Yuqori jag suyagining burun bushligiga karaga Yuzasining davomi bulib xisoblanadi. Bu Yuzani burun Yuzasi facie nasalis deb atalib, ikkita kirra tafovut etiladi. Pastki chigano44 kirrasiga crista conchalis - pastki burun chiganogi, Yuqorig G‗alvirsimon crista ethmoidalis kirraga o‗rta burun chiganogi birikadi. Perpendikulyar plastinkasining orka qismining lateral Yuzasida katta tanglay egati - sulcus palatinus major kurinadi. B egat Yuqori jag suyagining va ponasimon suyak kanotsimon o‗simtasidagi xuddi shunday egatlar bilan birgalikda - katta tanglay kanalin hosil kilishda katnashadi. Perpendikulyar plastinkaning Yuqori qismida ikkita usik buladi; oldingi - kuz kosasining devorini xosi kiluvchi - processus orbitalis; orkadagi ponasimon suyak bilan birikuvchi - processus sphenoidalis. KUZ Yosh SUYAGI - os lacrimale Kuz Yosh suyagi - os lacrimale kuz sokkasining ichki devorini hosil etishda katnashadi. Yuqori kirrasi peshona suyagining burun kism bilan, pastki kirrasi esa Yuqori jag suyagi bilan birlashadi. Media Yuzasi G‗alvirsimon suyak bilan birlashsa, lateral Yuzasi kuz soxasin hosil etishda katnashadi. Lateral Yuzada kirra crista lacrimali posterior va kuz Yosh egati sulcus lacrimalis kurinadi. Bu ega Yuqori jag 76 suyagi peshona o‗simtasining xuddi shunday egati bila kuz Yosh xaltachasining chukurchasini fossa sacci lacrimalis xosi etadi. BURUN SUYAGI - os nasale Burun suyagi - os nasale - turt kirrali, yassi suyaklar turkumiga kiradi. Medial kirralari vositasida uzaro birlashadi. Latera kirralari Yuqori jag suyagining peshona o‗simtasi bilan birlashadi. Yuqori kirrasi peshona suyagining burun kirrasi bilan birikadi. Pastki kirrasi erkin bulib, burun bushligining noksimon teshigin chegaralab turadi. DIMOG SUYAGI - vomer Dimog suyagi - vomer - turt kirrali, yassi suyaklar guruhig kiradi. Yuqori kirrasi ikki kanotga bulinib turadi va alae vomeri deyiladi. Bu kanotlar orasiga ponasimon suyakning kirrasi kiri turadi. Dimog suyagining pastki kirrasi Yuqori jag suyagining buru bushligiga karagan kirrasi crista nasalis bilan va tanglay suyagining shunday kirralari bilan birlashadi. Oldingi kirrasi esa G‗alvirsimon suyakning perpendikulyar plastinkasi bilan birlashadi. Ork kirrasi erkin xolda turib, burun bushligini ikkiga bulib turadi. Dimog suyagining ikki Yon Yuzasida burun-tanglay egatlari bulib, kesuv tishlar orasidagi teshik tomoniga Yunaladi. TIL OSTI SUYaGI - os hyoideum Til osti suyagi - os hyoideum - kalla suyaklarini hosil etishd katnashmaydi. Buyin muskullari orasida joylashadi. Uning joylashish VI buyin umurtkasi soxasiga tugri keladi. Kalla suyaklari bila boylam va muskullar vositasida birlashadi. Til osti suyagida tanasi - corpus, juft xoldagi katta shoxla - cornua majora va kichik shoxlar - cornua minora tafovut etiladi. Yüklə 5,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|