Toshkent yangiyul poligraph service

Ammoniy nitrat ishlab chiqarish. Ammoniy nitrat tarkibida bekorchi jins saqlamaydigan qattiq o‘g‘itdir. Uning tarkibida 35 % azot bor. U gigroskopik bo‘lganligi uchun yopishib qolishini oldini olish maqsadida uning eritmasiga (krisstallanishdan ilgari) turli moddalar qo'shiladi. Unga magniy nitrat, kalsiy nitrat, ammoniy sulfat, diammoniy fosfat, appatit yoki fosforit uni, qattiq erimaydigan moddalar (tuproq, talk, diatamit va boshqalar) qo'shiladi. Qo‘shilgan qo‘shimchalarning ta’sir mexanizmi har xil. Masalan, magniy nitrat kristallgidrat hosil qilganligi uchun namlikni o‘ziga biriktirib oladi (Mg(N0₃))₂ -6H₂0, yoki donachalarining sirti aktiv, gidrofobligini oshiruvchi moddlar bilan qoplanadi. Ammoniy nitrat nitrat kislotani ammiak bilan neytrallab olinadi:
NH₃+HN0=NH₄N0₃+145 kJ
Suyuq nitrat kislotani (47—60 % li) neytrallanganda suyuq ammoniy nitrat hosil bo‘ladi, undan qattiq NH₄N0₃ olish uchun uni bug'latish zarur. Reaksiya ekzotermik bo‘lganligi uchun uni issiqligidan foydalaniladi. Kislota konsentratsiyasi qanchalik yuqori bo‘lsa, neytrallanish reaksiyasida shunchalik ko‘p issiqlik chiqaradi.
Ammoniy nitrat ishlab chiqarish jarayoni uch bosqichni: nitrat kislotani ammiak bilan neytrallash, olingan eritmani bug‘latib suvsizlantirish va ammoniy nitratni granullash-donador holga keltirish bosqichlarini o‘z ichiga oladi. Neytrallanish reaksiyasi natijasida ajralib chiqqan issiqlikdan ammoniy nitrat eritmasini bug‘lantirish uchun unumii foydalaniladi.
Ilgari 47-55% li nitrat kislotasi ishlatilib NIF (neytrallanish issiqligidan foydalanish) apparatlarida 62—83% li NH₄N0₃ olinar edi. Bu eritma so‘ngra vakuumli-bug‘lantirgich apparatlarida uch bosqichda ham sharbatli bug‘ (tarkibida NH₄N0₃ saqlovchi bug‘ shunday deb ataladi), ham issiq suv bilan bug‘lantirish orqali NH₄N0₃ ning konsentratsiyasi 98,7 % gacha oshirilar edi. Olingan suyuqlanma ichi kislotaga chidamli, ichki diametri 12 m, balandligi 30—35 m li minoralardan havo oqimida granullanar edi. Bunday apparatlarning mahsuldorligi 450—600 t/s ga teng edi. Hozir ham bunday tipdagi eski qurilmalarda ishlovchi sexlar ayrim zavodlarda ishlab turibdi.

Hozirgi paytda yangi tipdagi, qudratli, 58-60 % li HN0₃ bilan ishlovchi, mahsuldorligi 1575 t/sutkaga teng boigan yirik zavodlar qurilmoqda.
Ana shunday yangi tipdagi zavodda NIF va ko‘rama bug‘lantirgich apparati o'matilgan, yangi NIF reaktorining tuzilishi 70- rasm- da berilgan. Bu reaktor ikkita silindrsimon ostki reaksion (diametri

5. 
   m) va ustki separator (diametri 3,8 m) qismlardan tuzilgan.
   

Apparatning umumiy uzunligi 210 m. Ostki reaksion silindrda neytrallanish reaksiyasi boradi. Reaksiya issiqligidan NH₄N0₃ tarkibidagi suvning bir qismi bug‘lanib, NH₄N0₃ eritmasi bilan emultsiya hosil qilib, yuqoriga ko‘tariladi. Suyuqlik bug‘ emulsiyasi reaksion silindrning tepa qismidan — zavixriteldan (zavixritel chir- chir aylanib quyun hosil qiluvchi apparat bo‘lib u bug‘ni suyuqlikdan ajratadi) yuqoriga chiqarib tashlanadi.
Suyuqlik (NH₄N0₃ eritmasi) reaksion silindr bilan reaktor korpusi oralig‘idagi bo‘shliqqa tushadi. U yerda reaksion silindr devori orqali chiqqan issiqlikda qaynab, bug‘lanishda davom etadi va ostki qismidagi teshikdan reaksion silindrga kiradi. Shunday qilib aylanadi (sirkulyatsiyalanadi). Reaktoming yuqori qismi separatorlik vazifasini o‘taydi. Qaysiki, unda reksion silindrdan chiqqan sharbatli bug‘ to‘rtta qalpoqchali tokchalarda yuviladi. Ostki ikkita tokchada bug‘ 20-25 %li ozroq nitrat kislota qo‘shilgan NH₄N0₃ eritmasi bilan ammiakdan yuvilib, tozalanadi.
Yuqoridagi 2 ta tokchalarda bug‘ sharbatli bug¹ kondensati bilan yuvilib, HN0₃ bug‘lari va NH₄N0₃ eritmasining tomchilari ushlab qolinadi. Tomchilardan to'liq tozalash otboynikda 8 (qaytargichda) amalga oshiriladi. Yuvilib bo'lgach, NH₄N0₃ eritmasi neytralizatoming yon tomonidan chiqib doneytralizatorga to‘liq neytrallash apparatiga boradi (texnologik sxemaga qarang). Ammoniy selitrasi ishlab chiqarish zavodining texnologik sxemasi 71 - rasmda berilgan.

Bu sxemada hozirgi zamon yirik ko‘p tonnajli (qudrati 1360 t. sutka) ammiakli selitra zavodining (AS-72) agregati berilgan. Dast­labki 58—60% li nitrat kislota NIF 3 apparatining shirali bug‘i bilan qizdiigichda 170—80°C gacha qizib neytrallanishga boradi. 3- apparatga kirishdan oldin nitrat kislotaga tayyor mahsulot tarkibida 0,3—0,5 P₂0₅ va 0,05—0,2% ammoniy sulfat bo‘lishiga yetadigan miqdorda fosfat va sulfat kislotalari qo‘shiladi.
Agregatda parallel ishlovchi ikkita NIF apparati o‘matilgan. Unga nitrat kislotadan tashqari qizdirgich(2)da bug'li kondensat bilan 120-130°C gacha qizigan bug'simon ammiak ham beriladi. Beriladigan nitrat kislota va ammiak miqdori shunday nisbatda beriladiki, NIF apparatidan chiqqan eritmada ammiak to‘liq yutilishi uchun kislota miqdori (2—5 g/1) ko‘proq bo‘lishi kerak.
Apparatning pastki qismida 155—170°C da neytrallanish reaksiyasi boradi natijada tarkibida 91 —92% NH4NO3 saqlovchi konsentrlangan eritma hosil bo‘ladi. Apparatning tepa qismida suv bug‘lari (shirali bug‘ deb ataluvchi) ammiakli selitra sachratqilari va nitrat kislota bug‘laridan yuviladi.
Nordon ammiakli selitra eritmasi to'liq neytrallash apparat(4)ga keladi, u erga eritma tarkibidagi kislotani to‘liq neytrallash uchun ammiak yuboriladi. So‘ngra eritma buglantirgich apparati(5)ga uzatiladi. Olingan suyuqlanma tarkibida 99,7—99,5% selitra saqlaydi, uning harorati 175°C bo‘lib, filtr (21)dan o‘tgach nasos (20) yordamida bosimli bakka (6) va so‘ngra donadorlash minorasi (16)ga yuboriladi.
Minoraning tepa qismida donadorlagich (7) va (8) o‘rnatilgan, pastki qismida esa tepadan tushayotgan selitra tomchilarini sovutish uchun havo yuboriladi. 50—55 m balandlikdan tushgan tomchilar havo ta’sirida sovub o‘g‘it donalariga aylanadi. Minoradan chiqqan donalar harorati 90—110°C bo'ladi. Issiq donalar qaynovchi qavatli apparat(15)da sovutiladi. Bu apparat uch bo‘lmadan iborat va teshikchalari bo‘lgan panjara bilan ta’minlangan. Panjara ostidan ventilyator orqali havo yuboriladi, bunda donadorlash minorasidan transportyor orqali keluvchi selitra donalarining siqilgansimon qavati hosil bo'ladi. Havo sovutilgach donadorlash minoraga boradi.
Selitra donachalari sirt aktiv moddalar bilan ishlov berilishi uchun transportyor (14) orqali aylanuvchi baraban(l l)ga yuboriladi. So'ngra tayyor o‘g‘it transportyor(12) orqali qoplarga joylash xonasiga boradi.
Donadorlash minorasidan chiqqan havo ammiakli selitra zarrachalari bilan ifloslangan bo^£ladi, neytrallagichdan chiqqan shirali bug‘ va bug'lantirgich apparatidan kelgan bug⁴-havo aralashmasi reaksiyaga kirishmay qolgan nitrat kislota va ammiak, hamda o‘zi bilan uchirib olib kelgan selitra zarrachalarini saqlaydi. Bu oqimlami tozalash uchun donadorlash minorasining tepa qismida oltita parallel ishlovchi tarelkatipidagi yuvuvchi skrubberlar (10) o‘matilgan. Ular nasos (18) orqali yig^£gich(17)dan keluvchi 20—30%li ammiakli selitra eritmasi bilan sug‘orilib turiladi. Bu eritmaning bir qismi shirali bug^£ni yuvish uchun NIF neytrallagichga boradi, so^£ngra selitra eritmasiga qo‘shiladi. Tozalangan havo donadorlash minorasidan ventilyator (9) bilan so^£rib olinadi va atmosferaga chiqarib yuboriladi.